Alle artikelen
Publiek versus privaat (september 2020)
Met het verschijnen van deze De Nieuwe Meso is het nieuwe schooljaar voor het primair en voortgezet onderwijs weer begonnen en wordt ook in het mbo de draad weer opgepakt. In de redactionele bijdrage in het vorige nummer hebben we al aandacht besteed aan deze bijzondere tijden en de (nieuwe) ervaringen die we opdoen in het onderwijs. In het decembernummer is het Focusdeel geheel gewijd aan de betekenis van de ervaringen die we in deze bijzondere periode opdoen in het onderwijs. In het magazinedeel van dit nummer vinden we allereerst twee bijdragen waarin aandacht wordt gevraagd voor het werken met en in teams. Ben van der Hilst gaat uitdagend in op de vraag hoe het werken met teams de kwaliteit van de onderwijsorganisatie kan versterken. Volgens Van der Hilst zijn scholen te typeren als ‘sturingszwakke’ organisaties, wat verklaart dat acties die verbeteringen beogen moeizaam verlopen en niet of maar matig tot kwaliteitsverbetering leiden. In haar bijdrage belicht Mieke Koeslag-Kreunen drie inzichten uit haar onderzoek voor het werken in teams. Achtereenvolgens gaat ze in op teamleren als de sleutel voor onderwijsontwikkeling, een gedeelde taakontwikkeling als voorwaarde voor teamleren en de betekenis van collectief leiderschap. Inge Geurts verkent in haar bijdrage het leidinggeven aan differentiatie naar aanleiding van de ontwikkelingen op haar school in Velp. Ook daar bleek het realiseren van differentiatie in de klas een moeizaam proces met aanvankelijk weinig resultaat. Peter Leisink en Eva Knies gaan in op de beleidsontwikkeling en implementatie van strategisch personeelsbeleid en de cruciale koppeling van de professionele ontwikkeling van leraren en schoolleiders aan onderwijsontwikkeling. Zij doen dit aan de hand van de resultaten van in 2019 uitgevoerd onderzoek onder schoolbesturen in het voortgezet onderwijs en in vervolg op een eerdere bijdrage in De Nieuwe Meso in 2017. In de laatste bijdrage neemt Ruth Harmsen ons mee in haar promotieonderzoek naar stress onder beginnende docenten, dat zij onlangs heeft afgerond. Vier jaar lang heeft zij van meer dan 500 beginnende docenten uit het hele land via vragenlijsten, observaties en diepte-interviews stresservaringen bijgehouden en in kaart gebracht en daarbij vooral ook gekeken naar factoren die van invloed zijn op meer of minder stress bij beginnende docenten. De Focus is ditmaal geheel gewijd aan privaat en publiek onderwijs. De afgelopen jaren hebben we de belangstelling voor privaat onderwijs zien groeien. Bijzondere onderwijsconcepten, extra steun voor zoonlief of een herkansing na een mislukte schoolloopbaan in het reguliere onderwijs hebben voor een gestage groei van het private onderwijs gezorgd. In de Focus wordt aan de hand van interviews met betrokkenen uit het primair, voortgezet en middelbaar beroepsonderwijs en enkele beschouwende artikelen de relatie tussen het privaat en publiek onderwijs nader verkend. Hierbij komen ook toekomstige ontwikkelingen aan bod. De Redactie Inhoud MAGAZINE Teamgericht organiseren in het onderwijs Ben van der Hilst Effectief teamwerk voor onderwijsontwikkeling Mieke Koeslag-Kreunen Leidinggeven aan leren differentiëren Inge Geurts Strategisch personeelsbeleid: belangrijke maar lastige opdracht Peter Leisink en Eva Knies Beginnende docenten en stress Ruth Harmsen Rubrieken Bestuur Beleid Beschouwing Hoe zit het met uw Onderwijs over de grenzen Boeken FOCUS OP Inleiding; Publiek en privaat onderwijs Wouter Jacobs en Jolanda Botke Publiek en privaat onderwijs in het po, vo, mbo en hbo Renée van Schoonhoven Column: Ruim baan voor het privaat onderwijs Frank Studulski Leven lang ontwikkelen vraagt eigen regie en samenwerking Ria van ’t Klooster Publiek-private samenwerking in het hbo is zelden een goed plan Jolanda Botke De vele betekenissen van publiek en privaat in het middelbaar beroepsonderwijs Anneke Westerhuis Column: Een geluid vanuit de eigen vrije praktijk Thom Wildeboer Samen op weg om een leven lang ontwikkelen makkelijker te maken Tijs Pijls Epiloog Wouter Jacobs en Jolanda Botke
€ 6,95Onderwijs en ICT (juni 2020)
Uitspraken over hoe ‘de wereld na corona’ eruit zal zien, zijn hoogst speculatief en doordrenkt van wensdenken – nog los nog van de vraag of en wanneer we kunnen spreken van een wereld na corona. Ook de betekenis van de coronacrisis voor het onderwijs in scholen laat zich lastig inschatten. Weliswaar hebben scholen door de noodzaak van de abrupte sluiting voor fysiek onderwijs op uiteenlopende manieren afstandsonderwijs vorm gegeven, maar wat daarvan zal overblijven als die noodzaak wegvalt, valt nog te bezien. Onder druk wordt alles vloeibaar, maar vloeit het straks weer terug naar zoals het was, of krijgen we een nieuwe stolling? Ruimte voor dialoog en reflectie hierover is er nauwelijks; enerzijds doordat iedereen in het onderwijs de handen vol heeft aan het hier en nu; anderzijds ook doordat we in het onderwijs niet erg goed zijn in een toekomstgerichte dialoog ten behoeve van collectieve actie. Tegelijkertijd zou het een gemiste kans zijn als we niet proberen een aantal lessen te trekken uit deze unieke periode. We willen dit graag faciliteren en hebben het focusdeel van het decembernummer van De Nieuwe Meso hiervoor gereserveerd. Hoe dat er dan gaat uitzien, weten we nu nog niet, maar mocht je daar op een of andere manier aan bij willen dragen, neem dan contact op via redactie@denieuwemeso.nl. Onze tip: houd alvast wel een logboek bij met ervaringen, waarnemingen en reflecties, als waardevolle bron om straks in het najaar te kunnen gaan bijdragen. De artikelen in het voorliggende nummer stammen uit het pre-coronatijdperk. Toch is het focusdeel over ICT-gebruik in het onderwijs in het licht van de coronacrisis hoogst actueel en bruikbaar, omdat het volop handvatten bevat voor borging en doorontwikkeling van de ervaringen die nu met digitaal afstandsonderwijs worden opgedaan – of klinkt hier toch iets van wensdenken in door? Zoals gezegd: onder druk wordt alles vloeibaar. Dat principe lijkt ook een rol te hebben gespeeld in Zeeuws-Vlaanderen, waar onder druk van de voortgaande krimp besturen in staat waren over hun spreekwoordelijke schaduw te springen. In het openingsartikel in het magazinedeel doet Piet de Witte hiervan verslag. Het laat mooi zien dat druk alleen niet genoeg is; ook organisatie en support zijn belangrijke stimulerende factoren om tot collectieve actie te komen. Het artikel van Van Dael, Sleegers en Veldt, ook over collectieve actie, maar dan binnen een samenwerkingsverband passend onderwijs, benadrukt het belang van professionele drive als stimulerende factor. Het artikel van Bouwmeester-de Vos en Halin ten slotte over differentiatie laat het belang zien van een goed onderbouwd, ingebed en praktisch instrument om tot ontwikkeling te komen. De vaste bijdrage van Hans van Dijck (“Hoe zit het met”) en van Sietske Waslander (Bestuur, Beleid, Beschouwing) dragen wel de sporen van de coronacrisis. Waslander sluit aan bij het thema van het focusdeel van het vorige nummer: kansengelijkheid, een thema dat in deze coronatijd extra wordt belicht. Of die aandacht wegebt als de coronacurve verder zal zijn afgevlakt, zal de tijd leren. Als bestuurders en beleidsmakers er echt iets mee willen, dan adviseren we hen om in ieder geval de bijdrage van Waslander ter harte te nemen. De redactie Inhoud MAGAZINE Samenwerking in een krimpregio Piet de Witte Zorg met impact Hans van Dael, Peter Sleegers en Anne Veldt Differentiëren: van afvinken naar ‘aanvonken’ Kim Bouwmeester - de Vos en Jan Halin Rubrieken Bestuur Beleid Beschouwing Hoe zit het met uw Onderwijs over de grenzen Boeken FOCUS OP Inleiding; Onderwijs en ICT Pieter Leenheer en Gerritjan van Luin Ontwikkelingen: 1980 - 2050 Van optie naar noodzaak Alfons ten Brummelhuis Leren in het Nederland van later Monique Turkenburg en Lex Herweijer Toepassingen Ervaringen met leren en lesgeven op maat met ICT Liesbeth Kester, Wilfried Admiraal en Ditte Lockhorst Ambities van de mbo-sector Leo Bakker en Els Booij, Manon Geven Naar een effectief, efficiënt en aantrekkelijk gebruik van leertechnologie Wilfred Rubens Boek: Teachers vs Tech? Gerritjan van Luin Reflecties De leerling als meetobject Justian Knobbout Waarom digitalisering niet zonder ethiek kan Remco Pijpers Onderwijs en big tech: samenwerken of breken? Pieter Leenheer Boek:De platformsamenleving Gerritjan van Luin Uitleiding Gerritjan van Luin en Pieter Leenheer
€ 6,95Gelijke Kansen in het Onderwijs (maart 2020)
INHOUD "Gelijke kansen in het onderwijs" MAGAZINE Schoolleiders over keuzes en het Curriculum.nu, Marjolijn Voogel Vernieuwing van het vmbo: meer dan een nieuw jasje, Eva Voncken, Emina van den Berg, Karien Coppens, Djoerd de Graaf, Christoph Meng en José Mulder Verbetering van de huidige vo-eindexamenpraktijk, Dick van der Wateren Beroepsvorming van leraren in het voortgezet onderwijs, Marc Vermeulen FOCUS OP KANSENGELIJKHEID Introductie op het thema kansenongelijkheid, Jan Maarse, Anneke Westerhuis, Sietske Hendriks en Arie Olthof 1. Gedeelde verantwoordelijkheid voor een gezamenlijke aanpak; Gelijke kansen, Eddie Denessen 2. Het onderwijs is niet beter dan de samenleving, Jan Maarse en Sietske Hendriks Column; Gelijke kansen: een sympathiek idee? Douwe Brouwer 3. Drie uitdagingen om alle leerlingen gelijke kansen te geven, Inge de Wolf, Roel Ariës en Sanne van Wetten 4. Toelatingsbeleid en kansengelijkheid, Guido Walraven, Paco Lucassen, Jeroen Onstenk en Jeroen Peters Column; Kansengelijkheid: een opgave voor het onderwijs? Frits Hoekstra 5. Nieuwkomers in het vo; Noodzaak tot nieuwe vormen van samenwerking, organisatie en aanbod, Maaike Hajer en Paulien Muller 6. Effectief lokaal onderwijskansenbeleid, Frank Studulski Epiloog, Sietske Waslander Onderwijs2032 dreigde te verzanden en werd opgevolgd door Curriculum.nu, dat ondertussen ook in de grindbak lijkt te zijn gestrand. Het toont maar aan hoe lastig het is om binnen het Nederlandse onderwijsbestel vernieuwing van de grond te krijgen. Succesvolle verandering lijkt dan toch vooral van schoolleiders te moeten komen, die voorwaarden weten te creëren zodat teams stappen kunnen zetten. Zie bijvoorbeeld in het magazinedeel het artikel van Marjolijn Voogel over de rol van schoolleiders bij curriculumontwikkeling en het artikel van Eva Voncken c.s. over de vernieuwing van de beroepsgerichte programma’s in het vmbo. Lastiger wordt het als vernieuwingen een fundamenteel karakter hebben en het bestel betreffen. De recente voorstellen van een coalitie van onderwijsorganisaties onder de noemer Toekomst van ons onderwijs vallen in deze categorie (zie https://toekomstvanonsonderwijs.nl/bestand/). Deze coalitie hoopt dat, via de verkiezingsprogramma’s van politieke partijen, hun voorstellen in het regeerakkoord van het volgende kabinet zullen belanden. Het uitgangspunt dat als je iets gedaan wilt krijgen, het belangrijk is dat het in het regeerakkoord komt te staan, klopt. Maar of het lukt om via deze route bovenlangs, onderwijsverandering te agenderen, valt nog te bezien. De totstandkoming van verkiezingsprogramma’s en regeerakkoorden kennen immers een eigen dynamiek. Wat qua agendering wel goed werkt, is als de Inspectie van het Onderwijs in de jaarlijkse Staat van het Onderwijs de noodklok luidt rond een specifiek thema. Dit gebeurde bijvoorbeeld enige jaren geleden toen de inspectie liet zien dat er in het onderwijs sprake was van toenemende kansenongelijkheid. Sindsdien figureert het thema op beleidsagenda’s van scholen, schoolbesturen en overheden. Voor ons voldoende aanleiding om er in het focusdeel uitgebreid bij stil te staan. Terzijde: hoe de inspectie er destijds toe kwam om kansenongelijkheid te agenderen, is een vraag die we in het focusdeel niet beantwoorden. Interessant is de vraag wel, als je afgaande op recente berichten, je realiseert dat inspecties minder onafhankelijk zijn dan je zou mogen verwachten. Hoe komt onderwijsverandering tot stand? Cruciaal zijn natuurlijk docenten en leraren en daar zit dan meteen ook een belangrijke bottleneck. Leek het er enige jaren geleden op dat er een soort van lerarenrevolutie gaande was en leraren hun plek in het georganiseerde onderwijsveld opeisten, inmiddels lijkt dat elan te zijn weggeëbd. Een beperkt deel van de docenten en leraren laten zich voor wat betreft hun rol als werknemer vertegenwoordigen door vakbonden, die het onderling overigens lang niet altijd eens zijn. Beroepsmatig zijn docenten en leraren nauwelijks georganiseerd, waardoor in vergelijking met andere professies de beroepsvorming achterblijft. Hierover schreef redactielid Pieter Leenheer het boek De bril van de leraar, wat voor Marc Vermeulen de aanleiding vormde om in het magazinedeel stil te staan bij beroepsvorming van leraren. Hij concludeert: “Willen leraren in Nederland hun plek kunnen pakken, dan zullen ze meer van zich moeten laten horen en een proactieve en constructieve rol in het debat over onderwijs moeten claimen.” De redactie (redactie@denieuwemeso.nl)
€ 6,95Onderwijsonderzoek en onderwijspraktijk (december 2019)
INHOUD ''Onderwijsonderzoek en onderwijspraktijk" Leraren en schoolleiders: leiders en volgers, Marco Snoek Collegiaal waarderend onderzoek, Annechien van Buurt en Eefje Teeuwisse Motor voor innovatie en kwaliteit van opleiden, Eline van der Net en Ellen Hanselman Leiderschap en plein public, Anne Jan van den Dool Focus op...'Onderwijsonderzoek en onderwijspraktijk' Introductie Wat weten we nu eigenlijk?, Pieter Leenheer, Gerritjan van Luin, Anje Ros en Leezan van Wijk Onderwijsonderzoek en onderwijspraktijk Vier randvoorwaarden voor een succesvolle verbinding, Maartje Kouwenberg, Jelle Kaldewaij en Linda Sontag Evidence informed werken aan werkplekleren in het mbo, Niek van den Berg en Jeroen Onstenk Onderzoek in de opleiding, Anje Ros Aanjagen van een sterke onderzoekscultuur, Leezan van Wijk Onderwijsonderzoek wint aan invloed, maar er is geld nodig, Monique Marreveld De Kennisrotonde en de onderwijspraktijk, Simone van Barneveld Vraagarticulatie, Niek van den Berg en Christa Teurlings Laat onderwijsonderzoek vooral aansluiten bij de vragen van de leraren, Gerritjan van Luin en Pieter Leenheer Reflecties Wat vraagt het onderwijs van ons? Hester IJsseling Onderzoek vraagt vooral om een gezonde dosis realisme, Leezan van Wijk en Pedro de Bruyckere De onttroning van de pedagogiek, Pieter Leenheer Het (on)gelijk van de wetenschap, Gerritjan van Luin Over de waarheid leren spreken, Jan Bransen Het goede gesprek over onderwijs: polemiek of dialoog? Gerritjan van Luin Eerder dit jaar verscheen De kracht van niet-weten. In dit boek beschrijft Louis Steeman wat volgens hem de essenties zijn van ontwikkelingsgericht organiseren. Op twee plaatsen in het magazinedeel besteden we er aandacht aan: Hans van Dijck schrijft erover in zijn de rubriekHoe zit het met, en Jolanda Botke wijdt er in de boekenrubriek een uitgebreide recensie aan. Ogenschijnlijk wisten zij niet dat ze allebei over de kracht van niet-weten wilden schrijven. En dat in een nummer van De Nieuwe Meso waarin het focusdeel juist gaat over kennis en over de vraag wat er nodig is om vruchtbare samenwerking te bevorderen tussen onderwijsonderzoek en onderwijspraktijk. O ironie. Overigens zul je als de lezer van dit nummer gaandeweg merken dat de aandacht voor het niet-weten enerzijds en die voor onderzoeksmatige kennis in de onderwijspraktijk elkaar niet per se bijten; sterker nog, er is een raakvlak tussen beide. Dat raakvlak is ruimte; ruimte die volgens Steeman een voorwaarde is voor ontwikkelingsgericht onderwijs; ruimte die volgens meerdere auteurs in het focusdeel nodig is om onderwijsonderzoek en onderwijspraktijk meer op elkaar te betrekken om zo onderwijs meer evidence informedte maken. Een van de hardnekkige problemen in het onderwijs is de werkdruk die veel docenten ervaren, zoals dat tijdens de recente acties andermaal over het voetlicht is gebracht. Eigenlijk gaat het dan ook over ruimte en vooral het ontbreken daarvan. Natuurlijk zijn hogere salarissen nodig, maar kijk je de actievoerders in hun hart, dan zul je bij de meesten zien dat ze vooral meer ruimte willen om te kunnen doen wat er volgens hen echt toe doet. Belangrijke vraag in dit kader is: wanneer en hoe zijn we de ruimte kwijtgeraakt? En: hoe krijgen we die terug? Wie moeten wat doen? Naast het probleem van de werkdruk kent ons onderwijs nog andere hardnekkige problemen. Denk aan de vroegselectie, opwaartse druk, tanende onderwijskwaliteit, een onduidelijke zeggenschapsstructuur, enzovoorts. In 2020 willen we aan een aantal van die hardnekkige problemen aandacht besteden. Niet uit zwartgalligheid, maar juist om bij te dragen aan een ontwikkelingsgerichte onderwijsagenda. Wil je meedenken of schrijven, heb je tips of ideeën: laat het ons weten via redactie@denieuwemeso.nl. Voor nu wensen we je veel plezier toe bij het lezen van dit boordevolle nummer… hopelijk vind je er de ruimte toe! De redactie
€ 6,95Het MBO schakelt door (september 2019)
INHOUD "Het MBO schakelt door" Vrijmoedig spreken en openhartig luisteren op school, Frank Weijers Van projectonderwijs naar gepersonaliseerd leren, Bas Smies Hoera, we zijn een krimpschool!, Jaap Peters en Naomi Klok Een stelselwijziging op kousenvoeten, Mirjam van Halem Focus op...'Het MBO schakelt door' Het is tijd dat we ‘groter’ denken, Edwin Kaats, Herman Klop Service out is service in, Mbo-instellingen in het netwerk, Frans de Vijlder Van data naar informatie en inspiratie, Student analytics, Theo Bakker, Ron Evers Ondertussen in het vmbo, Anneke Westerhuis, Renée van Schoonhoven Doe de Dinges! Samenwerken in het mbo?, Hans Bosselaar, Duco Bannink Het Kodakmoment voor het mbo en de bestuurlijke consequenties daarvan, Marc Vermeulen Met gemengde gevoelens kijken we vanuit Nederland naar het Brexit-drama: emoties als verbazing, leedvermaak, maar vooral bezorgdheid wisselen elkaar in hoog tempo af. Dit is wat er gebeurd als democratie wordt verengd tot uitvoering geven aan de wil van de meerderheid, zonder aandacht te besteden aan wat de minderheid wil. Natuurlijk moeten er knopen worden doorgehakt, waarbij de wil van de meerderheid richtinggevend zal zijn, maar als de minderheid daar niet goed in wordt meegenomen, dan is dat een recept voor rancune. Hoe kunnen meningen en gevoelens van de minderheid – die in het geval van de Brexit behoorlijk groot is, maar dit terzijde – ook een goede plek krijgen in besluitvormingsprocessen? Die vraag speelt niet alleen op landelijk, politiek niveau, maar in alle situaties waar mensen met elkaar samenwerken, dus ook in het onderwijs. Deep democracy zou zo maar een manier van (samen)werken kunnen zijn, die daarbij behulpzaam is. In het openingsartikel schetst Frank Weijers wat de essentie van Deep Democracy is en hoe die werkwijze ervoor kan zorgen dat “het allerbeste besluit” wordt genomen. In het onderwijs hebben we het graag over het verkrijgen van draagvlak, maar in de praktijk komt dat er vaak op neer dat mensen met harde dan wel zachte hand worden verleid in te stemmen met plannen die elders – lees: aan de top - zijn bedacht. Deep Democracy daarentegen benut de denkkracht van iedereen, van meet af aan. De “draagvlakbenadering”, voor zover die al paste binnen een sector waarin vooral hogeropgeleide professionals werkzaam zijn, is eigenlijk passé als je ziet dat onderwijsinstellingen zich meer en meer ontwikkelen tot netwerkorganisaties, dat wil zeggen organisaties die in het realiseren van doelstellingen sterk afhankelijk zijn van samenwerking met andere organisaties. Hierdoor worden de grenzen van de eigen organisatie steeds meer fluïde, terwijl er van een eenduidige hiërarchie steeds minder sprake is; de harkjes verdwijnen, leiderschap wordt gedeeld. De mate van ‘vernetwerking’ van onderwijsorganisaties varieert wellicht van onderwijssoort tot onderwijssoort, maar zeker in het middelbaar beroepsonderwijs is het samenwerken in netwerken vandaag de dag de enige manier om tegemoet te komen aan de maatschappelijke en economische dynamiek en jongeren goed voor te bereiden op de arbeidsmarkt van de toekomst. De artikelen in het focusdeel van het voorliggende nummer van De Nieuwe Meso, dat in zijn geheel gewijd is aan de ontwikkelingen rond en in het mbo, geven met elkaar een indringend beeld van de transformatie waar het mbo in zit en nog voor staat; een transformatie die zo fundamenteel is dat het bij een van de auteurs in het focusdeel de vraag oproept of we over enige tijd nog wel kunnen spreken van middelbaar beroepsonderwijs. Om de spanning erin te houden, zeggen we hier niet in welk hoofdstuk van het focusdeel de vraag naar het voortbestaan van het middelbaar beroepsonderwijs wordt gesteld; we hopen dat u al lezend De vernieuwde redactie
€ 6,95Professionele Cultuur (juni 2019)
INHOUD "Professionele Cultuur" (juni 2019) Beweging naar vernieuwing in het Montessori College, Iselien Nabben Bouwen aan een integraal kindcentrum, Irene Koning en Nicole van Rens Op weg naar gespreid leiderschap, Anje Ros en Brigit van Rossum Co-teaching in het primair onderwijs, Gijselien Grosman Bestuur Beleid Beschouwing Hoe zit het met uw... Boeken Focus op...'Professionele Cultuur' Inleiding, Wat is dat, een professionele cultuur? Henk Galenkamp Verhalen uit de praktijk, Henk Galenkamp, Gerritjan van Luin en Pieter Leenheer Column: De rode draden, Gerritjan van Luin Wie ben ik dat ik mijn collega aan mag spreken? Henk Galenkamp Hoe gaat u ervoor zorgen dat onze werkdruk omlaag gaat? Joost Kampen Boek: Now we’re talkin,Victor van Toer Macht speelt, Leidje Witte Boek: Het goede gesprek voeren, Gerritjan van Luin, Alles stroomt. Maar waar stroomt het naartoe? Lieuwe Koopmans Epiloog, Henk Galenkamp, Pieter Leenheer en Gerritjan van Luin Bij het verschijnen van het laatste nummer van de eerste vijf jaargangen van De Nieuwe Meso in december 2018 hebben we in ons redactioneel gewezen op deze mooie mijlpaal voor het enige vakblad in Nederland waarin onderwijs en leiderschap op elk niveau samenkomen. We hebben toen ook aangegeven dat het voor de komende vijf jaargangen belangrijk is in te zetten op nieuwe thema’s en nieuwe uitdagingen. Dit heeft ons ertoe aangezet op zoek te gaan naar nieuwe, jonge(re) redactieleden vanuit verschillende sectoren van het onderwijsveld. Wij prijzen ons gelukkig dat we in redelijk korte tijd in die zoektocht zijn geslaagd. Wij verwelkomen Jolanda Botke (opleidingsmanager NSO-CNA), Sietske Hendriks (bestuurssecretaris SCO Leiden), Wouter Jacobs (adviseur bij CINOP), Ankie Pijnenburg (adviseur bij Leeuwendaal) en Leezan van Wijk (directeur van Schoolleidersregister VO). Na de zomer sluit ook Margriet van der Sluis (assistant professor bij TIAS) aan bij de redactie. Met deze nieuwe redactieleden is niet alleen de gemiddelde leeftijd fors gedaald, maar zijn ook het primair onderwijs en het beroepsonderwijs beter vertegenwoordigd. Tevens hebben we hiermee de band met wetenschap, opleiding en praktijkonderzoek verstevigd. Daarnaast prijzen we ons bijzonder gelukkig dat Edith Hooge haar bijdrage blijft leveren aan De Nieuwe Meso, ook nu ze voorzitter is geworden van de Onderwijsraad. In de rubriek Bestuur Beleid Beschouwing start Edith Hooge in dit nummer een drieluik over lessen voor succesvol onderwijsbeleid. In de eerste bijdrage gaat het over de relatie tussen het onderwijsbeleid en de context waarin je beleid wilt realiseren. Nu we het toch over de vaste rubrieken hebben, vragen we ook graag aandacht voor de bijdrage van Hans van Dijck. In zijn rubriek Hoe zit het met uw … gaat hij steeds in op een relevant en actueel thema, verbonden aan een boeiende leestip. In dit nummer schrijft hij over de betekenis van moraliteit in het onderwijs. In een tijd waarin het beschimpen van mensen een acceptabele vechtstrategie lijkt te worden - niet alleen door anonieme figuren op sociale media maar ook door politieke nieuwkomers - is het van belang dat onderwijsleiders ervoor zorgen dat deze ordinaire moraliteit niet doordringt in scholen. Het focusdeel is geheel gewijd aan de professionele schoolcultuur. Vanuit drie hoofdthema’s wordt ingegaan op ervaringen uit de praktijk, het theoretische kader en de betekenis van hiervan voor het verder uitdiepen van professionele schoolcultuur. Het zijn niet alleen succesverhalen die aan de orde komen. Bijzondere aandacht verdient het groepsinterview met vier schoolleiders die openhartig spreken over hun teleurstellingen. Hun openhartigheid geeft aan hoe belangrijk het is ook aandacht te hebben voor de keerzijde van succesverhalen. De vernieuwde redactie
€ 6,95Autonomie en sturing over de grenzen (maart 2019)
INHOUD "Autonomie en sturing over de grenzen" Over het ontwikkelen van burgerschap in het onderwijs, Bram Eidhof Leesbevordering in het mbo, Kees Broekhof en Tessa van Velzen Geluk is niet maakbaar, maar je kan er wel wat aan doen, Wim Oolbekkink en Chris de Bruin De leraar en zijn beroep, Gerritjan van Luin en Pieter Leenheer Hoe Het Alternatief het speelveld veranderde, René Kneyber en Jan van de Ven Bestuur Beleid Beschouwing Hoe zit het met uw... Boeken Focus op... Introductie - Zoeken naar evenwicht tussen controle en autonomie, Pieter leenheer Autonomie van scholen in Nederland, Roger Standaert Wat kunnen we van Zweden leren? Anneke Westerhuis Geprangd tussen privatisering en centralisering, Rudi Schollaert De illusie van accountability, Roger Standaert Minder staat en meer autonomie, Marei John-Ohnesorg en Nicole Castillo Redactioneel In het focusdeel van DNM 4.2 bekeken we specifieke aspecten van het Nederlandse onderwijsstelsel vanuit een internationaal perspectief. Het focusdeel van de voorliggende DNM heeft een nog nadrukkelijker internationaal perspectief: we kijken hoe in een aantal buitenlandse onderwijsstelsels de balans tussen sturing en autonomie eruitziet. De verhalen uit Zweden, Engeland en de Verenigde Staten zijn zonder meer indrukwekkend: ze laten zien hoe fundamentele ingrepen in de besturing van het onderwijs niet de beoogde effecten sorteren, eerder de tegenovergestelde. Een verblijf buiten de landsgrenzen kan ertoe leiden dat je beter zicht krijgt op de eigenaardigheden van je vaderland en, sterker nog, dat je die eigenaardigheden bij nader inzien eigenlijk wel waardeert. Dat kan ook het effect zijn van de uitstapjes naar het buitenland in het focusdeel: als je ze leest, ben je in eerste instantie blij dat al te rigoureuze ingrepen van de overheid in het onderwijsstelsel ons doorgaans bespaard blijven. We klagen wel over het nationale onderwijsbeleid, maar dan vooral over het ad hoc karakter ervan, de korte tijdshorizon, het hoge politiekewaan- van-de-daggehalte. Lees in dit verband in het magazinedeel het artikel Het Wilhelmus voorbij van Bram Eidhof. In tweede instantie rijst wel de vraag hoe het komt dat rigoureuze ingrepen die de balans volledig zouden verstoren, ons bespaard blijven. De oorzaak daarvan moet waarschijnlijk worden gezocht in de Nederlandse polder: meer of minder doldrieste ideeën en initiatieven lopen vast in de klei van het overbezette maatschappelijke middenveld. Dat inzicht dempt de oorspronkelijke blijheid: het beweegt weliswaar in ieder geval niet helemaal de verkeerde kant op, maar ook niet de goede. Eigenlijk beweegt het helemaal niet en blijven netelige kwesties – toenemende kansenongelijkheid; uitblijvende modernisering van het curriculum, om er maar twee te noemen – ons achtervolgen. Om de impasse(s) te doorbreken, zou het zeker helpen als leraren een sterke beroepsgroep vormen, wat nu echter niet het geval is. In de vorige DNM stonden we uitgebreid stil bij dit thema, en in het magazinedeel komen DNM-redacteuren Gerritjan van Luin en Pieter Leenheer er naar aanleiding van een aantal recente publicaties op terug. Het aansluitende artikel van René Kneyber en Jan van de Ven laat zien dat er in de afgelopen jaren wel iets van een beweging richting een sterkere beroepsgroep is ingezet. Bij gebrek aan “grootschalig” overheidsbeleid moet vernieuwing en verbetering van het onderwijs vooral op schoolniveau plaatsvinden. Ter inspiratie in het magazinedeel twee onderwijsinhoudelijke artikelen: over leesbevordering en over geluk in leren en werken.
€ 6,95De leraar en zijn beroep (december 2018)
INHOUD "De leraar en zijn beroep" Een andere kijk op de governance van passend onderwijs, Miriam van der Vaart en Sietske Hendriks Responsief leiderschap voor teamleiders, Freerk Wortelboer en Tom van Oeffelt Samen bouwen aan positief onderwijs, Saskia Tjepkema, Eefje Teewissen en Annechien van Buurt Praktijkgericht onderzoek in 2023, Lex Sanou en Peter Lorist Bestuur Beleid Beschouwing Hoe zit het met uw... Boeken Focus op... Introductie - De leraar en zijn beroep, Renée van Schoonhoven, Pieter Leenheer en Gerritjan van Luin 1. Leraar en overheidsbeleid 1.1 Hoe krijgt de leraar het roer weer in handen? Ronald Buitelaar 1.2 Rationele leraar, irrationeel beleid? Renée van Schoonhoven 2. Beroepsidentiteit en beroepsbeelden 2.1 Ontwikkel je! Okay, doe dan maar niet Ton van Haperen 2.2 Onderwijs en Vernieuwing: twee overzijden die elkaar schijnen te vermijden, Jan Verweij 2.3 Een start maar ook niet meer dan dat, Pieter Leenheer 2.4 Zou het er nog van komen, zo’n beroepsvereniging van leraren? Gerritjan van Luin en Pieter Leenheer 2.5 Waar ben je van als leraar? Gerritjan van Luin 3 Beroepsorganisatie 3.1 De ondergang van de OC: de beste oplossing? Of een gevalletje van creatieve destructie? Pieter Leenheer 3.2 Het Lerarenregister: een ondoordacht plan on hold, Pieter Leenheer en Gerritjan van Luin 4. Epiloog. Rust en nog eens rust, Pieter Leenheer, Renée van Schoonhoven en Gerritjan van Luin Redactioneel Met het verschijnen van dit nummer van De Nieuwe Meso is een klein feestje gepast: dit nummer maakt namelijk de eerste vijf jaargangen compleet. In maart 2014 verscheen het eerste nummer met een special over het vernieuwde vmbo. Die special maakte destijds meteen duidelijk waar De Nieuwe Meso voor staat: de lezer tijdig en veelzijdig informeren over nieuwe ontwikkelingen in het primair en voortgezet onderwijs en het middelbaar beroepsonderwijs. In de afgelopen vijf jaren zijn er in het magazine-deel meer dan tachtig artikelen geschreven door experts en vooral mensen uit de dagelijkse onderwijspraktijk over de meest uiteenlopende onderwerpen. Verder hebben de vaste rubrieken langzamerhand een herkenbare plaats gekregen in het magazine: de boekbesprekingen, de columns van Hans van Dijck, en van Edith Hooge resp. Sietske Waslander en de buitenlandrubriek. En uiteraard de strip van ons redactielid Pieter Leenheer. Begonnen als Vakblad voor schoolleiders en -bestuurders heeft De Nieuwe Meso zich in deze eerste vijf jaren ontwikkeld tot Vakblad over onderwijs en leiderschap: ontwikkelingen rond en in het onderwijs vragen immers om leiderschap op alle niveaus en niet alleen op het niveau van schoolleiders en bestuurders. De grote variatie aan onderwerpen die de afgelopen vijf jaren in het focusdeel van De Nieuwe Meso een plaats hebben gekregen, laat ook zien dat onderwijs een zaak is van alle betrokkenen: naast nieuwe ontwikkelingen in vmbo, mbo en po zijn er in het focusdeel specials gewijd aan spraakmakende denkers als Thijs Homan en Gert Biesta, aan praktijkgericht onderzoek, het vakmanschap van de leraar, gepersonaliseerd onderwijs, regionale samenwerking, governance, de betekenis van advies. Toen in 2013 duidelijk werd dat Kluwer ging stoppen met de uitgave van Meso magazine en Meso focus, was dat voor de redactie aanleiding om na te denken over een nieuw tijdschrift en zo verscheen in maart 2014 het eerste nummer van De Nieuwe Meso, uitgegeven door Kloosterhof. Inmiddels zijn er dus vijf jaargangen verschenen in zowel mooi uitgegeven hardcopy ’s als in een kleurrijke digitale versies, steeds vooraf gegaan door een digitale nieuwsbrief met de laatste weetjes. En daar zijn we als redactie best trots op. Dat is echter nog niet hetzelfde als ook tevreden zijn. Het is elke keer weer hard werken om voldoende goede artikelen binnen te krijgen. Ook de interactie met het onderwijs kan wat ons betreft nog veel beter, vooral ook omdat we de ambitie hebben om van De Nieuwe Meso een levendig en interactief platform te maken waar nieuwe ontwikkelingen in het onderwijs volop aandacht krijgen. Als ons dat de komende vijf jaar gaat lukken, zijn we pas echt tevreden. We rekenen daarbij uiteraard op uw medewerking; zie onze oproep elders in dit nummer.
GratisAdvies in het onderwijs (september 2018)
INHOUD "Advies in het onderwijs" Gespreid leiderschap vraagt moed en zelfvertrouwen van schoolleiders, Arnoud Evers, Isabelle Diepstraten, Karel Krijs en Jan Fasen Van conflicten kun je leren, Loes Lauteslager Om te pieken moet je doorgroeien, Hans van Dijck Bestuur Beleid Beschouwing Hoe zit het met uw... Boeken Buitenland Focus op... Introductie Onderwijs en advies, Klaas Pit, Pieter Leenheer, Gerritjan van Luin en Anneke Westerhuis Beknopte geschiedenis van nascholing en onderwijsadvisering, Pieter Leenheer, Gerritjan van Luin Column: de adviseur als buitenboordmotor, Carlo Hover Goed opdrachtgeverschap, goed adviseurschap 3.1 Introductie 3.2 Het perspectief van de adviseur, Gerritjan van Luin, Pieter Leenheer en Klaas Pit 3.3 Het perspectief van de bestuurder & schoolleider, Klaas Pit en Anneke Westerhuis De praktijk van adviseren De imperfecte adviseur, Klaas Pit De zoektocht naar een betere samenwerking tussen jong en oud, Pieter Duits, Jane Fain, Tammy Lie en Yoeri Sijl De adviesmarkt in beweging, Klaas Pit Nabeschouwing – Het einde van de goeroe, Pieter Leenheer, Klaas Pit, Gerritjan van Luin en Anneke Westerhuis Redactioneel “Je gaat pas zien als je het doorhebt”. Die uitspraak van Cruijff vormde de titel van het boek van Pieter Winsemius over de wijsheden van Cruijff en de lessen daaruit over leiderschap. Het had ook het motto kunnen zijn van het Focusdeel van dit nummer van De Nieuwe Meso, dat gaat over organisatieadvies in het onderwijs. Want waar begin je aan, als je zo’n breed terrein in beeld wilt brengen? Aan de kant van opdrachtgevers gaat het niet alleen om advies over typische organisatievraagstukken op het niveau van besturen en scholen, maar ook over adviesvragen die betrekking hebben op het primaire proces. En aan de kant van de opdrachtnemers zie je door de bomen het bos al helemaal niet meer. Ja, enkele oude bomen uit de verzorgingsstructuur van weleer zijn omgevallen, maar tegelijkertijd ontstond er ruimte aan een veelvoud aan nieuwe bureaus. Het aanleggen van een vademecum van adviesbureaus die actief zijn in het onderwijs lijkt een onbegonnen klus. Omdat het krijgen van een totaalbeeld lastig, zo niet onmogelijk is, heeft de kernredactie gekozen voor een kwalitatieve benadering, door vooral het oor te luister te leggen bij opdrachtnemers - adviseurs - en opdrachtgevers - bestuurders en schoolleiders. Op basis van de analyses van die gesprekken die de kern vormen van dit Focusdeel, is de kernredactie erin geslaagd de ontwikkelingen te duiden. Niet dat dat leidt tot keiharde conclusies, maar als he het Focusdeel doorleest, ontstaat er wel een beeld dat herkenbaar is. Inderdaad: “je gaat het pas zien als je het doorhebt”, het Focusdeel helpt je als je zicht wil krijgen op de ontwikkelingen binnen het organisatieadvies in het onderwijs, zowel aan de kant van de opdrachtgevers als aan de kant van de opdrachtnemers. Er blijken constanten te zijn, maar er zijn ook wel degelijk - meer of minder emergente - veranderingen. Dat er dingen zijn, die niet veranderen, valt ook af te lezen aan de artikelen in het Magazinedeel. Onderwerpen als conflicthantering in het onderwijs bijvoorbeeld (artikel van Lauteslager) of over de doorgaande groei van docenten (artikel van Van Dijck) zijn bepaald niet nieuw, maar omdat het constante onderwerpen zijn, kan het helemaal geen kwaad er weer eens aandacht aan te besteden. Gespreid leiderschap is nog een relatief nieuw onderwerp (artikel van Evers c.s.). Met name bestuurders en schoolleiders lopen er warm voor, maar tegelijkertijd lijken ze de ontwikkeling ervan zelf in de weg te staan. Maar toch, stel dat de ontwikkeling van gespreid leiderschap doorzet, wat zou dat kunnen betekenen voor organisatieadvies in het onderwijs…
€ 6,95Onderzoekscultuur in school en de rol van de schoolleider (juni 2018)
INHOUD "Onderzoekscultuur in school en de rol van de schoolleider" Verwaarloosd verleden, Pieter Leenheer Op zoek naar evidentie, Roger Standaert Het starten van een werkplaats onderwijsonderzoek, Pieter Leenheer en Gea Spaans De koepelstichting in het onderwijs, Jochem Streefkerk en Frans Hoogendijk Bestuur Beleid Beschouwing Hoe zit het met uw Onderzoek Boeken Buitenland Focus op... Introductie: Onderzoekscultuur in school en de rol van de schoolleider, Anje Ros, Linda van den Bergh en Ria Timmermans Onderzoekscultuur in school, Anje Ros, Linda van den Bergh en Ria Timmermans Werken aan de onderzoekscultuur, Anje Ros, Linda van den Bergh en Ria Timmermans Feedbackfunctie en dialoogfunctie in de werkgroepen, Anje Ros, Linda van den Bergh en Ria Timmermans Onderzoekende houding van leraren, Anje Ros, Linda van den Bergh en Ria Timmermans Gebruik van literatuur, Anje Ros, Linda van den Bergh en Ria Timmermans De rol van besturen bij het bevorderen van een onderzoekscultuur, Anje Ros, Linda van den Bergh en Ria Timmermans Redactioneel In onderwijskringen lopen de gemoederen gemakkelijk hoog op. Voor- of tegenstanders van een bepaalde methode of (een) vernieuwing staan al gauw tegenover elkaar: dit kan niets worden of het kan nooit werken. Tot een goede dialoog komt het zelden: daarvoor zijn de verwijten die over en weer gaan te heftig. Vooral op de sociale media gaat het er weinig genuanceerd aan toe: andersdenkenden worden verketterd, de eigen mening wordt als zaligmakend gezien. De geschiedenis van het onderwijs, waarover Pieter Leenheer in dit nummer beschouwt naar aanleiding het recente boek van Piet de Rooy daarover, staat vol van onderwijscontroverses. Een zo’n controverse ontstond destijds rond het onderzoek dat werd gedaan naar de kenmerken van de effectieve school. Toen duidelijk werd dat scholen met vergelijkbare populaties kunnen verschillen in leerlingresultaten, zetten onderzoekers de zoektocht in naar factoren waarmee die verschillen konden worden verklaard. Die zogenaamde effectieve-scholenbeweging nam een grote vlucht, in bepaalde wetenschappelijke kringen werd de gevolgde onderzoeksmethodiek die op natuurwetenschappelijke leest was geschoeid, heilig verklaard. Tegelijkertijd was er een groeiende groep onderwijsmensen die er niets van moest hebben: de nadruk op meetbaarheid en effectiviteit zou ten koste gaan van vernieuwing en ook niet passen bij de pedagogische setting van scholen. De ironie wil dat er behoorlijk wat valt af te dingen op de uitkomsten van de effectieve-scholenbeweging, zoals Roger Standaert in zijn artikel Op zoek naar evidentie in dit nummer van DNM laat zien. Aanleiding voor dat artikel is het boek Educational effectiveness and ineffectiveness van Jaap Scheerens (2016), toch jarenlang een internationaal boegbeeld van de effectieve-scholenbeweging. Na lezing ervan concludeert Standaert dat er geen vaste recepten zijn, in weerwil van wat de effectieve-scholenonderzoekers destijds beweerden: wat wel of niet werkt hangt in hoge mate af van de specifieke context. Die conclusie betekent niet dat er geen onderzoek nodig is, maar dat er onderzoek in specifieke contexten nodig is, bij voorkeur door wetenschappers en leraren samen. De werkplaatsen onderwijsonderzoek, waarover Gea Spaans en Pieter Leenheer in dit nummer berichten, zijn in dit verband een veelbelovend initiatief van het Nationaal Regieorgaan Onderwijsonderzoek (NRO) en de PO-Raad. Mede dankzij diezelfde NRO vond in de afgelopen jaren Kennisbenutting in Onderzoekende Scholen plaats, een project gericht op het ontwikkelen van een onderzoekscultuur in scholen. Ook in dit project werd het in de eigen schoolcontext doen van onderzoek c.q. van onderzoeksmatig werken ondersteund. In het focusdeel krijgen Anje Ros, Linda van de Berg en Ria Timmersmans volop de gelegenheid om dit mooie project uitvoerig te belichten. Ze gaan niet alleen in op de opbrengsten, maar bieden ook praktijkvoorbeelden en voorbeelden van instrumenten die in dat project zijn ontwikkeld. Daarmee biedt het focusdeel voldoende handvatten om in de eigen context te onderzoeken wat werkt en op die manier weg te blijven van weinig vruchtbare controverses.
€ 6,95
