Alle artikelen - Abonneer je nu!
EXAMENS 2004-02 Volledige uitgave
INHOUD EXAMENS 2004-02 maart 2004 Wordt het examen een ‘flexamen’? Hans Kuhlemeier, Peter Hermans, Ed Kremers Examens voorspellen niets Dat kunnen ze niet! Henk van Berkel Uit de praktijk - Schadevergoeding en renteproblematiek P.C. van Schelven en Annie H.H.M. Kempers-Warmerdam Gastcolumn - Examenvee bestaat nog, maar voor hoe lang? Harry Molkenboer Cijfergeven over de grens Bert Meuffels Wat is…validiteit? Harry Molkenboer Samen met kandidaat werken aan betere examens Sebastiaan Steenman Een kwestie van faalangst? Jan Ruigrok Column - Onderwijsvernieuwing en examens Ton Luijten Een kwaliteitscentrum in de startblokken. In gesprek met C. Datema directeur van het KCE Ton Luijten en Henk van Berkel Literatuur Agenda Boekbespreking Verenigingsnieuws REDACTIONEEL Henk van Berkel en Ton Luijten De vele positieve reacties die wij mochten ontvangen op het eerste nummer van dit tijdschrift hebben ons gesterkt in onze mening dat wij met EXAMENS voorzien in de behoefte aan een forum voor organisaties en personen die op enigerlei wijze betrokken zijn bij toetsing en examens. Het examenterrein is een gevarieerd landschap dat de moeite waard is door middel van artikelen, interviews, columns en beeldmateriaal in kaart te brengen. Nederland is een examenland bij uitstek. In een democratische samenleving is informatie-uitwisseling van het grootste belang, ook waar het gaat om zaken die samenhangen met examens. Wie praat over examens denkt onmiddellijk aan geheimhouding. Dat ligt ook voor de hand waar het de inhoud van de examens betreft. Echter, dikwijls zijn ook de procedures rond afname en beoordeling met de nodige geheimzinnigheid omkleed. De redactie vindt dat geen goede zaak. Wij hopen met dit tijdschrift juist de transparantie van examens en toetsing te vergroten. De redactie streeft ernaar in elke aflevering een specifiek facet van het toetsen en examineren te belichten. Was de inhoud van het eerste nummer gewijd aan ontwikkelingen op het gebied van examinering met behulp van de computer, in dit tweede nummer besteden we aandacht aan het onderwerp flexibilisering. In de toekomst zullen we steeds meer te maken krijgen met ‘flexamens’, zoals deze examens ook wel genoemd worden. Flexibilisering is een begrip dat niet uitsluitend betrekking heeft op de spreiding van het aantal afnamemomenten maar evenzeer op de inhoud van de examens. Met name de opleidingsinstituten in de particuliere sector etaleren zich in hun folders en brochures met slogans als: ‘flexibel studeren op het allerhoogste niveau’ en ‘alle vrijheid om je studietijd zelf in te delen’, of: ‘je volgt bij ons een opleiding op maat’. Maar ook in het reguliere (voortgezet) onderwijs is een sterke ontwikkeling ingezet naar meer individuele leerwegen. Al deze ontwikkelingen vragen om examenprocedures die daarbij aansluiten, zonder dat dit ten koste gaat van de kwaliteit van de inhoud of van de afnameprocedures. Het is ons doel over die ontwikkelingen te rapporteren. Maar daarnaast zult u in deze aflevering ook bijdragen vinden over kwaliteitseisen die we aan examens moeten stellen, over klachten en rechten van kandidaten en over de verschillende cijferschalen die in de verschillende landen bestaan en hun betekenis. Namens de redactie, Henk van Berkel Ton Luijten
€ 6,95EXAMENS 2004-01 Volledige uitgave
INHOUD EXAMENS 2004-0 januari 2004 Is het een zes of een zeven? Bert Meuffels De computer als corrector Ton Heuvelmans Uit de praktijk - Kruis het meest juiste antwoordalternatief aan Annie H.H.M. Kempers-Warmerdam Behoort het nakijken tot het verleden? Richard De Mulder en Kees van Noortwijk Gastcolumn - Fouten en het beoordelen van fouten J.G. Stappers Wat is… betrouwbaarheid? H.J.M. van Berkel, Examineren met de computer in het voortgezet onderwijs - In gesprek met Henk Kreeft Ton Luijten Een kwestie van faalangst? Jan Ruigrok Column - Levensecht Ton Luijten Hoe verantwoord meten we? Arne Evers Literatuur Verenigingsnieuws REDACTIONEEL Ton Luijten en Henk van Berkel De redactie van EXAMENS is er trots op dat het eerste nummer voor u ligt. De redactie beoogt met het tijdschrift de praktische en theoretische kwaliteit van examens te verbeteren. Niet dat we van mening zijn dat er onzorgvuldig wordt geëxamineerd, maar het kan altijd beter. Naar ons oordeelis er een te grote kloof tussen de theoretici en de practici die zich vooral met de afname van toetsen en examens bezighouden. Het zou geen goede zaak zijn wanneer de ontwikkeling van toetsen en examens uitsluitend in handen ligt van toetsdeskundigen. Zoals het ook niet zou kloppen wanneer die ontwikkeling uitsluitend in handen ligt van inhoudsdeskundigen. De kwaliteit van een examen is bij uitstek gebaat bij een synthese van beide deskundigheden. De toetstheorie kan uitstekende oplossingen bieden voor praktische problemen. Anderzijds kan de praktijkervaring van het toetsen en examineren zeer zinvol zijn bij de uitvoerbaarheid van theoretische concepten. Het is de wisselwerking tussen theorie en praktijk die de kwaliteit van het examen bepaalt. EXAMENS zal zich van andere tijdschriften gaan onderscheiden door ernaar te streven alleen die artikelen op te nemen die de synthese tussen theorie en praktijk bevorderen. Echter, conform de opvatting dat niets zo praktisch is als een goede theorie, mag het niet zo zijn dat de praktijk niet theoretisch is gefundeerd. Het tijdschrift EXAMENS zal zich richten op practici en theoretici en we zullen hen ervan proberen te overtuigen dat ze een twee-eenheid vormen. EXAMENS is ook bedoeld als een forum voor wetenschappelijk onderzoek en onderzoek naar de stand van zaken op het gebied van examens in brede zin. Het tijdschrift zal ook discussies stimuleren en, vooral, praktische implicaties voor het Nederlandse en Vlaamse examensysteem benadrukken. Wij nodigen u van harte uit in die discussie te participeren door uw bijdrage hieraan in te zenden. De redactie zal op grond van dit uitgangspunt zorgvuldig keuzes maken bij het publiceren van artikelen. Uiteraard blijven de auteurs zelf verantwoordelijk voor de inhoud. EXAMENS besteedt aandacht aan de examenactiviteiten in de private sector en in de overheidssector. Daarbij gaat het vooral om thema’s als beleid, kwaliteit en organiseerbaarheid. In dit eerste nummer zijn met name bijdragen opgenomen die gaan over de mogelijkheden van de computer bij het ontwikkelen, afnemen en scoren van examens. Deze keuze is door de redactie gemaakt vanwege het thema van de conferentie van de Nederlandse Vereniging voor Examens (NVE). Namens de redactie, Henk van Berkel Ton Luijten
€ 6,95Kennisinfrastructuur voor onderwijs (december 2024)
Redactioneel In het vorige nummer hebben we u al geïnformeerd over een nieuwe opzet van DNM. Het nieuwe zit erin dat we met ingang van 1 januari 2025 helemaal online gaan en wel onder een nieuwe naam: DNMonline. En bij een nieuwe naam hoort uiteraard een nieuw logo. Dit betekent dat er na 11 jaargangen een einde komt aan de uitgave van de papieren versie van DNM. Een klein afscheid, maar vooral een mooi nieuw begin, omdat we nu met gedegen artikelen, columns en boekbesprekingen veel beter in kunnen spelen op de actualiteit in het onderwijs. Hiermee bouwen we verder op onze goede ervaringen die we de afgelopen jaren hebben opgedaan met de huidige nieuwsbrief, waarop inmiddels ruim 4.000 leden zijn geabonneerd. DNMonline verschijnt acht keer per jaar. We prijzen ons zeer gelukkig dat alle vaste medewerkers hebben aangegeven graag mee willen werken aan de nieuwe opzet. Hierdoor kunnen we de actualiteit volgen vanuit zowel de dagelijkse onderwijspraktijk als vanuit de wetenschap. Nieuw is dat we naast de dagelijkse leiderschaps- en bestuursvraagstukken ook aandacht gaan besteden aan de wereld van het toezicht. In grote lijnen ziet DNMonline er in 2025 als volgt uit. Acht keer per jaar ontvangt u DNMonline als nieuwsbrief, waarin nieuwe artikelen, columns, boekrecensies en korte reflecties onder uw aandacht worden gebracht. De artikelen zijn vervolgens te lezen via een link in deze nieuwsbrief. Voor deze artikelen moet u betalen. De andere bijdragen zijn gratis. Op de website worden alle artikelen, columns en boekbesprekingen gepubliceerd en zijn daar eenvoudig te vinden. Alle bijdragen, ook de bijdragen die in de afgelopen jaren in DNM zijn verschenen, worden op basis van inhoud ondergebracht in een dossier en daarbinnen op thema. Dit biedt u de mogelijkheid om snel geïnformeerd te worden over een bepaald onderwerp. We beginnen in 2025 met de volgende zes dossiers: Bestuur, intern en extern toezicht, medezeggenschap Kennisinfrastructuur Leiderschap en organisatieontwikkeling Doelen, ontwerp en uitvoering van onderwijs Professionalisering Onderwijstelsel, overheidsbeleid Met de nieuwe opzet van DNM denken wij een nog belangrijkere bijdrage te leveren aan het boeiende debat over leiderschap, bestuur en toezicht in het onderwijs. Maar in de komende decemberweken kunt u nog genieten van het laatste nummer in de oude opzet, met een kleurrijk themadeel over kennisinfrastructuur in het po, vo en mbo. Een veel minder grijs onderwerp dan u zo op het eerste gezicht zou denken. De redactie wenst u fijne feestdagen en ontmoet u graag weer in 2025. Klaas Pit INHOUD THEMA - Kennisinfrastructuur voor onderwijs Die kennisinfrastructuur voor onderwijs: hoe staat het daar eigenlijk mee? Pieter Leenheer, Tanja de Ruijter en Jelle Kaldewaij Ontwikkelkracht: vakmanschap en evidence Pieter Leenheer ‘Een aanpak in het onderwijs is wat anders dan een medicijn’, In gesprek met Jacquelien Bulterman en Jasper Rijpma Tanja de Ruijter en Pieter Leenheer De Zaag Aiolt Elsakkers Practoraten, auctoraten en primoraten: diverse bruggen tussen kennis en onderwijs Jelle Kaldewaij en Anneke Westerhuis Practoraten in het mbo: Nieuwe uitdagingen in de kennisinfrastructuur Anneke Westerhuis, Henk Ritzen en Marc van der Meer Auctoraten in het vo Mathilde Tempelman-Lam Het leerlandschap als brug tussen onderzoek en praktijk Fred Jansen en Esther de Vrind Evidence informed onderwijs wereldwijd Rien Rouw en Melissa Mouthaan EN VERDER Zonder legitieme basis wordt gezag macht, Het juridische fundament van de herstelopdracht is aan de aandacht ontsnapt Renée van Schoonhoven Van individueel naar collectief handelen, Teamgericht werken in het onderwijs: collectief verantwoordelijk zijn voor de algehele ontwikkeling van de leerling Pieter Leenheer en Inge Okkes Leeglopen en opladen, Wat leidinggevenden kunnen doen om leraren voor hun beroep te behouden Ingrid Paalman-Dijkenga en Marjanne Hagedoorn Rubrieken Strip – Pieter Leenheer Column – Willem de Vos Column – Jaap Nelissen Bestuur en Beleid Beschouwing – Marc Vermeulen Onderwijs over de grenzen – Rudi Schollaert Boeken
€ 6,95Inclusief Onderwijs (september 2024)
Inclusief onderwijs Vanaf de eerste nummers van DNM Vakblad en DNM Online wordt de soms onnavolgbare gang van zaken in de bestuurskamers van onze onderwijsorganisaties getekend door Pieter Leenheer. De ene keer zet de bestuurder temidden van (een deel van) zijn personeelsleden, al dan niet terzijde gestaan door een adviseur zijn ambities uiteen. De andere keer verlaat hij in alle eenzaamheid zijn werkplek en mijmert over wat anderen toch vooral veel beter hadden kunnen doen. De tekeningen van Pieter Leenheer zijn moeilijk samen te vatten in woorden, maar wel voor iedereen meteen raak en herkenbaar. De bestuurder als antiheld, die het allemaal zo goed bedoelt, maar vaak verstrikt raakt in zijn taalgebruik. Hij wil zo graag duidelijk zijn, zijn hoge ambities uitspreken en uitleggen wat dit allemaal voor de ander betekent, maar hij verdwaalt in managementtaal. Ook in dit nummer zien we weer zo’n prachtige tekening. En wat kan zo’n mooie, rake ‘ouderwetse’ tekening toch veelzeggend zijn. Over ‘ouderwets’ gesproken … Toen we, nu ruim elf jaar geleden, als redactie spraken over de voortzetting van Meso Magazine en Meso Focus in een nieuw tijdschrift, hebben we lang geaarzeld over de vraag of we De Nieuwe Meso als vakblad alleen digitaal zouden aanbieden of ook in een hardcopy magazine. Zoals wel vaker gebeurt bij moeilijke keuzes werd het beide. Vraagstuk opgelost. Althans voor dat moment. Gaandeweg de afgelopen jaren hebben we gemerkt dat verschijning in digitale vorm niet alleen de nodige voordelen heeft, maar ook op meer belangstelling mag rekenen. Dat laatste zien we terug in de abonnementen die ten koste van de hardcopy-versie verschoven naar de digitale versie. En ook onze nieuwsbrief DNM Online heeft in de afgelopen jaren een indrukwekkend aantal abonnees gekregen: ruim 4.000 belangstellenden ontvangen deze nieuwsbrief met columns, boekbesprekingen en beschouwingen over leiderschap en onderwijs vier keer per jaar. Samen met de uitgever hebben we dan ook besloten dat DNM in 2025 helemaal digitaal gaat en acht keer per jaar gaat verschijnen: DNM Vakblad en DNM Online gaan samen. Dit biedt ons de mogelijkheid om nog beter aan te sluiten bij de actualiteit van de ontwikkelingen die betrekking hebben op leiderschap en onderwijs in het po, vo en mbo. Rondom een beperkt aantal thema’s hopen wij u jaarlijks op de hoogte te houden van wat er speelt in onderwijsland, met daarnaast ook ruimte voor op zichzelf staande artikelen. Wat ook blijft zijn de bijdragen van onze columnisten. En, uiteraard, de tekeningen van Pieter Leenheer. In het decembernummer van DNM infomeren wij u nader over de opzet en inhoud in 2025. Klaas Pit INHOUD THEMA - Inclusief onderwijs Inclusief onderwijs: waar het echt om gaat Sanne Spiero, Jetta Spaanenburg, Marianne van Teunenbroek en Puk Witte Voorbij de ‘excluses’ Bouwen aan een inclusieve school Beno Schraepen Versterken van de pedagogische basis, Samenwerken aan een inclusieve aanpak onder de rivieren Marianne van Teunenbroek en Jetta Spaanenburg Samen bouwen aan inclusie, Voorbij de belangeneilandjes werken aan de gedeelde opgave Puk Witte Scholen bouwen vanuit een inclusieve visie, De Rijksbouwmeester aan het woord Marianne van Teunenbroek en Puk Witte Ouderbetrokkenheid, Inclusief onderwijs = inclusief ouders Peter de Vries Het Belang van Inclusief Onderwijs, Lessen en toepassingen voor de Toekomst Sofie Sergeant Inclusie doen: een praktijkvoorbeeld Marianne van Teunenbroek en Puk Witte Een inclusieve leeromgeving in mbo, hbo en wo, Onderwijssectoren kunnen van elkaar leren Minne Bakker en Joyce van der Wegen EN VERDER Leidinggeven vanuit situationeel bewustzijn Robert Mentink Elke leraar een taalleraar, Een oud adagium krijgt een nieuwe impuls Pieter Leenheer en Inge Okkes Burgerschapsvorming en de oneindige crisis van de democratie Pieter Dirk van Rees Rubrieken Strip – Pieter Leenheer Column – Willem de Vos Column – Jaap Nelissen Bestuur en Beleid Beschouwing – Sietske Waslander Onderwijs over de grenzen – Rogier Standaert Boeken
€ 6,95De Staf (juni 2024)
De Staf Afgelopen maart vond het uitgestelde jubileumcongres van DNM plaats in de Reehorst in Ede. In drie plenaire lezingen verspreid over de dag en zeven workshops is dieper ingegaan op de vraag die centraal stond in het jubileumnummer van DNM van december 2023: Vraagt onderwijs nieuw leiderschap? In haar bijdrage pleitte Claire Boonstra voor ‘moedig leiderschap’ en voor haar is dat niets meer maar ook niets minder dan dagelijks waarmaken wat er op de website van de school staat. Op deze websites staan namelijk de meest mooie, waardevolle, ambitieuze en hoopvolle idealen waar scholen voor zeggen te staan. Om vrolijk van te worden. De dagelijkse praktijk echter toont vaak een andere werkelijkheid: het curriculum stipt uitvoeren, goed presteren en dat laten zien in toetsen waar vervolgens allerlei, vaak onnavolgbare conclusies aan worden verbonden. Een hoge score wil zeggen geschikt voor theoretisch onderwijs en lage scores betekenen geschikt voor praktisch onderwijs. Eén van de schoolleiders die al jaren ‘moedig leiderschap’ heeft laten zien is Sjef Drummen, één van de mensen achter Agora. In zijn prikkelende bijdrage stelde hij dat als je echt nieuw onderwijs wilt, waarin het gaat om de ontwikkeling van elk kind, je binnen je organisatie niet de dialoog moet zoeken, maar moet rammen. Anders kom je er nooit. Agora laat zien dat het echt anders kan. Op dit moment zijn er 30 scholen en komen er binnenkort zeven nieuwe scholen bij waar nieuwsgierigheid en verbeeldingskracht de motoren zijn van leren. Jan Bransen, hoogleraar filosofie van de gedragswetenschappen, liet zien dat als het gaat over nieuw leiderschap we weer moeten leren kijken als een debutant, die vol verwondering en vragen zijn omgeving bekijkt i.p.v. degene die het allemaal wel weet. In de workshops werden deze en andere aspecten van leiderschap nader verkend en besproken en daarmee was het congres een waardige afsluiting van tien jaar DNM. Inmiddels zijn we met dit nummer alweer halverwege de elfde jaargang. In het themadeel staat de betekenis en de positie van de staf in onderwijsorganisaties centraal. Het viel de redactie op dat hierover zo weinig wordt geschreven, terwijl de staf de afgelopen decennia niet meer is weg te denken uit de scholen. Vandaar maar eens een eerste verkenning van dit fenomeen. In de rubriek En verder pleit Robert Sikkes voor de allerhoogste prioriteit die moet worden gegeven aan het opleiden en werven van leraren (‘we zijn code rood allang voorbij!’), zoekt Jorrit Blaas naar verklaringen voor de vaak verhitte toon in het onderwijsdebat en beschrijft hij enkele manieren om tot een vruchtbaarder gesprek te komen en laat Puk Witte ons kennismaken met het primoraat in het basisonderwijs. Een gevarieerd nummer voor, naar ik hoop, een mooie zomer. Klaas Pit INHOUD THEMA - De Staf Het stafbureau: niet meer weg te denken in onderwijsorganisaties Klaas Pit, Margriet van der Sluis en Laura Kirchner Van administratiekantoor naar stafbureau Pieter Leenheer Rol van de staf bij onderwijskwaliteit Laura Kirchner en Margriet van der Sluis In gesprek met Eva van Staveren en Jordi Jaeqx Margriet van der Sluis en Klaas Pit De bestuurssecretaris: van alles en niets, van iedereen en niemand Niek Kraan EN VERDER Lerarentekort tast kwaliteit aan en vergroot ongelijkheid Robert Sikkes Hoe leraren elkaar kunnen vasthouden terwijl sociologische en technologische krachten hen verder uit elkaar dreigen te drijven Jorrit Blaas Hoe primoren de kloof tussen onderzoek en praktijk overbruggen Puk Witte Rubrieken Strip – Pieter Leenheer Column – Willem de Vos Column – Jaap Nelissen Bestuur en Beleid Beschouwing – Marc Vermeulen Onderwijs over de grenzen – Rudi Schollaert Boeken
€ 6,95Lerarentekort als kans (maart 2024)
Lerarentekort als kans Het themadeel in dit nummer gaat over het lerarentekort en de gevolgen daarvan voor het curriculum. Wie heeft het er niet over op dit moment in onderwijsland. Het nieuwe jaar was nog maar nauwelijks begonnen of de AOB hield een pleidooi voor een gratis opleiding met salaris voor aankomende leraren om zo een bijdrage te leveren aan de oplossing van het lerarentekort. Ik ben te weinig op de hoogte van alle ins and outs die aan dit tekort ten grondslag liggen en dat geldt ook voor de mogelijke oplossingen. Desondanks maak ik in dit redactioneel graag ruimte voor een casus die ik in het afgelopen jaar van dichtbij meemaakte. Het gaat om een jonge vrouw, die na een aantal jaren werkzaam te zijn geweest als journalist, docent in het mbo en medewerker bij enkele wetenschappelijke kennisinstituten in binnen- en buitenland besluit om het basisonderwijs in te gaan. Zij heeft ooit een tweedegraads bevoegdheid gehaald aan de lerarenopleiding en daarna een academische opleiding met succes afgerond. Omdat zij een jong gezin heeft, enkele dagen voor de klas staat en te ver moet reizen om het zij-instromerstraject te volgen aan een van de PABO’s (was er geen passend traject uit te stippelen?), kiest zij voor een digitale PABO-opleiding met een tweejarig programma (vier jaar in twee jaar). Tot mijn verbazing is het uitermate ingewikkeld om vrijstellingen te krijgen als het afronden van de studie al wat langer heeft geduurd en dus moet het hele programma worden gevolgd en alle tentamens worden gedaan. Ook over onderwerpen die veel uitgebreider aan de orde zijn geweest in haar HBO- en universitaire opleiding. Verder wordt gevraagd om een instrument te leren bespelen (dat wordt de ukelele) en moet zij eindeloos veel lessen niet alleen goed voorbereiden en geven, maar deze ook verwerken in soms drie, vier digitale formats. En dit is nog maar een kleine selectie. Het is allemaal niet moeilijk, maar (bijna) onhaalbaar arbeidsintensief. Ondertussen is de school (kinderen, ouders, collega’s en schoolleiding) ontzettend blij met haar en vindt zij veel plezier en voldoening in haar werk. Toch is het maar de vraag of zij niet afhaakt, niet omdat het werk, maar de studie te veel van haar vraagt. En hetzelfde geldt voor enkele van haar medestudenten. Blijkbaar slagen we er niet altijd in om voor diegenen die ervoor kiezen het onderwijs in te gaan een persoonlijk-passend onderwijsaanbod af te spreken. Toch lijkt mij dat niet zo ingewikkeld hier meer werk van te maken. Dat lijkt me ook eerder te realiseren dan gratis onderwijs en salaris voor aankomende leraren. De opleiding waarover hierboven wordt gesproken kost overigens € 8.000 per jaar (!) Klaas Pit INHOUD THEMA - Lerarentekort als kans Lerarentekort, curriculumverbetering en kwaliteit Jeroen Onstenk, Marianne van Teunenbroek en Anneke Westerhuis De leraar als lid van een interdisciplinair team Anton Boonen Hoe de inzet van studenten op scholen het onderwijs helpt en verrijkt, en studenten kennis laat maken met het vak Puk Witte Stichting Onderwijsambassadeurs: met lef bereik je veel Tanja van Gurp Botst het beroepsbeeld van leraren en aanstaande leraren met oplossingen van het lerarentekort? Anje Ros en Carlos van Kan Schoolleiders over de Onderwijsraadverkenning Schaarste Schuurt Marianne van Teunenbroek, Jeroen Onstenk en Anneke Westerhuis EN VERDER Een briefwisseling over beliefs van schoolleiders en leraren Robert Mentink en Marco Snoek Het korte leven van het lerarencollectief - en wat ervan te leren valt Pieter Leenheer Een organisatieontwerp op basis van gespreid leiderschap en goed teamwerk Joanne Duijvestein en Bas Smies Rubrieken Strip – Pieter Leenheer Column – Willem de Vos Column – Jaap Nelissen Onderwijs over de grenzen – Roger Standaert Boeken
€ 6,95Vraagt onderwijs nieuw Leiderschap? (december 2023)
Vraagt onderwijs nieuw leiderschap? We zouden het bijna vergeten, maar in het onderwijs draait het allemaal om de leerling en de leraar. Daaromheen hebben de leidinggevenden hele belangrijke zaken te doen. De vraag is of zij hiervoor voldoende tijd en ruimte hebben, omdat tegelijkertijd ook de politiek en de samenleving het nodige vragen waar de leidinggevende passende antwoorden op wil of moet zien te vinden. Het is evident dat het onderwijs deel uitmaakt van een complexe omgeving: snel elkaar opvolgende ontwikkelingen en trends in de samenleving komen steeds nadrukkelijker de school binnen, het overheidsbeleid (de minister) vraagt steeds meer van de inzet en verantwoordelijkheid van de medewerkers en leidinggevenden en ook ouders en leerlingen verwachten steeds meer van de school. Daarnaast vraagt ook de interne organisatie de nodige aandacht. In dit externe en interne krachtenveld, waarin de aandacht voor kortetermijnoplossingen vaak het werken aan een langetermijnvisie in de weg staat, moeten de medewerkers, met name de leidinggevenden zo vindt men, handelen, keuzes maken, overeind en goedgemutst blijven, aandacht hebben en geven enz. Dit betekent dat je stevig moet staan en juist wel vanuit een langetermijnvisie temidden van de dagelijkse druk en drukte eigen keuzes moeten maken: hoe steviger je staat en weet waar je van bent en waar je voor wilt gaan, des te beter weet je wat je uiteindelijk wel of niet doet. Al met al voor de leidinggevende een lastige en ondankbare positie: hoe vind je het juiste evenwicht tussen wat de overheid en de samenleving vragen en wat goed is voor de leraar en de leerling en wat vraagt dit van het leiderschap? Deze vraag staat centraal op het congres van 13 maart 2024. We hebben enkele visionaire denkers uitgenodigd om deze vraag (Vraagt onderwijs nieuw leiderschap?) uit te werken. Illiass el Hadioui zal zijn inzichten delen over het verbinden van de culturele diversiteit in het onderwijs en Sjef Drummen zal ons inspireren met zijn revolutionaire benadering van gepersonaliseerd leren. Daarnaast bieden we een uitgebreid scala aan workshops, waarin we dieper ingaan op de vraag: Vraagt onderwijs nieuw leiderschap? INHOUD THEMA - Vraagt onderwijs nieuw leiderschap? Welk leiderschap heeft onderwijs nodig? Klaas Pit De ontdekking van het prachtige risico van schoolleiderschap Pieter Leenheer Iedereen leider? Gespreid Leiderschap in het onderwijs Anneke Westerhuis Op zoek naar een gedeeld beroepsbeeld Tien jaar DNM over de ontwikkeling van leraren en hun beroep Jeroen Onstenk De sturingsfilosofie van onze overheid is behoorlijk problematisch. Tijd voor activisme? Pieter Leenheer Leiderschap: persoon of proces? Thijs Homan Je leiderschapsjas (aan)passen, Over leiderschapsidentiteit Gerritjan van Luin, Manon Ruijters en Freerk Wortelboer De basis blijft hetzelfde, alleen het vak verandert De professionele identiteit van de PO-schoolleider Christian van den Brekel Over de professionele identiteit van schoolleiders in het VO Wie ben ik als schoolleider? Janine Mommers, Piety Runhaar en Perry den Brok Docentschap op individueel niveau kan alleen maar floreren wanneer het professionele team hecht is In gesprek met Iliass El Hadioui Tanja de Ruijter en Pieter Leenheer Omwille van de educatieve ruimte Jan Bransen Leren onderzoeken van en in sociale complexiteit Floor Basten en Bart Schipmölder Nieuw leiderschap Arie Olthof Rubrieken Kleine casuïstiek Column – Willem de Vos Strip – Pieter Leenheer Bestuur Beleid Beschouwing – Sietske Waslander en Marc Vermeulen Column – Jaap Nelissen Onderwijs over de grenzen – Rudi Schollaert Boeken
€ 6,95Leraren en hun professionalisering (september 2023)
REDACTIONEEL In ons vakblad laten, soms afwisselend, zes vaste medewerkers hun licht schijnen over leiderschap en onderwijs. Hun bijdragen betreffen onderwerpen die nogal eens aan onze aandacht ontsnappen als gevolg van de waan van de dag, die ook in het onderwijs regelmatig heerst. In dit redactioneel daarom eens bijzondere aandacht voor deze vaste medewerkers en hun bijdragen aan dit nummer. Willem de Vos, oud rector-bestuurder in het voortgezet onderwijs, schrijft over de ‘oerkloof tussen vakmensen (volgens hem een beter woord dan professionals) en leidinggevenden en borduuurt daarbij verder op wat hij de ‘gouden vergelijking van Léon de Caluwé noemt: ‘Die klus is net als het verplaatsen van een kerkhof, u heeft weinig medewerking van binnenuit te verwachten.’ Jaap Nelissen, directeur van de Jenaplanschool Wittevrouwen in Utrecht en onze nieuwe columnist uit het primair onderwijs, roept in zijn eerste bijdrage de politiek en de samenleving op werk te maken van het steeds groter wordende tekort aan leerkrachten. Het thema mag dan dit keer wel gewijd zijn aan professionalisering van leraren, maar het heeft niet zijn hoogste prioriteit. Afwisselend schrijven Sietske Waslander en Marc Vermeulen, beiden als hoogleraar onderwijssociologie verbonden aan TIAS over kwesties van onderwijsbestuur en onderwijsbeleid. Deze keer is het de beurt aan Sietske Waslander. Zij loopt alvast vooruit op de verkiezingen van november aanstaande en het daarna te formeren kabinet. Voor de nieuwe onderwijsministers is er volgens haar werk aan de winkel. Vooral de sturing van het onderwijs vraagt aandacht. Zij geeft vijf adviezen die een begin kunnen maken aan het doorbreken van de sturingsimpasse in het onderwijs. Vanuit Vlaanderen schrijven Rudi Schollaert en Roger Standaert afwisselend over onderwijsnieuws van over de grenzen. Beiden hebben hun sporen verdient in het Vlaamse en internationale onderwijs, Rudi Schollaert als directeur nascholing en internationale betrekkingen bij de Vlaamse koepelorganisatie VSKO en Roger Standaert als hoogleraar comparatieve pedagogiek aan de Universiteit Gent en als expert betrokken bij verschillende Vlaamse internationale projecten. In dit nummer duikt Rudi Schollaert in het vraagstuk over professionaliseren in relatie tot evidence based werken. De wereld, dit is de school en de klas waarin een leraar zijn weg moet zien te vinden is uitermate complex en allesbehalve gebaat bij centraal bedachte en opgelegde aanpakken. Hij pleit dan ook voor zoveel mogelijk maatwerk voor de leraren. Het themadeel van deze DNM is gewijd aan de professionalisering van leraren. In hun redactionele inleiding plaatst de themaredactie de bijdragen in een inhoudelijke context. In december verschijnt ons jubileumnummer Vraagt onderwijs nieuw leiderschap? Met dit themanummer ronden we onze eerste tien jaargangen af. Aan het jubileumnummer verbinden we ook een congres over de (nabije) toekomst van het onderwijs en wat dit betekent voor het onderwijskundig leiderschap. Het congres kent een vergelijkbare opzet als ons vakblad, dus met aandacht voor de dagelijkse praktijk en inbreng vanuit de wetenschap, voor iedereen in het po, vo en mbo die te maken heeft met leiderschapsvraagstukken. Elders in dit nummer vindt u meer informatie over dit congres. Klaas Pit INHOUD THEMA - Leraren en hun professionalisering Ontwikkeling van vakmanschap van leraren, Professionalisering anno 2023 Pieter Leenheer, Tanja de Ruijter en Jelle Kaldewaij Professionaliseren op een veranderend speelveld, Van na- en bijscholing naar ontwikkelen van vakmanschap Pieter Leenheer Over miskend vakmanschap Inge Okkes Herwaardering van vakmanschap van leraren: gaat dat lukken? Kanttekeningen bij Het lerarentekort Anna van Strien Effectief professionaliseren doen leraren vooral in eigen tijd Amber Walraven Professionalisering en publieke professionals, Hoeveel greep hebben leraren eigenlijk op hun professionalisering? Pieter Leenheer Professionele leergemeenschappen, Starten is het probleem niet, verduurzamen wel Pieter Leenheer En hoe gaat het in de praktijk? In gesprek met een zestal schoolleiders Tanja de Ruijter en Puk Witte Wat is de meerwaarde van onderzoek voor levenslang leren van leraren? Niets is zo praktisch als de resultaten van pedagogisch grondslagenonderzoek Fred Janssen EN VERDER Schoolleiders: reflecteer en communiceer over leiderschap. That’s the spirit! Samenwerkend innoveren in po, vo, mbo; de rol van schoolleiders Angela de Jong Het Profielwerkstuk vraagt om doorlopende leerlijn en gemeenschappelijke taal, Hoeveel fietsers rijden er door rood? Inge Okkes Rubrieken Strip – Pieter Leenheer Column – Willem de Vos Column – Jaap Nelissen Bestuur Beleid Beschouwing – Sietske Waslander Onderwijs over de grenzen – Roger Standaert Boeken
€ 6,95Toetsen en beoordelen (juni 2023)
REDACTIONEEL In dit nummer van DNM is het thema gewijd aan toetsen en beoordelen. In hun redactionele inleiding plaatsen de redacteuren de bijdragen in een inhoudelijke context. Ik ga aan de hand van het thema nader in op de manier waarop we in ons vakblad voor leiderschap en onderwijs de thema’s steeds uitwerken. In de eerste plaats gaat het altijd om bijdragen vanuit of van belang voor de dagelijkse leiderschapspraktijk in het onderwijs, met aandacht voor onderzoek (in dit geval bijvoorbeeld naar overgangsbeslissingen in het voortgezet onderwijs) en wordt het thema geplaatst in een historische context (zie de bijdrage van Pieter Leenheer). In de tweede plaats is er in de thema’s, waar mogelijk, aandacht voor de verschillende partijen die samen verantwoordelijk zijn voor het thema en dan hebben we het vaak niet alleen over de schoolleider, maar ook over de teamleider, leerkracht of leraar. Leiderschap gaat immers (veel) verder dan het dagelijks werk van de leidinggevende alleen. In de derde plaats, tenslotte, wordt in de diverse rubrieken duidelijk stelling genomen: door Willem de Vos als rector-bestuurder, Marc Vermeulen of Sietske Waslander vanuit wetenschap, bestuur en beleid en Rudi Schollaert of Rogier Standaert vanuit internationaal perspectief. Op deze manier bieden we de lezer een veelzijdige kijk op een thema aan waar we in het onderwijs vandaag de dag mee te maken hebben in de hoop dat het bijdraagt aan het gesprek hierover in de school en, nog mooier, leidt tot nieuwe, nog betere praktijken. Op deze wijze hebben we in de afgelopen tien jaar in DNM bijna 40 thema’s behandeld: 38 om precies te zijn. Dit (jubileum)jaar verschijnen nog de volgende twee thema’s: professionalisering in het septembernummer en de toekomst van het onderwijs in het extra dikke decembernummer, dat als jubileumuitgave verschijnt. Over dat jubileumnummer gesproken: daaraan verbinden we ook een congres over de (nabije) toekomst van het onderwijs en wat dit betekent voor het onderwijskundig leiderschap. Het congres wordt op een vergelijkbare manier opgezet als hiervoor beschreven voor de thema’s van DNM, dus met aandacht voor de dagelijkse praktijk en inbreng van wetenschap, voor iedereen in het po, vo en mbo die te maken heeft met leiderschapsvraagstukken en met veel ruimte voor uitwisseling (lezingen, workshops en ontmoetingen). Reserveren is nu al mogelijk! SAVE THE DATE Op 7 december a.s. vindt het ter gelegenheid van het tienjarig jubileum van DNM het congres De toekomst van het onderwijs plaats. Boeiende sprekers, workshops die je niet wilt missen en ontmoetingen met collega’s over waar leiderschap in het onderwijs de komende jaren voor staat. Vroege aanmelders betalen niet € 195, maar € 165. Aanmelden kan via eric@kloosterhof.nl Nog niet geabonneerd? U kunt kiezen voor een digitaal abonnement (slechts € 25 per jaar) of de papieren versie (€ 79 per jaar). U kunt ook kiezen voor een IP-abonnement. DNM biedt dan toegang op basis van een IP-range aan. Ideaal voor bijvoorbeeld onderwijsinstellingen of organisaties waar meerdere personen regelmatig gebruik (willen) maken van DNM. Met een abonnement op basis van IP krijgen alle werkplekken niet alleen toegang tot de nieuwste uitgave maar ook tot het archief van DNM. Is uw interesse gewekt? Neem contact op met Eric Vullers via eric@kloosterhof.nl of 0475-597151 Klaas Pit INHOUD THEMA - Toetsen en beoordelen Een herbezinning op de plek van toetsing in het onderwijs Dominique Sluijsmans, Puk Witte en Pieter Leenheer Toetsing en beoordeling in de doordeweekse schoolpraktijk, Een korte geschiedenis van dagelijkse toetspraktijken tussen 1801 en 2023 Pieter Leenheer Iedere leerling op de juiste plek? Een onderzoek naar overgangsbeslissingen in het vo Janneke Sleenhof Hoe kan toetsing meer recht doen aan alle leerlingen? Martin Ringenaldus Van visie naar toetsing: de rol van de schoolleider René Kneyber en Elizabeth Langeveld Doelgericht en bedachtzaam werken aan leerlinggerichte toetsing Dominique Sluijsmans Verantwoorden diplomabeslissing mbo, Een zoektocht naar kwaliteit en verbinding met het onderwijs Paula Willemse en Irma van der Neut Eerlijk beoordelen van resultaat én proces, In gesprek met docenten van Huizermaat Puk Witte EN VERDER Wat maakt een PLG succesvol en wat niet? De ontwikkeling van zeven Professionele Leergemeenschappen Marjan Vermeulen Zo simpel is het allemaal niet, Over sturing in het onderwijs Marlies Honingh, Floor Basten en Hartger Wassink 44 jaar stimuleren van leren en kansengelijkheid Jeroen Onstenk en Puk Witte Rubrieken Strip Column – Willem de Vos Bestuur Beleid Beschouwing Onderwijs over de grenzen Boeken
€ 6,95MBO (maart 2023)
REDACTIONEEL De Nieuwe Meso gaat dit jaar de tiende jaargang in. Een jubileumjaar waarin we langzamerhand toewerken naar een jubileumuitgave over leiderschap en onderwijs. De afgelopen jaren hebben we talloze artikelen en themanummers aan dit thema gewijd. Denk aan de prachtige thema-uitgaven over Thijs Homan, Gert Biesta en het Rijnlands denken, maar ook aan de vele bijdragen vanuit de dagelijkse praktijk van het po, vo en mbo, geschreven door bestuurders, schoolleiders en docenten, of over die dagelijkse praktijk door wetenschappers en onderzoekers. Te veel om op te noemen en allemaal terug te vinden of te downloaden op onze website www.denieuwemeso.nl. Tien jaar is een mooie periode om op terug te kijken: welke al dan niet dominante ontwikkelingen hebben we gezien in deze periode als het gaat om leiderschap en onderwijs, hoe invloedrijk was het gedachtegoed uiteindelijk van denkers, die op bepaalde momenten in die periode volop in de schijnwerpers hebben gestaan en voor welke uitdagingen hebben we in het onderwijs oplossingen moeten zien te vinden? Dit zijn zo maar enkele vragen die je aan de orde kunt stellen als je terugkijkt. Maar nog belangrijker is hoe het de komende jaren in het onderwijs zal gaan. Welke gedachten leven hierover bij leidinggevenden, wetenschappers en onderzoekers, bij de overheid en belangenorganisaties? Komt er eindelijk rust in de tent, of moet het hele hedendaagse onderwijs op de schop? Om maar twee uitersten te geven, die je wekelijks tegenkomt in de ingezonden brieven van mensen die zeggen het te weten. Enige tijd geleden (nog voor corona de boel in de war schopte) hoorde ik een bestuurder zeggen, dat het zo langzamerhand voor hem de vraag is of je nog wel kunt spreken over de toekomst van het onderwijs, omdat je het dan al heel snel hebt over het huidige onderwijssysteem. Hij vroeg zich af of je niet moest spreken over de toekomst van het leren. Hoe willen we, of moeten we, in de nabije toekomst het leren organiseren en wat is daarvoor dan nodig? Aan dezelfde tafel zat een bestuurder die vond dat we er nu eerst maar eens voor moesten zorgen om onze huidige zaakjes op orde te krijgen in de scholen voor we gaan roeptoeteren over de toekomst van het leren… En zo heeft iedereen zijn of haar eigen opvattingen. Net als in de afgelopen jaren, hopen we in de komende nummers en de jubileumuitgave lijn aan te brengen in dit denken over de nabije toekomst van ons onderwijs, of moet ik zeggen van het leren. Wilt u dit niet missen zorg er dan voor dat u zich abonneert. U kunt kiezen voor een digitaal abonnement (slechts € 25 per jaar) of de papieren versie (€ 79 per jaar). U kunt ook kiezen voor een IP-abonnement. DNM biedt dan toegang op basis van een IP-range aan. Ideaal voor bijvoorbeeld onderwijsinstellingen of organisaties waar meerdere personen regelmatig gebruik (willen) maken van DNM. Met een abonnement op basis van IP krijgen alle werkplekken niet alleen toegang tot de nieuwste uitgave maar ook tot het archief van DNM. Is uw interesse gewekt? Neem contact op met Eric Vullers via eric@kloosterhof.nl of 0475-597151. Klaas Pit INHOUD THEMA - MBO De weg naar een toekomstbestendig mbo; Inleiding op het themakatern Laura Kirchner, Jeroen Onstenk en Anneke Westerhuis De kwalificatiefunctie en de omkering van de macrodoelmatigheid in het mbo; Zoveel mensen, zoveel kwalificaties? Marc van der Meer, Max Hoefeijzers en Onno-Hans Noteboom Kansengelijkheid en het mbo: tussen kwalificeren en selecteren Jeroen Onstenk en Anneke Westerhuis Mbo: tussen hoop en vrees Bas ter Weel Naar een eigen kwaliteitsmodel in het mbo Henny Morshuis en Mare Riemersma-Diephuis De groei van practoraten in het mbo; Werken aan kwaliteit door onderzoek Marc van der Meer, Jorick Scheerens en Ronald Stevens EN VERDER Rotterdamse leraren po en vo reflecteren op hun advies- en plaatsingspraktijk; Van onbewust ongelijk naar bewust gelijk Puk Witte De gevolgen van de coronapandemie op de leergroei van leerlingen in het basisonderwijs; Basisvaardigheden na 2,5 jaar coronapandemie Lynn van Vugt en Sanne van Wetten Over uitdagingen en knellende praktijken; Op weg naar een werkende besturingsfilosofie Dea Mooij Rubrieken Strip Column – Willem de Vos Bestuur Beleid Beschouwing Onderwijs over de grenzen Boeken
€ 6,95
