Alle artikelen - Abonneer je nu!
Opleiden van leraren (mei 2022)
REDACTIONEEL Na een moeizame middelbare schoolcarrière van acht jaar, begon ik in 1972 aan de lerarenopleiding Ubbo Emmius in Leeuwarden. De opleiding was een jaar eerder begonnen en kende nog een beperkt aantal studierichtingen. Ik ging voor geschiedenis en Nederlands. Het was verplicht om voor twee vakken te kiezen, maar dat was voor mij eerder een voordeel dan een nadeel: deze twee vakken waren de enige twee waar ik op de middelbare scholen die ik bezocht belangstelling voor op kon brengen en ik zou het erg moeilijk hebben gevonden een keuze te maken. Ik denk dat geen van mijn leraren ook maar in de verste verte zou hebben gedacht dat ik mij zou inschrijven op een lerarenopleiding, maar ik koos dan ook niet voor een opleiding tot leraar, maar voor geschiedenis en Nederlands. Geen haar op mijn hoofd die eraan dacht om later leraar te worden. Vanaf de eerste dag heb ik genoten van de opleiding. Aanvankelijk vooral van de beide vakken, maar langzamerhand ook van onderwijskunde en vakdidactiek en de daaraan verbonden stages in het voortgezet onderwijs. Vijf jaar later stond ik voor de klas en tot in de jaren ’90 heb ik elke dag met heel veel plezier lesgegeven. Het kan verkeren. DNM wijdt voor de tweede keer het themadeel aan de opleiding van leraren. De eerste keer was in 2016. Ook toen al werd gewezen op de betekenis van samen opleiden en juist die benadering staat centraal in dit themadeel, waarbij uiteenlopende aspecten van samen opleiden aan de orde komen. In de overige artikelen gaan Marius Gosschalk en Marc Coenders in op het vertellen van en luisteren naar verhalen als een manier om waarde te creëren en gaan Pieter Leenheer en Gerritjan van Luin in een tweeluik uitgebreid in op de betekenis van het onderwijs voor de democratie. Kortom, opnieuw een nummer dat met gedegen artikelen, rubrieken en boekbesprekingen stilstaat bij de actualiteit van het onderwijs in po, vo en mbo. Jammer alleen, dat nog te weinig onderwijsorganisaties ook daadwerkelijk gaan voor een abonnement op DNM, het enige onafhankelijke vakblad in Nederland over onderwijs en leiderschap. Ik wijs u dan ook graag nogmaals op de mogelijkheid u te abonneren. U kunt kiezen voor een digitaal abonnement (slechts € 25 per jaar) of de papieren versie (€ 79 per jaar). U kunt ook kiezen voor een IP-abonnement. DNM biedt dan toegang op basis van een IP-range aan. Ideaal voor bijvoorbeeld onderwijsinstellingen of organisaties waar meerdere personen regelmatig gebruik (willen) maken van DNM. Met een abonnement op basis van IP krijgen alle werkplekken niet alleen toegang tot de nieuwste uitgave maar ook tot het archief van DNM. Is uw interesse gewekt? Neem contact op met Eric Vullers via eric@kloosterhof.nl of 0475-597151 DNM verschijnt vier keer per jaar. In de volgende twee nummers is het themadeel gewijd aan repectievelijk het werk van de inspectie en de sociale veiligheid op scholen. Wij hopen u binnenkort als abonnee te mogen ontmoeten. Klaas Pit INHOUD THEMA - Opleiden van leraren Samen opleiden Redactionele inleiding Pieter Leenheer, Jeroen Onstenk, Gerritjan van Luin, Jan-Paul Beekman en Amber Walraven Op weg naar 100% Samen Opleiden & Professionaliseren in po, vo en mbo José Hermanussen Samen goede leraren opleiden in vo-opleidingsscholen Gerritjan van Luin en Jeroen Onstenk “Hier zie je vaak grote stappen in de groei van studenten” - In gesprek met opleiders van het Opleidingshuis Pieter Leenheer Meesterschap is vakmanschap, Samen opleiden in en voor het mbo Jeroen Onstenk en Ester Scholten Alleen als we samen optrekken, komen we ergens - Over leraren opleiden voor vernieuwende scholen Pieter Leenheer en Jan-Paul Beekman “Dat leer je niet op de opleiding!” - Leraren po en vo over opleiding en startersperiode Amber Walraven De ongemakkelijke weg van opleiding naar beroepsgroep - Over beroepsopleiding, beroepsbeeld, beroepsgroep en beroepssocialisatie Pieter Leenheer Achteruit begrijpen en vooruit leven Marc Vermeulen EN VERDER Een nieuw verhaal Marius Gosschalk en Marc Coenders Ons onderwijs en onze democratie, Een tweeluik Pieter Leenheer en Gerritjan van Luin Rubrieken Strip Column – Willem de Vos Bestuur Beleid Beschouwing Onderwijs over de grenzen Boeken
€ 6,9510-14 onderwijs (maart 2022)
REDACTIONEEL In de week waarin dit redactioneel is geschreven heeft Ernst Kuipers, de nieuwe minister van VWS, zijn tweede persconferentie gehouden. Nederland gaat verder van het slot, ondanks het stijgende aantal besmettingen. Voor de 0- tot 18-jarigen geldt niet langer een quarantaineplicht als ze niet besmet zijn en geen klachten hebben. Deze maatregel is vooral bedoeld om hen zoveel mogelijk naar school te kunnen laten gaan en eindelijk, na twee jaar, de draad van een gewone schoolweek weer op kunnen pakken. Over de gevolgen van de coronamaatregelen voor jongeren is al veel gezegd en zal de komende tijd ongetwijfeld nog veel meer gezegd en geschreven worden. Met name de gevolgen van de schoolsluitingen zullen ongetwijfeld nader onderzocht worden. In DNM (december 2020 en december 2021) hebben we veel aandacht besteed aan het thema leiderschap in tijden van corona. Uit de bijdragen die de redactie de laatste tijd met name vanuit het onderzoeksveld binnenkrijgt, valt op dat er veel aandacht is voor het thema geluk: werkgeluk en geluk onder jongeren. Nu is dit weliswaar een thema van alle tijden, maar corona heeft er opnieuw aandacht voor gevraagd: met name voor leerlingen en studenten, maar ook voor de medewerkers in het onderwijs is aandacht voor werkgeluk een thema. In dit nummer schrijft Jacqueline Boerefijn erover en ook in de bijdrage van Piety Runhaar en haar collega’s gaat het over het bevorderen van werkgeluk. In de komende nummers volgen meer bijdragen over dit thema. Verder in dit eerste nummer van 2022 veel aandacht voor 10-14 onderwijs. Het themadeel is eraan gewijd, maar ook onze vaste medewerkers besteden hier in hun bijdragen aandacht aan. In het themadeel is ervoor gekozen om vanuit de praktijk verschillende perspectieven te belichten. Docenten uit enkele pilotscholen, de inspectie, een van de kwartiermakers en onderzoekers belichten verschillende aspecten van deze vernieuwingsbeweging in het onderwijs. Dit geeft een gevarieerd beeld van de huidige stand van zaken, maar ook van de mogelijke doorontwikkeling van 10-14 onderwijs. In de bijdragen van enkele van onze vaste medewerkers staat de vraag centraal of 10-14 onderwijs vooral gebaat is bij een stelselwijziging om de vernieuwing te borgen, of juist niet om zo de initiatieven in de praktijk volop de ruimte te geven. In het aanstaande decembernummer staat het thema Maatwerk centraal, een belangrijk onderdeel van het 10-14 onderwijs. De overige twee nummers in 2022 zijn gewijd aan de lerarenopleiding (juni) en de inspectie (september). Het belooft weer een boeiend en inspirerend DNMjaar te worden. Klaas Pit INHOUD THEMA - 10-14-onderwijs 10-14-onderwijs: volop in ontwikkeling Puk Witte, Tanja de Ruijter en Klaas Pit Het hoe, wat en waarom van 10-14-onderwijs Puk Witte Verschillende routes naar gelijke kansen 10-14-initiatieven voor selectieprocessen en tegengaan van segregatie Anne Luc van der Vegt Inspectie van het Onderwijs doet onderzoek; In gesprek met Mark Oortwijn Puk Witte en Tanja de Ruijter Van kwartiermaken naar lerend netwerk; In gesprek met Lenie van Lieverloo Puk Witte en Tanja de Ruijter Junioren leren bij Academie Tien door tot hun 18e Tanja de Ruijter en Jitske Brinkman Onderwijsroute 10-14 door de ogen van drie ervaringsdeskundigen Annelies Robben EN VERDER Meer of minder ruimte voor nieuwe en bestaande scholen in het vo? Wet meer ruimte voor nieuwe scholen Dexter Knights, Laura Kirchner en Talitha de Boer Maak werk van de inzet van onderwijsassistenten! Minder werkdruk en meer werkgeluk in het onderwijs? Piety Runhaar, Aniek Draaisma en Nienke Woldman Van gelukkige leraren leer je meer Jacqueline Boerefijn Rubrieken Strip Column – Willem de Vos Bestuur Beleid Beschouwing Onderwijs over de grenzen Column – Daniel Bonder Boeken
€ 6,95Goed werk (december 2021)
REDACTIONEEL Met deze vierde DNM van de achtste jaargang sluiten we 2021 af. Met themanummers over het leiderschap van leraren, de betekenis van onderzoek voor het onderwijs, de bestuurlijke gemeenschap en, in dit nummer, goed werk hebben we het afgelopen jaar een gevarieerd speelveld gepresenteerd in dienst van goed en mooi onderwijs. Dit speelveld is nog verder ingekleurd door boeiende artikelen buiten de thema’s om en de bijdragen in onze vaste rubrieken. Daarmee ronden we de eerste jaargang af van de nieuwe opzet van DNM, zoals we deze een jaar geleden hebben aangekondigd en toegelicht: meer variatie in de artikelen met aandacht voor wat er speelt in het po, vo en mbo. En dat in een aantrekkelijker en toegankelijker lay-out. We prijzen ons gelukkig met het aanbod van bijdragen vanuit het onderwijsveld en de wetenschap. Het is mooi om te zien hoe ook in het onderwijs steeds meer van binnenuit gewerkt wordt aan onderzoek naar actuele vraagstukken. In 2022 gaan we dan ook door op de ingeslagen weg. De thema’s die dan aandacht krijgen, zijn 10 tot 14 onderwijs (de brede onderbouw), de lerarenopleiding, de inspectie en onderwijs op maat. De voorbereidingen zijn inmiddels in volle gang. In dit nummer gaat het over goed werk. Nu kun je daarover wel een hele jaargang volschrijven, maar dat gaat vervelen, hoe boeiend dit onderwerp ook is. We hebben daarom voor dit themanummer een inhoudelijke keuze gemaakt door goed werk te benaderen vanuit het gedachtegoed van Manon Ruijters: ”Goed werk gaat over wat voor alle betrokkenen in een bepaalde context goed is, goed voelt en goed doet.” Goed werk leveren is in haar opvatting ook niet meer een zaak van de individuele leraar of schoolleider, maar een gezamenlijke, collectieve verantwoordelijkheid. In de eerste van de drie algemene bijdragen gaat Juri Hoedemaker in op de vraag hoe en door wie het reflectieve vermogen van leidinggevenden wordt versterkt. Om het antwoord te vinden heeft hij twintig bestuurders van zorgorganisaties gesproken. De uitkomsten zijn zeer de moeite waard voor het onderwijs. In het laatste nummer van DNM 2020 was het thema gewijd aan leiderschap in tijden van corona. Hoe is het nu, een jaar later? Tanja de Ruijter, Pieter Leenheer en Gerritjan van Luin kijken terug. En verder leggen Henriëtte Hoogenkamp, Kees van der Vloed en Inge Andersen mede aan de hand van een praktijkvoorbeeld uit wat de betekenis kan zijn van het Vierkwadrantenmodel voor het werken met waarden op school. De vaste rubrieken, ten slotte, kennen ook dit keer weer boeiende bijdragen. Graag bedanken wij alle auteurs voor hun bijdragen in het afgelopen jaar. Namens de redactie wens ik u fijne feestdagen en een goede start in het nieuwe jaar. Klaas Pit INHOUD THEMA - Goed werk Ten geleide Gerritjan van Luin, Pieter Leenheer, Klaas Pit en Margriet van der Sluis Houvast in het moeras, Inleiding op het themakatern Gerritjan van Luin De drie E’s in de praktijk, In gesprek over goed werk, Pieter Leenheer, Gerritjan van Luin, Klaas Pit en Margriet van der Sluis Goed werk als handvat voor collectieve professionaliteit Tom van Oeffelt Voor een goed gesprek over goed werk heb je (ook) beroepsverenigingen nodig, BVMBO: Lerarencollectief po en Lerarencollectief vo i.o. over goed werk Pieter Leenheer en Gerritjan van Luin Handreikingen bij gesprekken over goed werk, Onderzoek naar effecten schaalvergroting in het basisonderwijs Gerritjan van Luin en Manon Ruijters EN VERDER Terugkeer van de hofnar, Hoe de invalshoek van de hofnar (school)leiders kan helpen bij reflectie Juri Hoedemakers “Het is veel stokken vangen geweest”, Leiderschap in tijden van corona - vervolg Tanja de Ruiter, Pieter Leenheer en Gerritjan van Luin Werken met waarden op school Henriëtte Hoogenkamp, Kees van der Vloed en Inge Andersen Rubrieken Strip Column – Willem de Vos Bestuur Beleid Beschouwing Onderwijs over de grenzen Column – Daniel Bonder Boeken
€ 6,95De bestuurlijke gemeenschap (september 2021)
In de jaren zestig verscheen het literaire tijdschrift Barbarber met o.a. K. Schippers en J. Bernlef in de redactie. Barbarber heette een Tijdschrift voor teksten te zijn. Elke tekst kwam in aanmerking om in het tijdschrift geplaatst te worden, maar met enige regelmaat werd een tekst toch afgewezen, omdat deze niet zou passen in wat de Barbarber-redactie voor ogen stond. Hoe zit dat eigenlijk bij DNM: een Vakblad over onderwijs en leiderschap? Ook al zo’n ruim geformuleerde ondertitel. Zo nu en dan ligt binnen de redactie dan ook de vraag op tafel of een bepaald artikel of een boek dat aangeboden wordt om te recenseren nu wel of niet binnen ons vakblad past. Zo kregen we, bijvoorbeeld, onlangs het boek ADHD in de klas. Praktische gids voor leraren van Anton Korteweg aangeboden. Inderdaad een hele praktische gids met allerlei handzame tips om in de klas goed om te kunnen gaan met ADHD. Maar past een dergelijke boekbespreking nu wel of niet binnen DNM? Zit de inhoud van dit boek niet te dicht op de klassenpraktijk en staat het daarmee te veraf van het leiderschapsvraagstuk? Toen ik in de jaren ’90 schoolleider werd, na jaren als docent te hebben gewerkt, schreef ik mij enkele jaren achtereen in voor leiderschapscursussen en trainingen. De een nog waardevoller dan de ander. Maar wat me als eerste opviel was dat wat in de cursussen en trainingen werd gepresenteerd als leiderschap voor schoolleiders, niet veel anders was dan wat een docent in de klas ook laat zien, of in ieder geval moet laten zien. Docent en schoolleider doen voor een belangrijk deel een beroep op dezelfde vaardigheden, zij het in een andere context. Toen ik begin deze eeuw de stap zette naar bestuurder gebeurde hetzelfde. Boeien en geboeid houden, inspireren en motiveren, samen ergens naartoe werken en weten hoe je dit samen met anderen het beste voor elkaar kunt krijgen geldt zowel voor de docent, de schoolleider als de bestuurder. In het eerste nummer van deze jaargang hebben we het thema gewijd aan het leiderschap van leraren, in dit derde nummer staat de bestuurder centraal. Of beter: onderwijsgemeenschap van de bestuurder, want ook de bestuurder kan het niet alleen. Zowel binnen als buiten zijn organisatie is hij aangewezen op samenwerking met anderen om de bestuurlijke opdracht goed uit te kunnen voeren. Net zoals de schoolleider alleen in teamverband verantwoord leiding kan geven en de leraar alleen samen met zijn collega’s beter werk kan leveren. Over beter werk gesproken: daar is het thema van het eerstvolgende nummer van DNM aan gewijd en ook daarin vragen we aandacht voor het werk vanuit een teamperspectief. Met andere woorden: een vakblad over onderwijs en leiderschap kan niet ruim genoeg geformuleerd worden zolang het leiderschapsperspectief maar helder is. Klaas Pit INHOUD THEMA Besturen als puzzel. Inleiding op het themakatern, Arie Olthof, Margriet van der Sluis, Tanja de Ruijter en Anneke Westerhuis Bestuurlijke gemeenschap in het mbo. Verslag van anderhalf jaar onderzoek bij een ROC, een AOC en een vakschool, Margriet van der Sluis en José Hermanussen Ideaalbeeld of werkelijkheid? Eenheid en uniformiteit binnen een schoolbestuur, Alinda Koerts Bestuurlijke samenwerking in de regio, Doetina van Kelle De ideale schoolgrootte bestaat niet in het onderwijs. Onderzoek naar schaalgrootte op rij, Sanne Weijers en Sjerp van der Ploeg Leidt een groot schoolbestuur tot groot succes? Onderzoek naar effecten schaalvergroting in het basisonderwijs, Leon van den Boom Besturen zonder wij. Een boekbespreking, Mark de Haas EN VERDER Ruimte voor professionaliteit. Wat scholen kunnen leren van zelfsturende teams, Desiree Berendsen Vreemde vogels in je school. Zij-instromers zijn bijzondere starters, Lia Huisman en Edith Pijpers-Streefkerk De derde leerweg in het mbo: Responsiviteit van roc’s. Resultaten uit het ECBO-TIAS Discussiepanel, Henk Ritzen Rubrieken Strip Column – Willem de Vos Bestuur Beleid Beschouwing Onderwijs over de grenzen Column – Daniel Bonder Boeken
€ 6,95Onderwijs & Onderzoek (juni 2021)
In zijn tweede column voor DNM pleit Willem de Vos onder andere voor meer ruimte in het onderwijs voor onderzoek en onderzoeksvaardigheden: Hoe mooi zou het zijn als onderzoeksvaardigheden gewoon onderdeel zouden uitmaken van het curriculum, vanaf de brugklas. Zeker op een school die zich Academische Opleidings School mag noemen. Met een onderzoeksagenda, onderzoekende docenten en een onderzoekscoördinator. Zodat leerlingen al vroeg wetenschap op waarde weten te schatten. Er niet intuinen als iemand beweert dat iets wetenschappelijk is bewezen en evenmin als iemand volhoudt dat wetenschap ook maar een mening zou zijn. Een kernachtig statement over de betekenis van onderzoek voor de onderwijspraktijk, het thema van deze DNM. In zes bijdragen worden zes uiteenlopende perspectieven en initiatieven belicht over onderwijs en onderzoek. Vier leden van ons redactieteam leiden het thema kort en lichten de verschillende bijdragen toe. Duidelijk wordt dat de verbinding tussen onderwijs en onderzoek steeds hechter wordt en vooral meer praktijkgericht. Een mooi voorbeeld hiervan is ook de bespreking van Beter onderwijs door praktijkonderzoek van Van Wessum en Pruis: een praktische gids om met plezier onderzoek op te zetten in de eigen school, zoals de ondertitel luidt. Na het themadeel vindt drie artikelen, die elk een actueel onderwerp uitwerken. Mentink, Coppoolse en Bakker beschrijven de rol van de schoolleider bij gespreid leiderschap in de school, een mooi vervolg op ons thema in de vorige DNM. Boerefijn gaat nader in op het geluk van jongeren, een onderwerp dat juist in deze tijd bijzondere aandacht verdient. In gesprek met Ineke Bosman verkent Carla Desain in haar artikel de hoogbegaafdheid bij meisjes en bij leerlingen met een niet-westerse achtergrond. Te vaak nog worden vooral witte jongens gesignaleerd als hoogbegaafd. Tot slot vraag ik graag bijzondere aandacht voor onze vaste rubrieken. In Bestuur Beleid Beschouwing gaat Sietske Waslander dieper op het Nationaal Programma Onderwijs en signaleert nodige problemen, maar draagt ook twee routes om oplossingen te vinden voor deze problemen. In de rubriek Onderwijs over de grenzen schrijft Rudie Schollaert over het vertrek van het Verenigd Koninkrijk uit Erasmus+. De Engelsen kiezen voor een Global Britain. Hieraan liggen, volgens Schollaert, twee factoren ten grondslag. De tweede factor is “om het eens even heel oneerbiedig te stellen het Brits chauvinisme. In de cultroman Lord of the Flies van William Golding zegt Jack “After all, we’re not savages. We’re English. And the English are best at everything.” Ja, dan heb je Europa niet meer nodig. In onze rubriek Boeken schrijft Marc Vermeulen een mooie recensie over 100 jaar beroepsonderwijs in Nederland van Ruud Klarus. In één van de komende nummers hopen we aandacht te besteden aan het mbo, dat dit jaar het 25-jarig jubileum viert. Wij wensen iedereen weer veel leesplezier en inspiratie. De redactie INHOUD THEMA Redactioneel Onderwijs en onderzoek - nieuwe samenwerkingsvormen; Inleiding op het themakatern, Jeroen Onstenk, Pieter Leenheer, Margriet van der Sluis en Anneke Westerhuis Benutten van kennis uit onderzoek door leraren, Patrick van Schaik en Pepijn Paalvast Beter gebruik van onderwijsonderzoek: de rol van onderzoekers, Jelle Kaldewaij De betekenis van onderzoek voor de praktijk in drie voorbeelden, Margriet van der Sluis Schoolleider cruciaal; Samen werken aan onderzoek: wat werkt? Ditte Lokhorst, Claudy Oomen en Willemijn Schot Onderzoek, hoe beoordeel je dat als onderwijsprofessional? Niek van den Berg Er is een goed gesprek over onderwijs en onderzoek nodig; Over het verschralende effect van effectiviteitsonderzoek, Renske Valk en Rob Martens EN VERDER Gespreid leiderschap en de beliefs van de schoolleider, Robert Mentink, Remco Coppoolse en Cok Bakker Wat kan de school betekenen voor het geluk van jongeren? Jacqueline Boerefijn Het heersende beeld van hoogbegaafdheid is eenzijdig, Carla Desain Rubrieken Strip Column – Willem de Vos Bestuur Beleid Beschouwing Onderwijs over de grenzen Column – Daniel Bonder Boeken
€ 6,95Leiderschap van leraren (maart 2021)
In de laatste aflevering van de vorige jaargang van DNM hebben we al aangekondigd dat ons vakblad over onderwijs en leiderschap een nieuwe vorm krijgt. Na zeven jaargangen laten we het onderscheid tussen Magazine en Focus los en krijgt vanaf nu elke DNM een eigen thema. Voor 2021 hebben we voor de volgende thema’s gekozen: het leiderschap van leraren, de betekenis van onderwijsonderzoek voor de dagelijkse onderwijspraktijk, de wereld van onderwijsbestuur en wat verstaan we onder goed werk. Elk thema wordt uitgewerkt aan de hand van recent wetenschappelijk onderzoek en bijdragen vanuit de praktijk. In dit eerste nummer zien we deze aanpak meteen terug in de uitwerking van het thema over het leiderschap van leraren. Naast wetenschappers en onderzoekers, komen ook de leraren zelf aan het woord. Naast de thema-artikelen heeft elke DNM, net als voorheen, ook enkele algemene artikelen waarin een actueel onderwerp wordt uitgewerkt. Zo werken in dit nummer Jeroen Onstenk en José van den Berg de stelling uit, dat kennisontwikkeling in het mbo weinig aandacht krijgt omdat in de oriëntatie op beroepsopgaven en het leren in de praktijk, vanuit een te smal perspectief naar kennis wordt gekeken. Het ontwikkelingsperspectief van wendbaar vakmanschap vraagt daarentegen een breed en gelaagd palet aan kennis met sterke onderlinge verbindingen. De beide auteurs focussen op de betekenis van kennisontwikkeling in het opleiden naar vakmanschap. In zijn bijdrage over intern toezicht gaat Hartger Wassink in op de vraag welke nieuwe structurele aanknopingspunten kunnen worden geformuleerd om het intern toezicht op onderwijsorganisaties te verbeteren en welke meer ‘harde’, waarneembare elementen van goed toezicht kunnen worden benoemd, die geldig zijn in verschillende contexten en gekozen modellen voor toezicht en bestuur. Wat verder blijft zijn onze columns en de rubriek Boeken, Bestuur en Beleid en Onderwijs over de grenzen. Nieuw is de column van Willem de Vos. Hij is rectorbestuurder van het Christelijk Lyceum Veenendaal. Daarvoor was hij 16 jaar lang senior-adviseur en partner bij adviesbureau BMC. Willem de Vos begon zijn loopbaan als leraar Godsdienst in 1981. Ook in onze redactie hebben we de verbinding van wetenschap en onderwijspraktijk weten te versterken. Vijf nieuwe redactieleden zorgen niet alleen voor een behoorlijke verjonging, maar versterken ook de zo noodzakelijke verbinding tussen de dagelijkse praktijk, de opleiding en wetenschappelijk onderzoek. Nieuw in de redactie zijn: Jitske Brinkman (als onderwijsadviseur werkzaam bij NUOVO), Sietske Hendriks (bestuurssecretaris bij SCOL), Jeroen Onstenk (emeritus lector Pedagogisch en didactisch handelen in het onderwijs bij Hogeschool Inholland), Tanja de Ruijter (rector van SG De Huizermaat) en Margriet van der Sluit (Academic Director en onderzoeker bij TIAS). Een klein netwerk van correspondenten houdt de redactie scherp als het gaat om actuele vraagstukken die om verdieping vragen of om aandacht in onze Nieuwsbrief, die eveneens vier keer per jaar verschijnt. Wij wensen iedereen veel leesplezier en inspiratie. De Redactie INHOUD - Kennis als fundament van wendbaar vakmanschap, Jeroen Onstenk en José van den Berg - Burgerschapsonderwijs en Forums kijk op democratie, Pieter Leenheer THEMA: Leiderschap van leraren Inleiding op het thema, Redactie Gespreid leiderschap, Anje Ros, Loes van Wessum en Marlon van de Put Docenten over hun leiderschap, Jitske Brinkman, Tanja de Ruijter en Anneke Westerhuis Leraren als motor voor schoolontwikkeling, Peter Sleegers, Margriet van der Sluis en Hans van Dael Hoe leraren leiderschap kunnen ontwikkelen en delen, Marco Snoek, Brigit Verbeek en Simon Verwer - De cirkel is rond, Hartger Wassink Rubrieken Bestuur Beleid Beschouwing Column, Willem de Vos Column, Daniel Bonder Onderwijs over de grenzen Strip Boeken
€ 6,95Leiderschap in tijden van corona (december 2020)
Ongetwijfeld zal 2020 de geschiedenisboeken ingaan als het jaar waarin het coronavirus de wereld in zijn greep hield. Het virus raakte niet alleen de gezondheid, maar zo goed als alle sectoren van de samenleving. Ook het onderwijs. Voor de zomervakantie gingen de scholen zelfs voor een langere periode dicht en werd het onderwijs digitaal aangeboden. In dit nummer van DNM is de Focus geheel gewijd aan corona en het onderwijs. Onze redacteuren Pieter Leenheer en Gerritjan van Luin hebben er samen met een aantal bestuurders, schoolleiders, leraren en adviseurs een extra dikke, en vooral boeiende, Focus over gemaakt. Vanwege de omvang van de Focus hebben we het Magazine moeten inkorten. Over Focus en Magazine gesproken: na zeven jaargangen krijgt DNM in 2021 een nieuwe vorm, waarin het onderscheid tussen het Magazine-deel en het Focus-deel wordt losgelaten. Daarvoor in de plaats krijgt het blad elk kwartaal een thema van een wat beperkter omvang en meer nog dan voorheen worden deze thema’s verbonden aan onderwijs en leiderschap. Daarnaast blijven de artikelen uit het veld en de wetenschap. Overigens ondergaat ook de redactie de nodige wijzigingen. We prijzen ons zeer gelukkig dat we in 2021 met een vernieuwde en uitgebreide redactie aan het werk gaan met ons vakblad. Margriet van der Sluis en Sietske Hendriks zijn eerder dit jaar al toegetreden tot de redactie en in 2021 sluiten Tanja de Ruiter, Jeroen Onstenk en Jitske Brinkman aan. Met deze redactie van tien hebben we een team waarin wetenschap en praktijk beide goed vertegenwoordigd zijn. Onze hoofdredacteur, Arie Olthof, zal met ingang van de nieuwe jaargang terugtreden en als adviseur verbonden blijven aan de redactie. Arie heeft zich zeven jaar ingespannen om ons vakblad een plaats te geven in het onderwijsveld en met succes. De redactieleden willen hem daarvoor hartelijk danken en zijn blij dat hij met al zijn ervaring als adviseur in beeld blijft. Twee vaste medewerkers zien wij in 2021 niet terug. Hans van Dijck heeft voor dit nummer zijn laatste bijdrage geschreven in zijn mooie rubriek “Hoe zit het met uw …” waarin hij vanuit een vaak onverwacht perspectief aandacht gaf aan een bijzonder onderwerp aan de hand van een boek. In dit nummer gaat het over Introvertie. Edith Hooge heeft jarenlang, samen met Sietske Waslander, de rubriek “Beleid en Bestuur” verzorgd, maar moet daar wegens drukke werkzaamheden mee stoppen. Langs deze weg bedankt de redactie Hans en Edith voor hun mooie en uitdagende bijdragen aan ons vakblad. Wij wensen iedereen die dagelijks werkt aan goed en mooi onderwijs fijne feestdagen, een welverdiende vakantie en een hoopvol 2021. De Redactie Inhoud MAGAZINE Vier uitdagingen ter verbetering van het vertrouwen in schooladviezen, Anneke Timmermans, Marleen Brans, Anja Kroesbergen en Ruth van Ringelesteijn Docenten gezocht voor Sterk Techniekonderwijs, Eva Voncken, José Mulder e.a. Rubrieken Bestuur Beleid Beschouwing Hoe zit het met uw Onderwijs over de grenzen Boeken FOCUS OP Inleiding Pieter Leenheer De grote lijnen Leiderschap in tijden van corona, Pieter Leenheer en Gerritjan van Luin Kink in de kabel of kans? Covid-19 en onderwijs, Frans Schouwenburg en Laura Westerveld Corona: een katalysator voor professionalisering op de werkvloer? Rudi Schollaert Houtje-touwtje of innovatieonderzoek? Het mbo na de coronatsunami, John Schobben Ervaringen Alles is anders, Jeanette Oostijen Meebewegen zonder om te waaien. Koersen op je waarden in onzekere tijden, Tanja de Ruijter Crisis gebruiken om organisatie te verbeteren, Judit Weekenborg Hoe loods ik mijn school door corona? Tom Navis 100 dwaze dagen Dagboek van een adviseur in coronatijd, John Schobben Wat corona mij heeft geleerd? Dat we zo druk zijn met onszelf! Anne Jan van den Dool Professionaliteit Hoe een crisis je ook kan helpen steviger te staan, Gerritjan van Luin en Manon Ruijters “Je moet in staat zijn na te denken wat je eigenlijk met je onderwijs wilt” Pieter Leenheer Die hele coronaperiode kwam voor ons uit de lucht vallen” Pieter Leenheer Nabeschouwing Corona als doorbraak, Hartger Wassink
GratisPubliek versus privaat (september 2020)
Met het verschijnen van deze De Nieuwe Meso is het nieuwe schooljaar voor het primair en voortgezet onderwijs weer begonnen en wordt ook in het mbo de draad weer opgepakt. In de redactionele bijdrage in het vorige nummer hebben we al aandacht besteed aan deze bijzondere tijden en de (nieuwe) ervaringen die we opdoen in het onderwijs. In het decembernummer is het Focusdeel geheel gewijd aan de betekenis van de ervaringen die we in deze bijzondere periode opdoen in het onderwijs. In het magazinedeel van dit nummer vinden we allereerst twee bijdragen waarin aandacht wordt gevraagd voor het werken met en in teams. Ben van der Hilst gaat uitdagend in op de vraag hoe het werken met teams de kwaliteit van de onderwijsorganisatie kan versterken. Volgens Van der Hilst zijn scholen te typeren als ‘sturingszwakke’ organisaties, wat verklaart dat acties die verbeteringen beogen moeizaam verlopen en niet of maar matig tot kwaliteitsverbetering leiden. In haar bijdrage belicht Mieke Koeslag-Kreunen drie inzichten uit haar onderzoek voor het werken in teams. Achtereenvolgens gaat ze in op teamleren als de sleutel voor onderwijsontwikkeling, een gedeelde taakontwikkeling als voorwaarde voor teamleren en de betekenis van collectief leiderschap. Inge Geurts verkent in haar bijdrage het leidinggeven aan differentiatie naar aanleiding van de ontwikkelingen op haar school in Velp. Ook daar bleek het realiseren van differentiatie in de klas een moeizaam proces met aanvankelijk weinig resultaat. Peter Leisink en Eva Knies gaan in op de beleidsontwikkeling en implementatie van strategisch personeelsbeleid en de cruciale koppeling van de professionele ontwikkeling van leraren en schoolleiders aan onderwijsontwikkeling. Zij doen dit aan de hand van de resultaten van in 2019 uitgevoerd onderzoek onder schoolbesturen in het voortgezet onderwijs en in vervolg op een eerdere bijdrage in De Nieuwe Meso in 2017. In de laatste bijdrage neemt Ruth Harmsen ons mee in haar promotieonderzoek naar stress onder beginnende docenten, dat zij onlangs heeft afgerond. Vier jaar lang heeft zij van meer dan 500 beginnende docenten uit het hele land via vragenlijsten, observaties en diepte-interviews stresservaringen bijgehouden en in kaart gebracht en daarbij vooral ook gekeken naar factoren die van invloed zijn op meer of minder stress bij beginnende docenten. De Focus is ditmaal geheel gewijd aan privaat en publiek onderwijs. De afgelopen jaren hebben we de belangstelling voor privaat onderwijs zien groeien. Bijzondere onderwijsconcepten, extra steun voor zoonlief of een herkansing na een mislukte schoolloopbaan in het reguliere onderwijs hebben voor een gestage groei van het private onderwijs gezorgd. In de Focus wordt aan de hand van interviews met betrokkenen uit het primair, voortgezet en middelbaar beroepsonderwijs en enkele beschouwende artikelen de relatie tussen het privaat en publiek onderwijs nader verkend. Hierbij komen ook toekomstige ontwikkelingen aan bod. De Redactie Inhoud MAGAZINE Teamgericht organiseren in het onderwijs Ben van der Hilst Effectief teamwerk voor onderwijsontwikkeling Mieke Koeslag-Kreunen Leidinggeven aan leren differentiëren Inge Geurts Strategisch personeelsbeleid: belangrijke maar lastige opdracht Peter Leisink en Eva Knies Beginnende docenten en stress Ruth Harmsen Rubrieken Bestuur Beleid Beschouwing Hoe zit het met uw Onderwijs over de grenzen Boeken FOCUS OP Inleiding; Publiek en privaat onderwijs Wouter Jacobs en Jolanda Botke Publiek en privaat onderwijs in het po, vo, mbo en hbo Renée van Schoonhoven Column: Ruim baan voor het privaat onderwijs Frank Studulski Leven lang ontwikkelen vraagt eigen regie en samenwerking Ria van ’t Klooster Publiek-private samenwerking in het hbo is zelden een goed plan Jolanda Botke De vele betekenissen van publiek en privaat in het middelbaar beroepsonderwijs Anneke Westerhuis Column: Een geluid vanuit de eigen vrije praktijk Thom Wildeboer Samen op weg om een leven lang ontwikkelen makkelijker te maken Tijs Pijls Epiloog Wouter Jacobs en Jolanda Botke
€ 6,95Onderwijs en ICT (juni 2020)
Uitspraken over hoe ‘de wereld na corona’ eruit zal zien, zijn hoogst speculatief en doordrenkt van wensdenken – nog los nog van de vraag of en wanneer we kunnen spreken van een wereld na corona. Ook de betekenis van de coronacrisis voor het onderwijs in scholen laat zich lastig inschatten. Weliswaar hebben scholen door de noodzaak van de abrupte sluiting voor fysiek onderwijs op uiteenlopende manieren afstandsonderwijs vorm gegeven, maar wat daarvan zal overblijven als die noodzaak wegvalt, valt nog te bezien. Onder druk wordt alles vloeibaar, maar vloeit het straks weer terug naar zoals het was, of krijgen we een nieuwe stolling? Ruimte voor dialoog en reflectie hierover is er nauwelijks; enerzijds doordat iedereen in het onderwijs de handen vol heeft aan het hier en nu; anderzijds ook doordat we in het onderwijs niet erg goed zijn in een toekomstgerichte dialoog ten behoeve van collectieve actie. Tegelijkertijd zou het een gemiste kans zijn als we niet proberen een aantal lessen te trekken uit deze unieke periode. We willen dit graag faciliteren en hebben het focusdeel van het decembernummer van De Nieuwe Meso hiervoor gereserveerd. Hoe dat er dan gaat uitzien, weten we nu nog niet, maar mocht je daar op een of andere manier aan bij willen dragen, neem dan contact op via redactie@denieuwemeso.nl. Onze tip: houd alvast wel een logboek bij met ervaringen, waarnemingen en reflecties, als waardevolle bron om straks in het najaar te kunnen gaan bijdragen. De artikelen in het voorliggende nummer stammen uit het pre-coronatijdperk. Toch is het focusdeel over ICT-gebruik in het onderwijs in het licht van de coronacrisis hoogst actueel en bruikbaar, omdat het volop handvatten bevat voor borging en doorontwikkeling van de ervaringen die nu met digitaal afstandsonderwijs worden opgedaan – of klinkt hier toch iets van wensdenken in door? Zoals gezegd: onder druk wordt alles vloeibaar. Dat principe lijkt ook een rol te hebben gespeeld in Zeeuws-Vlaanderen, waar onder druk van de voortgaande krimp besturen in staat waren over hun spreekwoordelijke schaduw te springen. In het openingsartikel in het magazinedeel doet Piet de Witte hiervan verslag. Het laat mooi zien dat druk alleen niet genoeg is; ook organisatie en support zijn belangrijke stimulerende factoren om tot collectieve actie te komen. Het artikel van Van Dael, Sleegers en Veldt, ook over collectieve actie, maar dan binnen een samenwerkingsverband passend onderwijs, benadrukt het belang van professionele drive als stimulerende factor. Het artikel van Bouwmeester-de Vos en Halin ten slotte over differentiatie laat het belang zien van een goed onderbouwd, ingebed en praktisch instrument om tot ontwikkeling te komen. De vaste bijdrage van Hans van Dijck (“Hoe zit het met”) en van Sietske Waslander (Bestuur, Beleid, Beschouwing) dragen wel de sporen van de coronacrisis. Waslander sluit aan bij het thema van het focusdeel van het vorige nummer: kansengelijkheid, een thema dat in deze coronatijd extra wordt belicht. Of die aandacht wegebt als de coronacurve verder zal zijn afgevlakt, zal de tijd leren. Als bestuurders en beleidsmakers er echt iets mee willen, dan adviseren we hen om in ieder geval de bijdrage van Waslander ter harte te nemen. De redactie Inhoud MAGAZINE Samenwerking in een krimpregio Piet de Witte Zorg met impact Hans van Dael, Peter Sleegers en Anne Veldt Differentiëren: van afvinken naar ‘aanvonken’ Kim Bouwmeester - de Vos en Jan Halin Rubrieken Bestuur Beleid Beschouwing Hoe zit het met uw Onderwijs over de grenzen Boeken FOCUS OP Inleiding; Onderwijs en ICT Pieter Leenheer en Gerritjan van Luin Ontwikkelingen: 1980 - 2050 Van optie naar noodzaak Alfons ten Brummelhuis Leren in het Nederland van later Monique Turkenburg en Lex Herweijer Toepassingen Ervaringen met leren en lesgeven op maat met ICT Liesbeth Kester, Wilfried Admiraal en Ditte Lockhorst Ambities van de mbo-sector Leo Bakker en Els Booij, Manon Geven Naar een effectief, efficiënt en aantrekkelijk gebruik van leertechnologie Wilfred Rubens Boek: Teachers vs Tech? Gerritjan van Luin Reflecties De leerling als meetobject Justian Knobbout Waarom digitalisering niet zonder ethiek kan Remco Pijpers Onderwijs en big tech: samenwerken of breken? Pieter Leenheer Boek:De platformsamenleving Gerritjan van Luin Uitleiding Gerritjan van Luin en Pieter Leenheer
€ 6,95Gelijke Kansen in het Onderwijs (maart 2020)
INHOUD "Gelijke kansen in het onderwijs" MAGAZINE Schoolleiders over keuzes en het Curriculum.nu, Marjolijn Voogel Vernieuwing van het vmbo: meer dan een nieuw jasje, Eva Voncken, Emina van den Berg, Karien Coppens, Djoerd de Graaf, Christoph Meng en José Mulder Verbetering van de huidige vo-eindexamenpraktijk, Dick van der Wateren Beroepsvorming van leraren in het voortgezet onderwijs, Marc Vermeulen FOCUS OP KANSENGELIJKHEID Introductie op het thema kansenongelijkheid, Jan Maarse, Anneke Westerhuis, Sietske Hendriks en Arie Olthof 1. Gedeelde verantwoordelijkheid voor een gezamenlijke aanpak; Gelijke kansen, Eddie Denessen 2. Het onderwijs is niet beter dan de samenleving, Jan Maarse en Sietske Hendriks Column; Gelijke kansen: een sympathiek idee? Douwe Brouwer 3. Drie uitdagingen om alle leerlingen gelijke kansen te geven, Inge de Wolf, Roel Ariës en Sanne van Wetten 4. Toelatingsbeleid en kansengelijkheid, Guido Walraven, Paco Lucassen, Jeroen Onstenk en Jeroen Peters Column; Kansengelijkheid: een opgave voor het onderwijs? Frits Hoekstra 5. Nieuwkomers in het vo; Noodzaak tot nieuwe vormen van samenwerking, organisatie en aanbod, Maaike Hajer en Paulien Muller 6. Effectief lokaal onderwijskansenbeleid, Frank Studulski Epiloog, Sietske Waslander Onderwijs2032 dreigde te verzanden en werd opgevolgd door Curriculum.nu, dat ondertussen ook in de grindbak lijkt te zijn gestrand. Het toont maar aan hoe lastig het is om binnen het Nederlandse onderwijsbestel vernieuwing van de grond te krijgen. Succesvolle verandering lijkt dan toch vooral van schoolleiders te moeten komen, die voorwaarden weten te creëren zodat teams stappen kunnen zetten. Zie bijvoorbeeld in het magazinedeel het artikel van Marjolijn Voogel over de rol van schoolleiders bij curriculumontwikkeling en het artikel van Eva Voncken c.s. over de vernieuwing van de beroepsgerichte programma’s in het vmbo. Lastiger wordt het als vernieuwingen een fundamenteel karakter hebben en het bestel betreffen. De recente voorstellen van een coalitie van onderwijsorganisaties onder de noemer Toekomst van ons onderwijs vallen in deze categorie (zie https://toekomstvanonsonderwijs.nl/bestand/). Deze coalitie hoopt dat, via de verkiezingsprogramma’s van politieke partijen, hun voorstellen in het regeerakkoord van het volgende kabinet zullen belanden. Het uitgangspunt dat als je iets gedaan wilt krijgen, het belangrijk is dat het in het regeerakkoord komt te staan, klopt. Maar of het lukt om via deze route bovenlangs, onderwijsverandering te agenderen, valt nog te bezien. De totstandkoming van verkiezingsprogramma’s en regeerakkoorden kennen immers een eigen dynamiek. Wat qua agendering wel goed werkt, is als de Inspectie van het Onderwijs in de jaarlijkse Staat van het Onderwijs de noodklok luidt rond een specifiek thema. Dit gebeurde bijvoorbeeld enige jaren geleden toen de inspectie liet zien dat er in het onderwijs sprake was van toenemende kansenongelijkheid. Sindsdien figureert het thema op beleidsagenda’s van scholen, schoolbesturen en overheden. Voor ons voldoende aanleiding om er in het focusdeel uitgebreid bij stil te staan. Terzijde: hoe de inspectie er destijds toe kwam om kansenongelijkheid te agenderen, is een vraag die we in het focusdeel niet beantwoorden. Interessant is de vraag wel, als je afgaande op recente berichten, je realiseert dat inspecties minder onafhankelijk zijn dan je zou mogen verwachten. Hoe komt onderwijsverandering tot stand? Cruciaal zijn natuurlijk docenten en leraren en daar zit dan meteen ook een belangrijke bottleneck. Leek het er enige jaren geleden op dat er een soort van lerarenrevolutie gaande was en leraren hun plek in het georganiseerde onderwijsveld opeisten, inmiddels lijkt dat elan te zijn weggeëbd. Een beperkt deel van de docenten en leraren laten zich voor wat betreft hun rol als werknemer vertegenwoordigen door vakbonden, die het onderling overigens lang niet altijd eens zijn. Beroepsmatig zijn docenten en leraren nauwelijks georganiseerd, waardoor in vergelijking met andere professies de beroepsvorming achterblijft. Hierover schreef redactielid Pieter Leenheer het boek De bril van de leraar, wat voor Marc Vermeulen de aanleiding vormde om in het magazinedeel stil te staan bij beroepsvorming van leraren. Hij concludeert: “Willen leraren in Nederland hun plek kunnen pakken, dan zullen ze meer van zich moeten laten horen en een proactieve en constructieve rol in het debat over onderwijs moeten claimen.” De redactie (redactie@denieuwemeso.nl)
€ 6,95
