Alle artikelen
Crises (maart 2023)
Knopen Crisis als inspiratie. Ook voor de auteurs van dit nummer. Als het woord ‘crisis’ valt gebeurt er bij iedereen wat anders. In zijn boek Wonderen van ontwikkeling – een Leesvoerboek uit het vorige nummer – spreekt Jan Diek van Mansvelt over groeihulp. Groeiknopen. Knopen zijn noodzakelijk voor ontwikkeling, te zien in de natuur. Kun je een crisis zien als groeihulp in plaats van een probleem of een tegenvaller? Diederik Wolsak neemt je mee naar de wijze waarop hij naar een dergelijke knoop, ofwel een trauma kijkt en vooral hoe je dat kunt helen; niet van buitenaf maar van binnenuit. Hij heeft zijn eigen trauma omgezet in liefde en is een inspiratiebron geworden voor mensen uit de hele wereld. De boodschap waarmee de Oekraïense supervisor Inna Ikitina haar artikel beëindigt gaat over het licht. Hoe donker het ook is, hoe veel haat en verdriet er in deze oorloog ook is: ze geeft ons de boodschap mee om, ook als er een existentiële dreiging is en als je alle energie nodig hebt om te overleven, altijd het licht in jezelf te behouden. En vergeet nooit voor welke waarden je staat. Een indrukwekkend relaas. Martin Bos en Solange Boasman schrijven over de begeleiding bij rouw en verlies, waarin ze werken met de beweging van eb en vloed. Die vertalen ze naar de lemniscaat met uithalen, dieptes en hoogtes en naar het cyclische van het ervaren. Karen Walthuis beschrijft hoe we, door ons bewust te worden van relationele dynamieken, kunnen voorkomen dat trainers en opleiders met hun gedrag mensen kunnen beschadigen, wat natuurlijk niet de bedoeling is maar wel soms het effect ervan. Dit themanummer is een rijke caleidoscoop van ervaringen, artikelen en bemoedigende inhoud, mocht je als coach je eigen crises nog beter willen benutten als kansen. In die caleidoscoop kun je, met de bril op van de School of Life, door je oogharen lezend, vier aanvliegroutes van coaching onderscheiden. De inzichtgerichte coaching van de psychodynamische school legt een relatie tussen het vraagstuk van de cliënt en zijn biografie, zoals Annelies Kraan doet in haar bijdrage. Bij de humanistische school counselt de coach vanuit een accepterende aanwezigheid vooral middels goed luisteren en komt de verandering bij de cliënt van binnenuit. Karin Walthuis laat dit zien in Coach jezelf door iedere crisis. Probleemgerichte coaching van de directieve school helpt de cliënt met de aanpak van een probleem, soms via een stappenplan of methode, zoals te lezen in Eerste hulp bij ethische dilemma’s geschreven door Marianne Eussen en Johan Vermeule. De waarderende school werkt oplossingsgericht door te kijken naar situaties waarin het probleem zich juist niet voordoet en wat je daarvan kunt leren. Zo legt Niko Stammes in Wat is wijsheid? uit dat niet alles opgelost hoeft te worden. Ik wens jullie veel leesplezier. Saskia Teppema Hoofdredacteur a.i. saskia@kloosterhof.nl INHOUD CRISES OPINIE Eerste hulp bij ethische dilemma’s, Marianne Eussen & Johan Vermeule BESCHOUWING Hoe overleven jij en je cliënten al die crises? Karen Walthuis COLUMN Zo buiten, zo binnen, Saskia Teppema INTERVIEW In gesprek met Diederik Wolsak - Je kiest altijd je gevoelens, Saskia Teppema IK-ANDER OPINIE Duwtje in de rug, Sanne Terlouw & Laura Faber VISIE Grensoverschrijdend gedrag van coaches en trainers voorkomen, Karen Walthuis ACHTERGROND Crisiscoaching, Annelies Kraan ACHTERGROND Supervisie in Oekraïene, Inna Nikitina (vertaling: Sijtze de Roos) CARTOON Crises, Carla Knötschke OPINIE Het pad van trial and error bij herstel van Long COVID, Liesbeth Aarts ORGANISATIE ORGANISATIECOACHING Ervaren en gewaar zijn, Solange Boasman en Marten Bos TOOL Wat is wijsheid? Niko Stammes NARRATIEF COACHEN Herinnering als scheppende kracht, Mieke Bouma COLUMN Crisis en de rol van coaching, Yvonne Burger ACHTERGROND Destructief leiderschap, Joost Kampen GEDICHT Radslag, Dick Bonenkamp MAATSCHAPPIJ COLUMN Crisis? Welke crisis? Michiel Soeters UIT DE BOEKENKAST Elementaire deeltjes, Sijtze de Roos LEESVOER WETENSCHAP SAMENGEVAT Coachen tijdens een crisis - Hoe breng je een crisis in kaart, Marjolein Stefens & Johan Lataster INTERVIEW In gesprek met Shervin Nekuee - Zoektocht naar volledigheid, Ericka Kuyters
€ 6,95Ervaren & Be(leven) (december 2022)
Zoals je het krijgt, zo noem je het ‘Beleven’ is een lenig begrip met veel rekkelijke betekenissen. Niet zelden loopt deze term door elkaar met ‘ervaren’. We noemen iemand die kennelijk veel beleefd heeft al gauw ‘ervaren’. Kan hij niet vertellen hoe het zit? Hij weet toch waar Abraham – of Sarah – de mosterd haalt en heeft toch door hoe de hazen lopen. Zo beschouwd is een streetwise meth pushing kid van dertien al buitengewoon ervaren. Een andere, meer professionele uitleg is deze: een arts is ervaren als hij achter de veelheid van verschijnselen meteen patronen herkent terwijl zijn minder door de wol geverfde collega’s nog de moeizame en tijdrovende sleepnetmethode nodig hebben om uit te zoeken waar het in een gegeven casus nu precies aan schort. Je kunt ook zeggen dat zo’n ervaren hulp- of dienstverlener kennelijk op zijn intuïtie durft te vertrouwen. Of zoals Ron van Deth het verwoordt: “Intuïtie biedt je ingevingen waarbij je als vanzelf komt te weten wat er aan de hand is.” Het is dan wel raadzaam om zo’n flits van inzicht te onderwerpen aan een degelijke check. Els Thissen wijst erop hoe ‘ervaren’ gepaard gaat met ‘voelen’ en dus met ‘be-leven’. Maar ook met ‘begrijpen’ en ‘oordelen’. Wie een bepaalde situatie als onrechtvaardig beleeft, heeft in zekere zin al een oordeel geveld. Dat is van invloed op haar verdere waarneming, en daarmee op haar ervaring van de toestand en van zichzelf als coach. Hoe de coach zichzelf ervaart hangt af van zijn wijze van benoemen. Of zoals Thijs Homan het nader uitwerkt: zoals je het noemt, zo zul je het krijgen. De coach wordt daar echter niet vanzelf wijzer van. En de cliënten vermoedelijk nog minder. Beter lijkt het om zonder oordeel vooraf tot je door te laten dringen wat allemaal gaande is en pas dan – weloverwogen, samen met anderen – te duiden wat je waarneemt. Ergo: zoals je het krijgt, zo noem je het. Met dit al en nog veel meer treffen we in dit nummer een brede waaier van invalshoeken, aspecten en varianten van ervaren en beleven aan. Te lezen valt onder meer hoe ervaringsdeskundigen in de ggz en het gevangeniswezen ‘hoopgever’ kunnen worden (Soeters & Walraven). Of hoe belangrijk het kiezen van een passende aanpak is voor het monitoren van teamontwikkeling; kwalitatief onderzoek naar de ‘geleefde’ werkelijkheid, kwantitatief onderzoek naar numerieke data en meetbare output (Van Dongen, Van Lambaart & Goossens). En zo zou ik door kunnen gaan, maar het wordt tijd om onze auteurs zelf aan het woord te laten. Voordat ik dat doe nog een mededeling. Helaas heeft onze hoofdredacteur Janet meer tijd nodig voor haar herstel. We missen haar deerlijk, maar om ons blad in de tussentijd mooi op de rails te houden, hebben we onze collega Saskia Teppema bereid gevonden om Janet tijdelijk als hoofdredacteur te vervangen. U kunt ons dus van nu af bereiken op saskia@kloosterhof.nl Namens de redactie wens ik u goede kerstdagen en een gelukkig nieuwjaar. Sijtze de Roos sijtzederoos@gmail.com INHOUD ERVAREN & BE(LEVEN) OPINIE Intuïtie of ratio als kompas voor coaches? Ron van Deth BESCHOUWING Ervaringsdeskundige is vooral hoopverlener, Toon Walravens & Michiel Soeters COLUMN Beleefd, Saskia Teppema INTERVIEW In gesprek met Marnix Reijmerink en Jakob van Wielink, Transitie mogelijk maken, Ericka Kuyters IK-ANDER VISIE Van verwaarlozing naar psychologische veiligheid, Sonja Wekema BESCHOUWING Voelen doe je nu, Jozien Wijnakker OPINIE Het komt en het gaat… Els Thissen CARTOON Zee belevingen, Carla Knötschke INSPIRATIE Feedback zonder woorden, Sido van der Meulen ORGANISATIE GEDICHT Regen, Dick Bonenkamp TOOL Spiegeltje spiegeltje aan de wand… Margreet Poulie COLUMN Ervaren, Yvonne Burger BESCHOUWING Als je haar maar goed zit, Thijs Homan GEDICHT Niet-doen, Karen Walthuis ORGANISATIE Vloek of zegen? Jerôme van Dongen, Femke van Lambaart & Wim Goossens MAATSCHAPPIJ UIT DE BOEKENKAST Richard Sennets ‘psychogram van de moderne samenleving' Sijtze de Roos WETENSCHAP Wetenschap samengevat, Marjolein Stefens & Johan Lataster LEESVOER VISIE Iedereen intervisie! Aukje Nauta
€ 6,95Leren (september 2022)
Kunst van het vragen Om elk mogelijk misverstand te vermijden val ik meteen maar met de deur in huis: onze hoofdredacteur is en blijft Janet Rienties. Omdat zij, als gevolg van een nogal ongelukkig uitgevallen verschil in bewegingspatronen met een paard even uit de running is, mag ik dit keer het voorwoord voor mijn rekening nemen. Laat ik van start gaan met Janet namens de redactie en adviesraad van harte beterschap toe te wensen. Ik ben zo vrij om dat ook namens alle lezers te doen. Ik heb het hen weliswaar niet gevraagd, maar ik ben er zeker van dat zij dat zouden willen. Dus, Janet, graag zien wij je allemaal in het volgende nummer op je gebruikelijke plek tegemoet. En wat dat paardje betreft: dat moet nog veel leren. Bijvoorbeeld om wat voorzichtiger met het hoofd te schudden als jij hem iets leerzaams in het oor wil fluisteren. Dat brengt me bij het thema van dit nummer: leren. Alle vormen van professionele begeleiding berusten uiteindelijk op het vermogen en de wil tot leren. Het is om te beginnen al leerzaam om te zien hoe mensen leren wat ze willen en moeten leren. Leerzaam zicht daarop kan voor coach en cliënt hele werelden openen. Daarom staan we in dit nummer graag stil bij wat leren is, en hoe we als professioneel begeleiders kunnen helpen om dat vorm en inhoud te geven. “Als ik een uur had om een probleem op te lossen waar mijn leven van afhing, dan zou ik de eerste 55 minuten gebruiken om de juiste vraag te formuleren. Want als ik de juiste vraag zou hebben, zou ik het antwoord op het probleem in vijf minuten kunnen geven.” Met dit citaat, toegeschreven aan niemand minder dan Albert Einstein, opent filosofiedocent Sam de Vlieger zijn beschouwing over een pedagogiek gericht op het zelfstandig leren stellen van vragen. Het gaat hem vooral om vragen waarop meer dan één antwoord mogelijk is. Zo leer je dat de wereld groter is dan de lengte van je neus of de woorden van het enkelvoudige antwoord. In zijn essay over action learning benadrukt ook Jaap van Rijswijk het belang van vragen. Aan de hand van Aristoteles – ooit leermeester van Alexander de Grote – laat hij ons zien hoe onze natuurlijke dorst naar kennis tot uiting komt in het stellen van zowel onderzoeksvragen – wat is hier aan de hand? – als keuzevragen – wat wil ik? Met deze en daarvan afgeleide vragen zetten we onszelf aan het leren. Wat leren we dan, hoe doen we dat en zou het beter kunnen? Ron van Deth drukt ons met onze neus op de noodzaak van regelmatige evaluatie van het gezamenlijk leerproces in coaching. Evalueren, stelt hij, is leren; voor je cliënt en voor jou als coach. Dat doe je door je af te vragen hoe we aan het werk zijn en waar dat wel of niet toe leidt. Omdat coaches geen helderzienden zijn – al krijg je de indruk dat sommigen dat wel van zichzelf denken – is het van belang om geregeld tijd in te ruimen voor evaluatie. “Als het acroniem ‘ANNA’ (Altijd Nagaan, Nooit Aannemen) ergens van toepassing is, dan hier wel.” Coaching draait om leren, en leren begint bij het stellen van vragen. Je zou dus kunnen zeggen dat coaching berust op de kunst van het vragen. Het lijkt mij dan ook een mooie uitdaging om de inhoud van dit nummer met een vragende blik tegemoet te treden. Hoe kan, bijvoorbeeld, het filosofisch gesprek ons verder helpen (Nelleke Krol), wat zouden we maar beter af kunnen leren (Saskia Teppema) en wat kunnen we doen om (beginnende) artsen beter te steunen en te begeleiden (Tim Theeboom, Lara Solms en Anna de Pagter). En zo het hele nummer door. Er is genoeg te vragen, genoeg te leren. Ik wens iedereen veel leerzaam leesplezier, en Janet nogmaals beterschap. Graag maak ik in het volgende nummer weer plaats voor jou. Sijtze de Roos sijtzederoos@gmail.com INHOUD LEREN BESCHOUWING Stel vragen centraal, Sam de Vlieger OPINIE Verhalend leren, Veronica Waleson COLUMN Afleerkracht, Saskia Teppema OPINIE Evalueren is leren, Ron van Deth IK-ANDER OPINIE Zenuwstelsel als leerschool na ingrijpend verlies, Riet Fiddelaers-Jaspers & Tanja van Roosmalen GEDICHT Groei, Dick Bonenkamp IK ZET IN Denken is ten volle leven, De waarde van het filosofische gesprek, Nelleke Krol BESCHOUWING Leren, leven en werken, Jaap van Rijswijk ORGANISATIE COLUMN Leren vraagt vrijmoedigheid, Yvonne Burger OPINIE Wat kunnen we leren van goeroes? Karen Walthuis BESCHOUWING Coaching om de ontwikkeling van artsen te faciliteren, Tim Theeboom, Lara Solms & Anne de Pagter OPINIE Veranderen is voor anderen? Ingrid Huting MAATSCHAPPIJ UIT DE BOEKENKAST John Dewey over kritisch leren denken en reflecteren, Sijtze de Roos CARTOON Cum Laude Loes, Carla Knötschke WETENSCHAP Wetenschap samengevat, Marjolein Stefens & Johan Lataster LEESVOER WETENSCHAP Future search, Professionele begeleiding in het Nederland van 2030, Sijtze de Roos
€ 6,95Kantelpunt (juni 2022)
Kantelpunt Er zijn momenten waarop je scherp aanvoelt dat er iets staat te gebeuren, iets fundamenteel gaat veranderen. Teruggaan naar de toestand van vlak voor dat moment is niet meer mogelijk en zekerheden staan op losse schroeven. Dat moment, het kantelpunt, is vaak een katalysator voor een verandering en het moment dat iemand een coach opzoekt. In deze uitgave bevragen we verschillende deskundigen over die kleine persoonlijke kantelpunten, maar ook over de grote veranderingen in de wereld en de invloed hiervan op het coachvak. Een greep uit wat u in deze uitgave zoal kunt verwachten. Allereerst, is verandering in persoonlijkheid op lange of korte termijn überhaupt mogelijk? En kan coaching daarbij een rol spelen? Dit kunt u lezen in de literatuurstudie van Eefje Rondeel en Rendel de Jong. Eminent grise, René Maas, vertelt over zijn speciale geheim achter effectieve coaching: aandachtig en onbevooroordeeld luisteren. Yvonne Burger wijst op de wijsheid van het lijf. Een mooi voorbeeld van iemand die in zijn leven een grote switch heeft gemaakt is Bram Bakker. In een interview vertelt hij openhartig: “Ik heb geprobeerd om het systeem van binnenuit te veranderen. Dat is me niet gelukt en werd me niet in dank afgenomen. Nu denk ik meer te kunnen betekenen en met meer vrijheid.” Kantelpunten spelen zich niet alleen op individueel niveau af. Veel mensen voelen dat de wereld kantelt en dat we moeten leren ons tot deze nieuwe situatie te verhouden. Kees Klomp is enthousiast voorvechter van de betekeniseconomie en maatschappelijk betekenisvol ondernemen. Hij ziet een kans voor integrale welvaart voor alle organismen op aarde vanuit de existentiële crisis waarin we ons nu bevinden. “Maar door de huidige kanteling in de economische realiteit, zie je ook een mentale crisis ontstaan”, ziet hij. Petra de Bruijn vraagt zich af wat er gebeurt als we door de circulaire bril naar de problemen van deze tijd zouden kijken. Met als onderdeel van de werkelijke kanteling: iedereen is verantwoordelijk, niemand is schuldig. Van leiders vraagt dit om hun ethische kompas te herijken, aldus Michiel Soeters. Ook opleidingen hebben zich te verhouden tot de huidige situatie. Ronald Becker, directeur van het Europees instituut, blikt terug en vooruit. In zijn overtuiging is het grootste thema voor de komende jaren: collectieve innerlijke groei en wijsheid ontwikkelen, zodat coaches meer zijn dan symptoombestrijder en een bijdrage kunnen leveren aan de nieuwe samenleving. Tot slot wil ik wijzen op het gedicht van Dick Bonenkamp Keuze. Hebben we in ons leven bij kantelpunten een keuze? Zijn gedicht vat voor mij alles samen. Prachtig! Veel leesplezier. Janet Rienties Hoofdredacteur Tijdschrift voor Coaching janet@tvc.nl INHOUD KANTELPUNT INTERVIEW In gesprek met Bram Bakker: Van dwars naar daadkracht Saskia Teppema COLUMN De kantelaar Saskia Teppema INTERVIEW In gesprek met Kees Klomp: Transitie begint in onszelf Ericka Kuyters GEDICHT Keuze Dick Bonenkamp WETENSCHAP Coaching om persoonlijkheid te veranderen? Eefje Rondeel & Rendel de Jong IK-ANDER INTERVIEW In gesprek met René Maas: Elke drempel wijst op de aanwezigheid van een deur Sido van der Meulen OPINIE Conflictcoaching voorbij het kantelpunt Francine ten Hoedt CARTOON Kantelpunt Carla Knōtschke INTERVIEW In gesprek met Lars van Tuin: Stop met motiveren Ericka Kuyters INSPIRATIE Niemand is een klier voor zijn plezier Saskia Teppema ORGANISATIE ORGANISATIECOACHING Emoties en twijfels bij no-nonsense ondernemers Pieter van Os & Tim Theeboom COLUMN IJk je kompas Michiel Soeters COLUMN Leren van je wijze lijf Yvonne Burger ACHTERGROND Kantelen in organisatie Mark van Peufflik COLUMN Iedereen is verantwoordelijk Petra de Bruijn BESCHOUWING Coachen naar een klimaat van veiligheid en vertrouwen Jerôme van Dongen & Wim Goossens MAATSCHAPPIJ UIT DE BOEKENKAST De kanteling van een cultureel zelfbeeld Sijtze de Roos VISIE Dertig jaar opleiden Ronald Becker WETENSCHAP Wetenschap samengevat Marjolein Stefens & Johan Lataster LEESVOER
€ 6,95Hokjes & Bubbels (maart 2022)
Hokjes & Bubbels Bij ons lopen de hond en de kippen samen vrij over het erf, hebben de paarden een grote wei met inloopstal en wroeten de varkens buiten in de modder. Ik hou van vrijheid en stop niet graag dieren of mensen in letterlijke of figuurlijke hokjes. Maar toch ontkom ik er ook niet aan. Dit is de bubbel waarin ik leef. Mijn bubbel bepaalt mijn identiteit en ik orden de buitenwereld in hokjes. Het thema lijkt actueler dan ooit. Wij versus zij, vriend versus vijand. Hoe werkt dit mechanisme en hoe ga je als coach hiermee om in je werk? “Als je de wereld inkijkt, dan kan het niet anders dan dat je categoriseert”, stelt Gijs Bijlstra, psycholoog en onderzoeker gespecialiseerd in hokjesdenken. “Om de grote hoeveelheid informatie die we binnenkrijgen te verwerken is het zelfs noodzakelijk om in hokjes te denken.” Maar met elke indeling doe je mensen tekort. Bij de Boekenkast… lezen we dat het volgens Kwame Anthony Appiah onmogelijk is om de identiteit van en persoon onder een hoedje te vangen. Elke indeling is grofmazig en misleidend en doet tekort aan het individu. Een zelfde soort kritische geluid horen we van psychiater René Keet over het gebruik van de DSM. “Ooit is deze geïntroduceerd als handig ordeningsprincipe, nu wordt de classificering vaak ‘misbruikt’ om iemands identiteit aan op te hangen.” Een individu is nooit te vangen onder één label. Of dit nu de DSM, de MBTI, de DISC of de dat is. “Duiding kan wel helpend zijn als startpunt, het gevaar is dat je erin vastzit en gaat geloven dat het waar is”, aldus Keet. Waarschijnlijk zijn de meeste coaches zich hiervan tot op bepaalde hoogte wel bewust en proberen ze geen oordeel te vellen over hun coachee. Maar niet oordelen is onmogelijk. Wat kan een coach dan wel doen? “Beter is het om je bewust te worden van je ‘kennisset’. Vraag jezelf af welke set je gebruikt en of deze wel accuraat is”, adviseert Bijlstra de coach. “Vaak zien we dat afgaan op de informatie uit een kennisset tot problemen leidt wanneer reflectie niet mogelijk is. Bijvoorbeeld bij het maken van snelle keuzes, wanneer mensen vermoeid zijn of wanneer de situatie waarin we ons bevinden niet eenduidig is.” Voor Anne-Barbara Lemmens is het sleutelwoord acceptatie. Zodra je je eigen vooroordelen accepteert, komt er ruimte om echt te luisteren naar de cliënt. Oordeel zacht. Bewustzijn en acceptatie zijn dus belangrijk. Peter Ottens, directeur van de YETS foundation (Youth Empowerment Through Sports), en Arjan Erkel, hij zat 607 dagen in gevangenschap, voegen er in hun bijdrages nog iets moois aan toe. Zij stellen dat als we oprecht nieuwsgierig zijn naar de ander de lijntjes vervagen en we grenzen kunnen overbruggen. En als we dan toch een indeling moeten maken, dan sluit ik me net als Appiah aan bij de woorden van Terentius: ik ben een mens, niets menselijks is mij vreemd. En zo is het. Janet Rienties Hoofdredacteur Tijdschrift voor Coaching janet@tvc.nl INHOUD HOKJES & BUBBELS INTERVIEW In gesprek met Gijs Bijlstra: Over hokjesdenken en het uitbreken uit hokjes Charlotte van den Wall Bake COLUMN Eeuwig waaiende winden Saskia Teppema INTERVIEW In gesprek met Arjan Erkel: Laat je niet gijzelen Michiel Soeters IK-ANDER OPINIE Smeltende denkhokjes & magische bubbels Sandra van Maarel CARTOON Hokjes & Bubbels Carla Knötschke OPINIE DSM verworden tot identiteit René Keet BESCHOUWING Stoïcijns coachen Ronald Wolbink INSPIRATIE Hoe kom ik uit mijn overdracht & hoe stop ik met projecteren? Saskia Teppema OPINIE De paradox van onze oordelen Anne-Barbara Lemmens ORGANISATIE LEESVOER Vanuit de redactie een lijst met inspiratie die het blikveld van de coach kan verruimen. OPINIE Campagne voor nieuwsgierigheid Peter Ottens VISIE De kracht van autisme op de werkvloer Niels van Buren COLUMN Durf niet te klikken Yvonne Burger MAATSCHAPPIJ UIT DE BOEKENKAST Kwame Anthony Appiah over de leugens die ons binden Sijtze de Roos PROMOTIE Piekeren als cognitieve gewoonte Nessa Ikani WETENSCHAP Wetenschap samengevat Marjolein Stefens & Johan Lataster
€ 6,95Tijd (december 2021)
Het goede moment Mijn tante ligt op sterven. Ze wil niet meer, haar leven is voltooid. De tijd heeft haar wonden niet geheeld en is inmiddels haar vijand geworden. Onze oudste dochter heeft geen gevoel voor tijd. Zij denkt dat ze binnen een uur in bad kan gaan, eten bij vrienden én met de trein naar Eindhoven kan reizen. Keer op keer vergist ze zich, maar ze is niet dom. “We leven bij de klok en we aanvaarden dat als de gewoonste zaak van de wereld. Hoe vreemd en onnatuurlijk dat eigenlijk is, dringt nauwelijks tot ons door”, verzacht Sijtze de Roos mijn frustratie bij zijn bespreking van Bergson’s boek over Tijd en vrije wil. Misschien heeft mijn dochter de pech of juist het geluk dat ze voornamelijk leeft in wat Bergson noemt ‘geleefde tijd’ en niet gevangen zit in ‘kalendertijd’. Het fenomeen tijd lijkt interessant genoeg om te onderzoeken. Welke rol heeft tijd in de coachpraktijk? Joris Brenninkmeijer speelt met het begrip en analyseert hoe je vanuit de coachpraktijk op heel uiteenlopende manieren naar tijd kunt kijken. Aan de hand van een voorbeeld onderscheidt hij zeven elementen van tijd en vragen voor de coach. Leo Beth, biografisch coach, benadrukt het belang van terugblikken om vooruit te komen. Ook Ericka Kuyters gaat tijdens haar ‘Lifelab’ terug naar het verleden en onderzoekt of de (onbewuste) keuzes van toen nog steeds goed zijn voor nu. ‘Nuance kost tijd’ en ‘tijd is aandacht’ leer ik van het interview met Damiaan Denys en Erik Bos beschrijft hoe je minder tijd kwijt kunt zijn aan dilemma’s. Welke ontwikkelingen zien we tegenwoordig binnen het coachvak? Michiel Soeters gaat in gesprek met Suzi Pomerantz en Bill Bergquis over de geschiedenis van coaching. De term ‘coach’ is blijkbaar al meer dan 200 jaar oud! Tot slot blikken we vooruit. Jan Terlouw, Annette Nobuntu Mul en de filosoof Michael Vlerick bekijken de huidige tijd vanuit maatschappelijk en globaal perspectief. Allen zien een kantelpunt en beraden zich over de toekomst. Volgens Michael Vlerick is het globale tijdperk aangebroken. Hij zegt: “Coaches zijn kundig in reflectie. Maar daar waar het nu vaak gaat over reflectie op het ‘zelf’, zou het bijzonder goed zijn om dat aan te vullen met een reflectie op de samenleving en welke rol we daarin kunnen spelen.” Hopelijk nodigt deze uitgave jullie uit om de kalendertijd even stil te zetten en te stappen in de ‘geleefde tijd’ om te reflecteren op deze vraagstukken. “Het zijn juist de ontembaarheid en openheid van duur (c.q. geleefde tijd) die evolutie en creatie mogelijk maken.” Mijn dochter doet dat vanzelf, misschien wordt ze kunstenares. Mijn tante is inmiddels overleden. Janet Rienties Hoofdredacteur Tijdschrift voor Coaching janet@tvc.nl INHOUD TIJD INSPIRATIE Spelen met tijd, Joris Brenninkmeijer INTERVIEW In gesprek met Jan Terlouw en Annette Nobuntu Mul: Van een fossiel verleden naar een schone toekomst, Sijtze de Roos COLUMN Time is on my side, Saskia Teppema BESCHOUWING Coaching door de tijd gezien, Michiel Soeters IK-ANDER OPINIE Stoppen, doorgaan of een middenweg? Erik Bos OPINIE IJzersterke combinatie, Ericka Kuyters COLUMN Vriend of vijand? Michiel Soeters LEESVOER Boekentips Redactie INTERVIEW In gesprek met Leo Beth over biografisch coachen: Terugblikken om vooruit te kunnen, Charlotte van den Wall Bake ORGANISATIE INTERVIEW In gesprek met Damiaan Denys: Tijd is aandacht, Veronica Waleson COLUMN Schaduwkanten van geschiedenis, Yvonne Burger ORGANISATIECOACHING Hollen & stilstaan, Channa de Kruijf BESCHOUWING Coaching van interprofessionele teamontwikkeling, Jerôme van Dongen & Wim Goossens INTERVIEW Michael Vlerick: Wereldwijde samenwerking is geen utopie, Jikke de Ruiter MAATSCHAPPIJ UIT DE BOEKENKAST Bergson over tijd en vrije wil, Sijtze de Roos WETENSCHAP Erkenning coachmethode start in praktijk, Rieteke Hut PROEFSCHRIFT Tünde Erdös: Coaching presence, Sijtze de Roos
€ 6,95Voeding (september 2021)
Voeding Alles wat mensen, letterlijk en figuurlijk, kunnen eten en drinken definiëren we in deze uitgave als voeding. Door voeding kunnen wij onszelf in leven houden en blijven doen wat we graag doen. Voor velen lijkt dat een hele uitdaging in deze ingewikkelde tijd. Vandaar de vraag die de redactie zich stelde bij het samenstellen van deze uitgave: wat voedt u in deze tijd? We openen deze uitgave met een verkenning van de voedselgeschiedenis van de mens. “Der Mensch ist was er isst”, citeert Annemarie de Knecht-van Eekelen de filosoof Ludwig Feuerbach. Volgens de voedselgeschiedenis is iemands voedingspatroon een afspiegeling van die persoon; zijn evolutionaire ontwikkeling, zijn gezondheid en culturele achtergrond. Denk bijvoorbeeld aan beschikbaarheid, inkomen, lifestyle en culturele factoren als voedselverboden, spijswetten en voorlichting. Soms heeft voeding een andere functie dan in leven te blijven. Isabelle Plasmeijer, zelf hersteld van een eetstoornis en coach, ziet eten als een copingsmechanisme bij mensen met een eetstoornis. Zij vertelt hoe ze haar ervaring en kennis heeft omgezet in een krachtig begeleidings- en opleidingsprogramma. Wat is gezonde voeding voor het brein?, vraagt Charlotte van den Wall Bake zich af. Hiervoor interviewt zij Erik Scherder. Scherder herformuleert deze vraag: “Hoe kun je zo voor je hersenen zorgen dat je de beste versie van jezelf bent?” Hij stelt dat het voor de gezondheid van het brein het onder andere belangrijk is dat de coachee vooral zélf goed kauwt op zijn vraag. “Laat de coachee zelf het werk doen, de coach faciliteert die zoektocht.” Naast letterlijk voeding beschrijven we in deze uitgave verschillende figuurlijke bronnen van voeding. Enkele voorproefjes: Erica Rijnsburger ervaart in haar coachpraktijk dat ademwerk veel goed doet. Door ademwerk kunnen de verkregen inzichten dankzij de diepe fysieke stressrelease landen in een ontspannen lichaam. Naast ademwerk geeft het ijsbad (0,5°C !) Marie-Jose Cremers de ultieme ontspanning en de energie om weer fris en opgeladen aan een dag te beginnen. En bij verlies van gezondheid kunnen voedende rituelen troost bieden en betekenis geven, aldus Anke de Jong, expert op dit gebied. Petra de Bruin ziet ‘echtheid’ bij de leider als voedingsbron om in de huidige complexe context overeind te blijven en te voldoen aan alle hoge eisen. Maar… om onszelf te voeden en vitaliseren, is het essentieel dat voeding daadwerkelijk kan worden opgenomen, merkt Bas Snippert terecht op. “Als het lichaam een gezonde maaltijd niet kan verteren, kunnen we de energie en de voedingsstoffen niet opnemen. Dit principe geldt ook voor andere vormen van voeding, zoals mentale, emotionele en relationele ‘voeding’.’ Snippert gebruikt hiervoor de HEAL methode. Tot slot serveert de redactie u nog wat leesvoer in de vorm van hun persoonlijk favoriete boeken. Namens de redactie hoop ik dat deze uitgave u smaakt! Janet Rienties Hoofdredacteur Tijdschrift voor Coaching janet@tvc.nl INHOUD VOEDING BESCHOUWING Voeding & leefstijl, Annemarie de Knecht-van Eekelen COLUMN Soldaat maken, Saskia Teppema OPINIE Eten als mechanisme, Ericka Kuyters OPINIE Kan ik het nog? Steven van den Heuvel & Jakob van Wielink IK-ANDER INTERVIEW Erik Scherder: Breinbrandstof voor de coach, Charlotte van den Wall Bake OPINIE De kracht van ademwerk, Erica Rijnsburger De kracht van de vitale ondernemer, Ingrid Frenier & Kurt Vroman INTERVIEW Marie-José Cremers: Coaching in bad, Saskia Teppema OPINIE Voedende rituelen bij verlies van gezondheid, Anke de Jong-Koelé ORGANISATIE BESCHOUWING Laat teams excelleren, Marnix Reijmerink COLUMN Emotioneel hercontracteren bij samenwerking, Yvonne Burger BESCHOUWING Zelfvitaliserend vermogen, Bas Snippert ORGANISATIECOACHING Echtheid: Voeding voor leiders, Petra de Bruijn MAATSCHAPPIJ UIT DE BOEKENKAST Nietzsches vrolijke wetenschap, Sijtze de Roos WETENSCHAP Beter voelen en denken over gevoel, Viviënne Buckens & Erik de Haan LEESVOER Boekentips
€ 6,95Blunderen (juni 2021)
Blunderen, leren en ongemak Wat is een blunder? Een domme fout met grote gevolgen. Een vergissing die meestal in het blikveld van belangrijke anderen wordt gemaakt. Een uitglijder, een ongemakkelijke situatie. Een situatie die leidt tot schaamrood, gêne, hilariteit. Maar wat is dan zo’n ‘domme fout’? “Ik geloof niet zo in het concept ‘blunderen’, dat ik toch vooral associeer met (ver)oordelen. Ik denk liever in termen van ontwikkeling. Het klinkt cliché, maar van mijn ‘fouten’ heb ik meer geleerd dan van al mijn geslaagde optredens”, aldus Yvonne Burger waarmee ze de essentie van deze uitgave mooi samenvat. Elke coach gaat weleens de mist in. Hoe leer je van deze ervaring? En hoe integreer je dit in je basishouding als coach? Allereerst een analyse. Joris Brenninkmeijer ontleedt de bronnen van blunders en bespreekt manieren hoe hiermee om te gaan als coach. Pijnlijke gevoelens als zelfverwijt, twijfel, schaamte of boosheid zijn vaak een sta in de weg voor een nuchtere analyse. “Iets verwelkomen wat je juist uit alle macht probeert te vermijden, dat is een paradoxale opgave” (Van Gunsteren, 2011). En misschien zijn dergelijke ervaringen extra pijnlijk voor een coach. “Je bent zelf het belangrijkste instrument, dus als dat instrument ‘faalt’ raakt dat direct het begeleidingsproces/de ander en je beeld van je competentie”, aldus Soeters. Intervisiebijeenkomsten, al dan niet verbonden aan beroepsverenigingen als NOBCO, NOLOC en LVSC, kunnen coaches helpen bij hun worsteling. Jeroen Hendriksen, intervisie-expert bij uitstek, beschrijft enkele basisregels en valkuilen om een intervisiebijeenkomst te laten slagen. “In die zone van ongemakkelijkheid valt veel te leren.” De Ruiter & Wolbink beschrijven een moreel ambivalente coaching bij de belastingdienst. Voor hen is het antwoord Het Platform Autonome Coaches (PAC) om samen na te denken over ongemakkelijke verhalen. Ook coachees worden geconfronteerd met hun feilbaarheid. Binnen de coachpraktijk zijn hiervoor verschillende helpende methodieken ontwikkeld. Zo zet Karin Brugman Voice Dialogue in om de Innerlijke Criticus terug te jagen in zijn hok en gebruikt Thérèse Bosman de OCP-methodiek om perfectionisten te helpen bij het vinden van meer zelfvertrouwen, rust en balans. Remko van der Drift deelt een oefening in ´faalfitness´; een work-out voor je faalspieren voor meer ‘fouten-maakmoed’ en levenslust. De les uit de artikelen is eenduidig, niet eenvoudig. De perfecte ;) coach durft blunders te maken, is zich bewust van de context, is mild voor zichzelf, praat erover, leert ervan en vergeeft anderen hun blunders en laat coachees tot dit inzicht komen. Zo’n basishouding zal zich vertalen in meer speelsheid bij de coach en bijdragen aan gelijkwaardigheid in de coachrelatie, aldus Brenninkmeijer. Deze coach ken ik nog niet. We kunnen het wel oefenen. Roderik Bender pleit voor exposure: ”... stap in het mijnenveld van je gênante blundergebied en ervaar hoe je de ontploffinkjes prima kunt hebben onder je voeten. En dan door naar acties waarvoor je een standbeeld verdient, en naar acties die regelrechte blunders zijn.” Zo is ‘t leven. Veel leesplezier! Janet Rienties Hoofdredacteur Tijdschrift voor Coaching janet@tvc.nl INHOUD BLUNDEREN BESCHOUWING De imperfecte coach, Joris Brenninkmeijer INTERNATIONAAL In gesprek met Candice Mama over zelfliefde, vergeving en verzoening, Klaartje van Gasteren, Marnix Reijmerink & Jakob van Wielink COLUMN Blunderen als beleid, Saskia Teppema INSPIRATIE Leren leven met je blunderboek, Roderik Bender OPINIE Perfectionisme, last of zegen? Thérèse Bosman IK-ANDER COLUMN De vis moet op tafel, Michiel Soeters PRAKTIJKOEFENING Defuseren kun je leren, Remko van der Drift OPINIE Perfecte ingang om te werken met Voice Dialogue, Karin Brugman VISIE Van binding naar verbinding, Marijke Leys ORGANISATIE INSPIRATIE Het ongemak van een coach, Jikke de Ruiter & Ronald Wolbink INTERVIEW In gesprek met Gebriël Anthonio, Mahils laarzen, Charlotte van den Wall Bake COLUMN Blunder of groeistuip? Yvonne Burger OPINIE Leren in vrijheid & gebondenheid, Jeroen Hendriksen MAATSCHAPPIJ UIT DE BOEKENKAST Freud over Fehlleistungen in de psychopathologie van het dagelijks leven, Sijtze de Roos OPINIE Uitdaging van onbetaalde kracht, Jorinde Voskes INSPIRATIE De schoonheid van imperfectie, Veronica Waleson WETENSCHAP Wat kunnen we echt weten over onze coaching? Erik de Haan
€ 6,95Gender (maart 2021)
Gender In onze westerse wereld is de meetlat wat betreft gender binair: man of vrouw. Zelfs als we het over lhbti of queer hebben, zijn we geneigd het langs deze lat te leggen. Hiermee opent Ericka Kuyters deze uitgave met haar artikel over Labels in onze samenleving. Zo’n rigide onderscheid in een vrouwelijke ofwel mannelijke identiteit is niet altijd vanzelfsprekend geweest. Zo toont Sijtze de Roos in de boekbespreking een lieflijke kinderportret van filosoof Jean-Paul Sartre, met lang en krullerig ‘meisjeshaar’. Voor de Eerste Wereldoorlog meende men dat er tot de puberteit geen wezenlijk verschil bestond tussen meisjes en jongetjes en was het in de ‘betere kringen’ heel gewoon jongetjes als meisjes te kleden. En een enkele keer is het bij de geboorte niet duidelijk welk geslacht de pasgeborene heeft. In onze westerse wereld wordt vroeg een keuze gemaakt voor het geslacht. In verschillende andere culturen echter, zoals bijvoorbeeld de zogenaamde hijras in India, wordt dit zogenaamde derde geslacht al sinds de oudste geschriften officieel erkend en heeft het een speciale status, zo beschrijft Karen Hamamaker-Zondag. Indelen is tot zekere hoogte functioneel. Dit helpt ons om de grote hoeveelheid informatie waaraan we blootstaan te verwerken. Op dit neutrale indelen of ‘discrimineren’ is niets tegen. Het wordt echter kwalijk als we op basis hiervan moreel verwerpelijk handelen rechtvaardigen, zoals bijvoorbeeld gebeurt bij seksisme, aldus Wolbink. Wat is er nodig om dit (onbewust) seksisme tegen te gaan? Volgens Yvonne Burger vraagt het om voortdurend reflecteren op patronen die (onbewuste) mechanismen in stand houden. Het vraagt om bewustzijn van onze eigen rol als leiderschapscoach. In eerste instantie door eerlijk naar onszelf te kijken. “Het is essentieel je eigen denkkader regelmatig te blijven afstoffen”, beaamt ook Adriaan Hoogendijk vanuit zijn persoonlijke en – meer dan 35 jaar – coachervaring. Wolbink voegt hieraan toe: “Met alleen het moreel veroordelen van discriminatie komen we er niet. Dat is alleen symptoombestrijding. Een intellectueel geweten is noodzakelijk voor het uitbannen van discriminatie.” Speelt dit thema binnen het coachvak? Het oude ‘doorgeschoten mannelijke’ is disfunctioneel en overgewaardeerd in onze huidige maatschappij, lees ik in diverse bijdrages. Remco van de Berg en Karen Hamaker-Zondag zien een rol voor de coach bij het in balans brengen van zowel vrouwelijke als mannelijke kwaliteiten binnen één persoon. Dan geef je op een geïntegreerde manier leiding aan je eigen leven en maakt het niet meer uit of je als leidinggevende in een bedrijf man, vrouw of van het derde geslacht bent. Vrouwen moeten vooral niet mannen gaan nadoen. Tot slot wil ik wijzen op het tragische verhaal van Herculine Barbin, geboren in 1838. Zij maakte een einde aan haar leven nadat ze als hermafrodiet verplicht werd man te worden. Ze voelde zich beide. “Zij herinnert ons aan de prijs die wij betalen als we elkaar categoriserend en eenduidig vastzetten”, aldus De Roos. Laten we vooral niet teveel in hokjes denken. Het gaat om de binnenkant en de liefde en niet om de buitenkant, het label. Veel leesplezier. Janet Rienties Hoofdredacteur Tijdschrift voor Coaching janet@tvc.nl INHOUD GENDER OPINIE Labels, Ericka Kuyters VISIE Gedachten over gender, Karen Hamaker-Zondag COLUMN De vrouw achter de man? Of net andersom? Saskia Teppema INTERVIEW In gesprek met Cisca Dresselhuys, Toch nog een nieuwe carrière? Saskia Teppema INTERNATIONAAL In gesprek met Sahadi Daria over veerkracht en aanmoediging, Klaartje van Gasteren, Marnix Reijmerink & Jakob van Wieli IK-ANDER BESCHOUWING Ja, maar… Triggers in coaching, Rinus Merkies, Marcel Hoonhout & Fer van den Boomen INSPIRATIE Genderthema raakt iedereen, Adriaan Hoogendijk Genderverwarring. In dialoog met mezelf, Charlotte van den Wall Bake VISIE Double Healix Crossfire in coaching, Manfred van Doorn OPINIE Lichaamshouding en levenshouding zijn één. Coachen met de Body & Mind Language-methode, Judy de Graaff & Jos Dolstra ORGANISATIE COLUMN Meer vrouwen aan de top leidt niet per definitie tot diversiteit, Remco van den Berg OPINIE Waarom verschil maken voor vrouwen? Franciska Dekker Macht aan tafel bij coaching, Martin Hetebrij, Rob de Ruiter & Ina ter Avest BESCHOUWING Coaching bij transitie naar hybride werken, Wouter Smit, Tjebbe Verwest & Daniel van Middelkoop COLUMN Diversiteit en executive coaching, Yvonne Burger MAATSCHAPPIJ UIT DE BOEKENKAST De herinneringen van Herculine Barbin, Sijtze de Roos BOEKRECENSIE Dames voor Darwin, Sijtze de Roos COLUMN Mannenemancipatie, Michiel Soeters BESCHOUWING Discriminatie? Een opgave voor de coach! Ronald Wolbink VISIE Een toekomst om kwartier te maken, Jorinde Voskes, in samenwerking met het Kwartiermakersgilde en Herman Steensma
€ 6,95De vreemdeling (december 2020)
Wie is de vreemdeling? Brigitta van Kanten slaat de Dikke van Dale erop na en leest onder andere ´buitenlander´, ´iemand die ergens niet bekend of niet thuis is´. De kernwoorden zijn ‘niet bekend’ en ‘niet thuis’. Op zich zijn dat waardevrije bepalingen, maar ze gaan vaak gepaard met een (voor)oordeel. Uit eigen ervaring weet ze wat het is om een vreemdeling te zijn en je niet thuis te voelen. Net als Babah Tarawally, illegal alien, deelt zij haar worsteling, levenslessen en wijsheden. Wat is er nodig om je ergens thuis te voelen? Fenneke Wekker, die onlangs promoveerde op dit onderwerp, stelt dat het onmogelijk en niet nodig is dat iedereen zich 100% ergens thuis voelt. “Dat volledige thuisgevoel is iets dat alleen bestaat in de privécirkel. Om in een stad te kunnen samenleven tussen vreemden hoeven niet alle verschillen overbrugd te worden. Een minimale overeenkomst over veiligheid en wederzijds respect is voldoende.”Marjolein Nagel beschrijft haar pelgrimstocht en ervoer de waarde van je vreemdeling voelen en daardoor weer thuiskomen bij jezelf. En ook de waarde van de vreemdeling zijn in andermans leven en daardoor een spiegel zijn. Yvonne Burger stelt zelfs: “Ons vak vraagt dat de coach een vreemdeling blijft.” De filosoof Levinas gaat nog een stapje verder. Bij het vreemde zijn we geneigd om te verbinden, de afstand te overbruggen. Nee, zegt Levinas: ontvreemd de ander niet. Inhalig in verbinding treden is gewelddadig. Misschien blijven we tot een bepaalde hoogte altijd vreemden voor elkaar en voor onszelf, concludeert Sijtze de Roos die de boeken van Camus en Daoud bestudeerde. “Het hele idee dat een mens zichzelf kan doorgronden en dat je je medemensen tot op behoorlijke hoogte kunt leren peilen, staat in beide romans op de tocht.” De oplossing? “We moeten als burger leren omgaan met je oncomfortabel voelen en ook leren welkom te heten en te zijn als onze normen, waarden en leefstijl niet overeenkomen”, aldus Wekker. “In een ideale wereld leren mensen dat ze een stabiele basis hebben in zichzelf. Dan weet je dat je misschien buiten de vertrouwde omgeving niet de norm bent, maar dat je toch oké bent.” Dit beaamt Brigitta van Kanten. “Ik ben geen Surinaamse of Nederlandse, maar ik ben beiden en meer dan dat. Ik ben bewust mezelf en trots op wie ik ben.” De projectie ‘vreemdeling’ heeft op haar geen vat meer. Carla Knötschke treft deze essentie in haar grappige tekening van de vreemde eend… in ons zelf. Het ‘zelf’ krijgt gestalte in je houding tegenover de ander, lees ik meermaals in deze uitgave. Levinas heeft het over de kleine goedheid in het dagelijks leven van de een tegenover de ander. Je kunt die nooit organiseren, maar het gebeurt en passant. Ze is misschien een dwaze goedheid; ze wint nooit maar wordt ook nooit overwonnen, omdat ze altijd mogelijk blijft van de een ten opzichte van de ander. Een mooie gedachte om mee te nemen naar 2021. Janet Rienties Hoofdredacteur Tijdschrift voor Coaching janet@tvc.nl INHOUD VREEMDELING BESCHOUWING Vreemden en vrienden, In gesprek met sociologe Fenneke Wekker, Ericka Kuyters Levinas: Ontvreemd de ander niet, Jikke de Ruiter & Veronica Waleson INSPIRATIE Vreemdeling of eigenheimer? Brigitta van Kanten In gesprek met Bob Neimeyer over transitie in tijden van crisis, Klaartje van Gasteren, Marnix Reijmerink & Jakob van Wielink IK-ANDER INTERVIEW In gesprek met Babah Tarawally: Illegal alien, Charlotte van den Wall Bake TEKENING Een vreemde eend in... ons zelf? Carla Knötschke INSPIRATIE De pelgrim als spiegel, Marjolein Nagel Dialoog: Vreedzaam wapen in de strijd tegen vervreemding, Michiel Soeters COLUMN De vreemdeling, Saskia Teppema ORGANISATIE ORGANISATIECOACHING Acht paradoxale opgaven, Michiel de Ronde ACHTERGROND Coachen op levensgeluk voor betere werkprestaties, Ad Bergsma & Ruut Veenhoven Meerperspectivisch leiderschap en interprofessionele teamontwikkeling, Wim Goossens & Jerôme van Dongen COLUMN Blijf een vreemdeling, Yvonne Burger MAATSCHAPPIJ UIT DE BOEKENKAST Vreemdeling in spiegelbeeld, Sijtze de Roos OPINIE De kwartiermaker en de coach, Jorinde Voskes BOEKRECENSIE Taal van transitie, Francine ten Hoedt
€ 6,95
