Auteur: Gerritjan van Luin, Hartger Wassink en Arie Olthof

Het zijn interessante tijden voor het onderwijs. Nu is het daar nooit echt stil, maar waar veranderingen tot enkele jaren geleden vooral van bovenaf op de scholen werden losgelaten, gaat de aandacht de laatste tijd vooral uit naar initiatieven die geïnitieerd worden binnen de scholen zelf en vanuit leraarscollectieven. Zo pleitte eind augustus Leraar2032 - een groep van twintig docenten uit het primair en voortgezet onderwijs en het middelbaar beroeps onderwijs - voor de komst van een nationale lerarenraad, waarin docenten samen bepalen wat kinderen op school moeten leren; presenteerden Jelmer Evers en René Kneyber internationaal met Flipping the System hun Engelstalige opvolger van Het Alternatief (‘Gaat het onderwijs de heilloze, doodlopende weg van het afrekenen verder volgen of kiest het voor een alternatief?’); kon via www.onzenieuweschool.nl op maar liefst 124 plannen voor nieuwe Amsterdamse scholen worden gestemd; trekt stichting NIVOZ volle zalen met bijeenkomsten voor leraren en schoolleiders die inspiratie en onderbouwing zoeken voor eigen vernieuwingsinitiatieven; is onlangs De Nieuwe School van start gegaan, een opleiding voor leraren die het onderwijs van binnenuit willen veranderen door te onderzoeken. Zo maar een aantal voorbeelden, maar er zijn er veel meer te noemen. De tijd lijkt rijp: de ergernis over de nadruk die er in het onderwijs(beleid) gelegd wordt op opbrengsten, cijfers, ranglijsten en wat dies meer zij, is groot en wordt binnen het onderwijs breed gedragen. Maar wat ook opvalt, is dat niet kritiek of cynisme de boventoon voert. Integendeel, er is veel enthousiasme en positivisme in de initiatieven te vinden. ‘Het is een feest om te laten zien dat er heel veel kan in het onderwijs als je de verantwoordelijkheid neemt en de samenwerking zoekt’, zo propageert Leraren met Lef haar augustusbijeenkomst op De Parade in Amsterdam. Dat goed onderwijs meer is dan alleen meetbare opbrengsten, daar zijn al die initiatiefnemers het wel over eens; maar het is nog niet zo gemakkelijk om te verwoorden wat dat ‘meer’ dan inhoudt, om woorden te vinden om dat andere onderwijsverhaal te vertellen. En dat is waar Gert Biesta verschijnt. Deze Nederlands-Britse onderwijspedagoog draagt al een aantal jaren met een aanzienlijke reeks boeken en artikelen bij aan de discussie over wat goed onderwijs is, maar in 2014 ontstond er beweging rond zijn werk. In de loop van dat jaar gonsde het op verschillende plekken in onderwijskundig Nederland dat er een boek was verschenen dat precies de vinger op de zere onderwijsplek legde en waarin de kracht van het onderwijs als een niet-stuurbaar proces werd benadrukt. Dat boek was Biesta’s The beautiful risk of education. Dat het geen gemakkelijk boek is en dat in het Engels is geschreven, waren blijkbaar geen belemmeringen voor veel lezers: Biesta’s naam ging rond. In februari dit jaar werd Het prachtige risico van onderwijs, de Nederlandse vertaling van The beautiful risk of education gepresenteerd bij NIVOZ in Driebergen; de zaal zat bomvol. En dat gold ook voor de grote zaal van De Balie in Amsterdam waar Biesta in april een lezing hield in het kader van de reeks ‘Mijn idee van onderwijs’. Klaarblijkelijk verwoordt Biesta iets dat aansluit bij wat op dit moment leeft onder een groeiende groep onderwijsmensen. Maar wat is het dan wat Biesta zegt over - goed - onderwijs? En waarom spreekt dat anno 2015 zoveel mensen aan? Deze vragen vormden voor de redactie van De Nieuwe Meso de aanleiding om in deze Focus de schijnwerper op het werk van Gert Biesta te richten. Voor de lezer die nog niet vertrouwd is met Biesta’s werk biedt de verzameling artikelen een introductie; voor hen die er al wel kennis mee hebben gemaakt biedt deze Focus hopelijk verdieping. Opbouw In het eerste deel, dat bestaat uit hoofdstuk 1 tot en met 5, maakt de lezer op verschillende manieren kennis met het gedachtengoed van Biesta en worden aanzetten gegeven voor een verklaring waarom dat wat Biesta over onderwijs en onderwijzen naar voren brengt, zo aanspreekt. Onder de noemer ‘wereldgericht onderwijs’ biedt Gert Biesta in hoofdstuk 1 een samenvatting van zijn kernideeën. Daarna bespreekt Wouter Pols in hoofdstuk 2 Het prachtige risico van onderwijs. Emeritus-hoogleraar Dolf van den Berg plaatst in hoofdstuk 3 Biesta’s inzichten in onderwijspedagogische tradities. Ook vult hij het op sommige onderdelen aan om de toepasbaarheid van Biesta’s ideeën te vergroten, zodat het nog meer dan nu al het geval is, kan fungeren als baken voor mensen die zoeken naar en werken aan ‘ander onderwijs’. Hoe moeilijk is eigenlijk het werk van Biesta? Naar aanleiding van Hester IJsselings inleiding bij de boekpresentatie van Het prachtige risico van onderwijs leek het Hartger Wassink een goed idee om over die vraag nader met Hester nader van gedachten te wisselen. De e-mailwisseling die zo ontstond is - enigszins geredigeerd - opgenomen in hoofdstuk 4. Pieter Leenheer sprak met Rik Seveke, onderwijsprogrammeur bij De Balie in Amsterdam over de ontwikkelingen in het onderwijs en de plaats van Biesta daarin. Een verslag van dat gesprek is opgenomen in hoofdstuk 5. In het tweede deel, de hoofdstukken 6 tot en met 8, passen enkele auteurs aspecten van het werk van Biesta toe op specifieke onderwerpen. Zo verkent Carlos van Kan in hoofdstuk 6 de betekenis van de drie doeldomeinen die Biesta onderscheidt - kwalificatie, socialisatie en subjectivering - in het licht van de wettelijke opdracht voor het middelbaar beroepsonderwijs en de pedagogische waarden en idealen die mbo-docenten nastreven. Vervolgens laten Gerritjan van Luin en Hartger Wassink zich beiden inspireren door het onderscheid dat Biesta maakt tussen sterke en zwakke processen. Gerritjan van Luin onderzoekt in hoofdstuk 7 of er - in analogie met het prachtige risico van onderwijs - ook zoiets is als prachtig, risicovol schoolleiderschap. Hartger Wassink vertaalt in hoofdstuk 8 Biesta’s interpretatie van het gedachtengoed van de Franse filosoof Emmanuel Levinas naar de praktijk van schoolbestuurders. Hij houdt daarmee een pleidooi om ook besturen te zien als een zwak proces. In het laatste deel komt een aantal schoolleiders aan het woord over de manier waarop het gedachtengoed van Biesta in hun schoolpraktijk betekenis krijgt (hoofdstuk 9).Een reflectie van Gert Biesta op alle hoofdstukken is te lezen op www.denieuwemeso.nl/nieuws/reflectie-gert-biesta. Ten slotte We hopen van harte dat ook deze Focus teweegbrengt wat Gert Biesta zo mooi omschrijft als ‘het geven van aanzetten om zelf te denken en zelf verantwoordelijkheid te nemen voor dat denken’. Onderwijs en het denken erover is te belangrijk om aan anderen over te laten, toch? Download dit volledige themanummer hier (€ 5,95)!

Auteur: Redactie

REDACTIONEEL ‘And now for something completely different’ Het zou natuurlijk extra wervend kunnen werken als we bij de introductie van De Nieuwe Meso zouden roepen dat we iets compleet anders, iets nieuws gaan doen. De waarheid gebiedt echter te zeggen dat De Nieuwe Meso, vakblad voor schoolleiders en -bestuurders de geïntegreerde en vernieuwde voortzetting is van twee veel langer bestaande uitgaven: Meso magazine (sinds 1980) en Meso focus (sinds 1990). Niet helemaal nieuw dus, maar toch wel iets om even wat langer bij stil te staan. Waarom De Nieuwe Meso, kortweg DNM? Eind 2012 besloot de toenmalige uitgever van Meso focus te stoppen met deze boekjesreeks. Naar aanleiding hiervan hebben we ons als gezamenlijke redacties beraden op de toekomst, vanuit de overtuiging dat het onderwijs gebaat is bij een onafhankelijke uitgave voor schoolleiders en -bestuurders. Al gauw ontstond het idee om Meso magazine en Meso focus te integreren in een nieuw kwartaaltijdschrift. Nadat we met Kloosterhof BV een nieuwe uitgever hadden gevonden, was het vooral een kwestie van uitwerking, met als voorlopig resultaat het eerste nummer dat nu voor u ligt. Missie  Met De Nieuwe Meso willen we van betekenis zijn voor leidinggevenden en bestuurders in het primair en voortgezet onderwijs en in het middelbaar beroepsonderwijs, voor team- en afdelingsleiders tot en met bestuurders die graag lezen over onderwerpen waarmee zij in hun dagelijkse werk te maken hebben. DNM sluit aan bij hun actualiteit. Niet door vluchtig mee te gaan in de hectiek en de hypes van alledag, maar juist door de tijd te nemen voor actuele en relevante onderwerpen, die gedegen en uit meerdere perspectieven te behandelen, soms met een relativerende knipoog. DNM legt verbindingen tussen theorie en praktijk, tussen idee en uitvoering, tussen het macroniveau - de maatschappij, het mesoniveau - de instelling – en het microniveau - het onderwijsleerproces, tussen buiten en binnen, tussen wat er is en wat er zou kunnen of moeten zijn. Ook in het met elkaar verbinden van lezers tot een community wil DNM een faciliterende rol spelen. DNM is onafhankelijk, degelijk en aantrekkelijk voor verschillende lezersgroepen. Opzet Grofweg gezegd bestaat DNM uit twee delen. In het eerste deel, ‘De focus op …’ werken auteurs die hun sporen op een bepaald thema hebben verdiend, dat thema nader uit in een aantal hoofdstukken. Het tweede deel, het magazinegedeelte, bestaat uit losse artikelen over actuele thema’s, relevant voor schoolleiders en -bestuurders. De artikelen hebben betrekking op maatschappelijke vraagstukken in relatie tot het onderwijs, onderwijskundige en beleidsmatige ontwikkelingen, leiderschap, governance, bestuur, management en organisatie. Daarmee vormt DNM dus echt een voortzetting van het vertrouwde en gewaardeerde Meso focus en Meso magazine. Toch is er ook wel degelijk sprake van iets nieuws. Dit eerste nummer kent namelijk twee versies: een papieren en een digitale, maar na dit eerste nummer zet DNM vooral in op het verder ontwikkelen en optimaal benutten van digitale verspreiding. Bovendien zullen losse artikelen tegen een geringe vergoeding kunnen worden gedownload vanaf www.professioneelbegeleiden.nl. Daarnaast komt er in de loop van het jaar een eigen website en denken we ook na over een nieuwsbrief. Focus op het vmbo In deze eerste DNM richten we de focus op het vmbo. Belangrijke aanleiding is de aanstaande invoering van de nieuwe examenprogramma’s voor de beroepsgerichte vakken. Leerlingen die vanaf 1 augustus 2016 beginnen aan de bovenbouw van het vmbo, krijgen hiermee te maken. De nieuwe examenprogramma’s vragen van scholen een nieuw onderwijsprogramma, waarmee zij voor een deel al zullen gaan beginnen in het schooljaar 2015-2016, wanneer de leerlingen in het tweede leerjaar zich gaan voorbereiden op hun programma in de bovenbouw. Willen de scholen op tijd klaar zijn en de komende twee schooljaren optimaal benutten, dan moet het nieuwe onderwijsprogramma aan het komende jaar in de steigers staan: een boeiende, uitdagende en mooie opdracht. Ondanks enkele kritische kanttekeningen die wij plaatsen bij het nieuwe programma, zien wij vooral ook veel kansen voor de scholen, de docenten en de leerlingen om beroepsonderwijs in het vmbo (nog) beter en mooier te maken. In vijf bijdragen belichten de auteurs uiteenlopende aspecten van de invoering van de nieuwe beroepsgerichte examenprogramma’s in het vmbo. In het eerste artikel beschrijft Renée van Schoonhoven in het kort en op hoofdlijnen de ontwikkeling van het beroepsonderwijs in Nederland. Vervolgens gaat zij dieper in op enkele beleidsmatige ontwikkelingen sinds de invoering van het vmbo. Aan de hand hiervan wordt in deze bijdrage de balans opgemaakt: wat heeft het vmbo ons in de afgelopen vijftien jaar wel en niet gebracht en welke mogelijke oplossingen kunnen de nieuwe beroepsgerichte programma’s bieden voor enkele hardnekkige vraagstukken aan de basis van het beroepsonderwijs? Anneke Westerhuis plaatst in haar bijdrage de ontwikkelingen binnen het beroepsonderwijs in Nederland eveneens in een historisch perspectief, maar dan vooral in kwantitatief opzicht. Zij constateert enerzijds dat het vmbo het in een aantal essentiële opzichten goed heeft gedaan. Zo is de aansluiting op het mbo verbeterd en is het aantal leerlingen dat de school voortijdig verlaat, gedaald. Anderzijds moet worden geconstateerd, dat de dalende deelname aan de beroepsgerichte leerwegen van het vmbo een autonome maatschappelijke ontwikkeling is, waaraan de nieuwe programmering waarschijnlijk niets zal veranderen. De betekenis van de nieuwe programma’s moet in een andere richting worden gezocht: actualisering, modernisering en verbetering van de aansluiting op vervolgonderwijs en arbeidsmarkt. Het vmbo heeft de afgelopen vijftien jaar niet stil gezeten. Van binnenuit en van buitenaf zijn er initiatieven ontwikkeld om het vmbo te vernieuwen. Frans Mulder en Geesje van Slochteren gaan in hun bijdrage nader in op drie veelbetekenende vernieuwingen: de intersectorale programma’s, het vakcollege en de VM2-experimenten. Na een korte toelichting op deze vernieuwingen gaan ze op zoek naar het antwoord op de vraag wat deze vernieuwingen hebben bijgedragen aan het versterken van het loopbaanleren, een van de rode draden in de nieuwe beroepsgerichte programma’s. De special over het vmbo wordt afgesloten met een tweeluik over de keuzes die de scholen kunnen en moeten maken met het oog op de nieuwe programma’s. In het eerste deel gaan Klaas Pit en Marlous Maarleveld in op de vraag hoe je als school kunt komen tot een praktisch koersplan. Zij schetsen twee routes die scholen kunnen bewandelen, waarbij zij een duidelijke voorkeur hebben voor een van deze twee routes. Zij brengen vijf thema’s in kaart die kunnen helpen om tot de juiste vragen (en antwoorden) te komen. Vervolgens gaan Remy van Kasteren, Geesje van Slochteren en Pieter Leenheer nader in op de vraag hoe je vanuit het perspectief van het loopbaanleren kunt komen tot een concreet onderwijsprogramma. Zij beschrijven daartoe eerst vier perspectieven op loopbaanleren en vertalen die daarna in enkele concrete praktijkvoorbeelden. Magazinedeel Zoals gezegd vindt u in het tweede deel van DNM grotendeels het oude en vertrouwde Meso magazine terug: boeiende artikelen over actuele onderwijsthema’s, de strip van Pieter Leenheer, boekbesprekingen en enkele columns. Maar er zijn ook nieuwe rubrieken. Zo portretteert Klaas Pit in elk nummer een jonge schoolleider die nog maar net de stap naar het schoolleiderschap heeft gezet. Het portret is vooral het verhaal van de jonge schoolleider zelf. We beginnen in dit eerste nummer met Tineke Ensing, 28 jaar en sinds het begin van dit schooljaar afdelingsleider op het Stedelijk Dalton College in Alkmaar. Naar aanleiding van het recente overlijden van Chris Argyris kijkt Hartger Wassink terug naar het baanbrekende Theory in Practice, dat Argyris ruim 40 jaar geleden schreef met Donald Schön. Wassink vraagt zich of dit veelgeciteerde werk de tand des tijds heeft doorstaan. Hij gaat op zoek naar het antwoord door in zijn bijdrage de vier hoofdthema’s uit het boek te analyseren op hun actualiteitswaarde, vooral ook in relatie met leiderschapsvragen in het onderwijs. Deze waarde is groot, zo blijkt, vooral als het gaat om het vraagstuk van de verbinding tussen theorie en praktijk en het leren van de professional. Sietske Waslander en Pieter Leenheer gaan in hun artikel nader in op de rol en betekenis van de media in het onderwijsdebat en leggen uit wat medialogica en mediatisering inhouden. Professionele leergemeenschappen krijgen ook in het onderwijs steeds meer aandacht. Maar wat is een professionele leergemeenschap en wat betekent deze voor het leiderschap in de school? Robert Mentink gaat in zijn bijdrage op zoek naar het antwoord. Ten slotte Nadat we eenmaal hadden besloten om De Nieuwe Meso te gaan maken, hebben we in relatief korte tijd deze eerste uitgave gemaakt. We zijn er trots op, maar realiseren ons tegelijkertijd dat we er hiermee nog niet zijn. Wij zijn vooral erg benieuwd wat u als lezer ervan vindt. Uw reacties zijn van harte welkom op redactie@denieuwemeso.nl. De redactie