Alle artikelen
Iemand en iets
De school is een embryonale samenleving, meende John Dewey. Die bewering valt op twee manieren te begrijpen. Allereerst vormt de school een afspiegeling in het klein van de samenleving. Maar de school is niet louter een miniatuur, net zo min als kinderen, volgens Jean-Jacques Rousseau, kleine volwassenen zijn. Nee, Dewey noemt de school nadrukkelijk embryonaal: ze vormt niet alleen een reflectie op de samenleving van vandaag, maar is tevens die van morgen in wording. In de spanning tussen reflectie en wording ligt heel de politieke gevoeligheid van onderwijs besloten: willen we dat ‘onze’ kinderen vooral de huidige manier van leven conserveren, of vinden we dat zij, zoals Peter Sloterdijk voorstelt, voorbereid moeten worden op een wereld die wij nu nog niet kennen? Nu zal het onderscheid in feite niet zo strikt te maken zijn. De samenleving verandert zelf namelijk, wat tot uitdrukking komt op school. De vraag is: hoe ver dient de school met veranderingen mee te plooien of er juist weerstand aan te bieden? Als het bijvoorbeeld over de huidige ‘polarisatie’ in de samenleving gaat, lijkt het antwoord iets van beide te zijn: dergelijke ontwikkelingen moet de school niet ontkennen, maar ze plooit zich het best als ze, tegenover de mentale verstarring die polarisatie kenmerkt, verwondering over diversiteit weet te bevorderen. Maar hoe doe je dat dan? De eerste publicaties die daarop een antwoord geven zijn inmiddels een feit. Met Kinderlogica schreef Sabine Wassenberg een op eigen ervaringen gebaseerd boek over een ‘filosofie juf’ op een multiculturele basisschool. Wat blijkt? Leven en dood, goed en kwaad kunnen in een socratisch gesprek prima met en door kinderen worden bevraagd. Aan verwondering geen gebrek. Voor de leeftijdscategorieën daarboven is er Extreem in de klas. In deze interviewbundel komen lerarenopleiders, wetenschappers en denkers aan het woord over polarisatie en radicalisering in voortgezet en beroepsonderwijs. Dat de problematiek daar een grote ernst en omvang aanneemt, is ondertussen onmiskenbaar. Gelukkig vinden waar de oplossingen het hardst nodig zijn ook de vruchtbaarste experimenten plaats. De boeken van Daan Roovers en Koen Wessels, tot slot, vertonen een veelzeggende verwantschap. Wat de eerste in Mensen maken betoogt ten aanzien van de opvoeding, is de boodschap van de tweede over bildung in Dan maken we ons onderwijs zelf wel!: stel de ontwikkeling tot iemand boven de opleiding tot iets. Want in een wereld waarvan de toekomst ongewis is, hebben we uiteindelijk meer aan nieuwe, zich verwonderende iemanden dan aan de herhaling van de ietsen van gisteren. Namens alle iemanden die deze iFilosofie hebben gemaakt – u vindt hun hoogst unieke filosofische kleurplaten verderop! – wens ik u veel verwondering toe.
GratisHeilzame melancholie en vrouwelijke denkers
INHOUD THEMA 'HEILZAME MELANCHOLIE EN VROUWELIJKE DENKERS' (april 2017) Tijd voor kunst en cultuur, Florian Jacobs Tussen lichaam en geest, Joost De Raeymaecker De stand-up filosofen Van discipline naar dwalen Zwemles voor Antropos, Mark Leegsma Filoselfie Micha Wertheim Signalement Redactioneel In ons vorige nummer lieten vier studenten van de masteropleiding Applied Ethics van de Universiteit Utrecht hun licht schijnen over de ethiek van de toekomst. De rode draad, van Marskolonisering tot milieu- ethiek, bleek een kritiek van het autonome subject of ego. Daarmee hebben de studenten zich niet alleen uitgesproken over de toekomst van de ethiek, maar de spijker bovendien op de kop van de filosofische actualiteit geslagen. Kijk maar naar drie van de blikvangers van deze Maand van de Filosofie, te beginnen met Joke Hermsens Melancholie van de onrust. Op het eerste gezicht lijkt haar Essay van de Maand een pleidooi voor genieten van kunst en cultuur als compensatie voor de economie van onrust waarin we leven. Het gaat in de kern evenwel om de melancholie zelf: het oerverlies van verbondenheid dat optreedt zodra en zolang het Ik zich al sprekend en handelend tegenover de ander, de wereld en zijn Zelf plaatst. Het zogenaamd autonome ego is, kortom, niet alleen geen vanzelfsprekendheid, het cultiveren van de afzondering waarvan het een product is, leidt ook tot de pathologische melancholie die we vandaag de dag depressie noemen. Voor Henk Oosterling staat de paal nog verder boven water: de westerse verlichting is in haar obsessie met autonomie zo ver doorgedraafd dat we ons met niks of niemand nog wezenlijk verbonden voelen en bijgevolg onze morele handelingsbekwaamheid hebben ingeruild voor consumptieve lamlendigheid. Wat de westerse verlichting nodig heeft is een inflatiecorrectie van het ego, aldus Oosterling. Die vindt hij in de verregaande relativering van het Ik en zijn wil zoals de oosterse verlichting die in praktijk brengt. Waar géén wil is, is een weg naar een denken en handelen dat op wederzijdse doordringing van mensen onderling, alsook van mensen en planeet, berust. Nu mag het lijken of deze correctie een simpele ingreep is en dat we, zodra we dit varkentje hebben gewassen, gauw weer over kunnen naar de orde van de dag. Maar dan hebben we, volgens René ten Bos, niet begrepen dat denken in termen van doelen, problemen en oplossingen integraal deel uitmaakt van de autonomie die door een fenomeen als climate change juist wordt gelogenstraft. Oplossingsgericht denken bijt zijn tanden stuk op de complexiteit van de wisselwerkingen tussen mensen en planeet die het wezen van het antropoceen vormt. Daar stelt Ten Bos een ‘oplossing’ tegenover die louter paradoxaal kan zijn: laten we eerst kennismaken met de verwarring die haar stempel op het nieuwe tijdperk drukt. Laten we dwalen in het antropoceen. (Het valt te hopen dat Ten Bos, die tijdens de Nacht van de Filosofie Marli Huijer als Denker des Vaderlands opvolgt, ons de komende twee jaar met meer van dit soort paradoxale interventies tegen de haren in gaat strijken. Overigens zal Huijer, al zit haar Denkerschap erop, zich in het vervolg niet onbetuigd laten: zij zet haar werk voor de goede zaak voort als hoogleraar Publieksfilosofie.) Als klap op de vuurpijl lanceert iFilosofie een heerlijke nieuwe rubriek: de Stand-Up Filosofen. Erno Eskens en Marthe Kerkwijk zullen vanaf heden elk nummer een filosofische vraag beantwoorden en en passant elkaar fileren, of tenminste elkaars theorieën. Laten zij zichzelf om het spits af te bijten een wel heel toepasselijke vraag hebben gesteld: hebben wij een vrije wil? Namens alle ego’s die zichzelf hebben gerelativeerd om gezamenlijk deze iFilosofie tot stand te brengen.
GratisDe ethiek van de toekomst
INHOUD THEMA 'DE ETHIEK VAN DE TOEKOMST' (maart 2017) Interview vooruitgang door verbinding, technologie als hulpmiddel en uitdaging, Mare Purkins Mars als nieuwe wereld - Wat staat de mensheid te wachten? Pam van Schie Alles is verandelijk, Sara van der Wees A virtue-oriented approach to enviromental ethics, Mako Takeda Hoe je verkiezingen wint, toen en nu, Rogier van der Wal Als demosthenes in de storm, Carla du Pree Redactioneel Als studenten van de Master Applied Ethics van de Universiteit Utrecht is ons gevraagd een speciale editie voor iFilosofie te maken over het thema: de ethiek van de toekomst . De toekomstbeelden die voor ons worden geschetst in deze tijd geven soms een gevoel van onbehagen. Het ziet er lang niet altijd even goed uit, maar wat moeten we ermee en wat zijn nu echt de meest urgente thema’s en problemen waar we onze focus op moeten leggen? Ethiek, het nadenken over normen en waarden, geeft mogelijke handvatten om het kaf van het koren te scheiden. Na een tijd van grenzeloze maakbaarheid, wederopbouw na de Tweede Wereldoorlog en grote welvaartsgroei zijn we in een andere tijd aanbeland. Meenden we tot voor kort de ontwerpers van een maakbare wereld te zijn en hadden we ons derhalve losgekoppeld van die wereld, nu lijkt het tijd om onze plek in deze wereld opnieuw te leren kennen. Om nieuwe antwoorden te vinden op de vraag hoe wij ons verhouden tot de wereld om ons heen, lijkt het een vereiste te erkennen dat we er on- losmakelijk mee verbonden zijn. Waar we onszelf in het Westen graag zien als autonome individuen en hier koste wat kost aan vast willen houden, lijkt deze controledrang ons parten te spelen. Juist de connectiviteit tussen de mens en haar omgeving is nodig om ontwikkelingen teweeg te brengen en verandering te omarmen. We zullen anders moeten gaan kijken naar filosofische begrippen als autonomie, vrijheid en morele verantwoordelijkheid. Waar het in de Westerse ethiek nog voornamelijk gaat om handelen, zullen we meer nadruk moeten leggen op zijn. Zo zien we dat de deugdenethiek, al dan niet in een geupdate versie, terrein aan het winnen is. De deugdenethiek kijkt naar het wezen van de mens in relatie tot zijn omgeving. Ze stelt ons in staat antwoorden te verkrijgen op vragen over hoe wij ons moeten verhouden tot de snel veranderende omgeving waarin we leven, maar ook hoe we ons moeten verhouden tot de moderne technologieën die hier onderdeel van zijn. Met die antwoorden vertelt deugdenethiek ons ook hoe we ons in deze omgeving kunnen bewegen. De verbinding tussen mens en omgeving in tegenstelling tot het idee van autonomie loopt als een rode draad door deze editie. Dat was geen opzet, maar is gaandeweg het maken van onze bijdragen gebleken. Blijkbaar is dit waar wij naar op zoek zijn in ons denken over de ethiek van de toekomst. Daarnaast zijn we zelf verrast door de positiviteit die uit de stukken spreekt. Want hoewel we de toekomst zelf niet altijd even rooskleurig inzien, biedt de inhoud van deze editie onmiskenbaar hoop. Over toekomst gesproken: omdat we op 15 maart weer naar de stembus mogen om onze volksvertegenwoordigers van de toekomst te kiezen, bevat dit nummer een aantal speciale bijdragen in het thema van de verkiezingen. Namens allen die aan deze iFilosofie hebben meegewerkt zeggen we u: op de toekomst!
Gratis
