Alle artikelen
Autonomie en sturing over de grenzen (maart 2019)
INHOUD "Autonomie en sturing over de grenzen" Over het ontwikkelen van burgerschap in het onderwijs, Bram Eidhof Leesbevordering in het mbo, Kees Broekhof en Tessa van Velzen Geluk is niet maakbaar, maar je kan er wel wat aan doen, Wim Oolbekkink en Chris de Bruin De leraar en zijn beroep, Gerritjan van Luin en Pieter Leenheer Hoe Het Alternatief het speelveld veranderde, René Kneyber en Jan van de Ven Bestuur Beleid Beschouwing Hoe zit het met uw... Boeken Focus op... Introductie - Zoeken naar evenwicht tussen controle en autonomie, Pieter leenheer Autonomie van scholen in Nederland, Roger Standaert Wat kunnen we van Zweden leren? Anneke Westerhuis Geprangd tussen privatisering en centralisering, Rudi Schollaert De illusie van accountability, Roger Standaert Minder staat en meer autonomie, Marei John-Ohnesorg en Nicole Castillo Redactioneel In het focusdeel van DNM 4.2 bekeken we specifieke aspecten van het Nederlandse onderwijsstelsel vanuit een internationaal perspectief. Het focusdeel van de voorliggende DNM heeft een nog nadrukkelijker internationaal perspectief: we kijken hoe in een aantal buitenlandse onderwijsstelsels de balans tussen sturing en autonomie eruitziet. De verhalen uit Zweden, Engeland en de Verenigde Staten zijn zonder meer indrukwekkend: ze laten zien hoe fundamentele ingrepen in de besturing van het onderwijs niet de beoogde effecten sorteren, eerder de tegenovergestelde. Een verblijf buiten de landsgrenzen kan ertoe leiden dat je beter zicht krijgt op de eigenaardigheden van je vaderland en, sterker nog, dat je die eigenaardigheden bij nader inzien eigenlijk wel waardeert. Dat kan ook het effect zijn van de uitstapjes naar het buitenland in het focusdeel: als je ze leest, ben je in eerste instantie blij dat al te rigoureuze ingrepen van de overheid in het onderwijsstelsel ons doorgaans bespaard blijven. We klagen wel over het nationale onderwijsbeleid, maar dan vooral over het ad hoc karakter ervan, de korte tijdshorizon, het hoge politiekewaan- van-de-daggehalte. Lees in dit verband in het magazinedeel het artikel Het Wilhelmus voorbij van Bram Eidhof. In tweede instantie rijst wel de vraag hoe het komt dat rigoureuze ingrepen die de balans volledig zouden verstoren, ons bespaard blijven. De oorzaak daarvan moet waarschijnlijk worden gezocht in de Nederlandse polder: meer of minder doldrieste ideeën en initiatieven lopen vast in de klei van het overbezette maatschappelijke middenveld. Dat inzicht dempt de oorspronkelijke blijheid: het beweegt weliswaar in ieder geval niet helemaal de verkeerde kant op, maar ook niet de goede. Eigenlijk beweegt het helemaal niet en blijven netelige kwesties – toenemende kansenongelijkheid; uitblijvende modernisering van het curriculum, om er maar twee te noemen – ons achtervolgen. Om de impasse(s) te doorbreken, zou het zeker helpen als leraren een sterke beroepsgroep vormen, wat nu echter niet het geval is. In de vorige DNM stonden we uitgebreid stil bij dit thema, en in het magazinedeel komen DNM-redacteuren Gerritjan van Luin en Pieter Leenheer er naar aanleiding van een aantal recente publicaties op terug. Het aansluitende artikel van René Kneyber en Jan van de Ven laat zien dat er in de afgelopen jaren wel iets van een beweging richting een sterkere beroepsgroep is ingezet. Bij gebrek aan “grootschalig” overheidsbeleid moet vernieuwing en verbetering van het onderwijs vooral op schoolniveau plaatsvinden. Ter inspiratie in het magazinedeel twee onderwijsinhoudelijke artikelen: over leesbevordering en over geluk in leren en werken.
€ 6,95De leraar en zijn beroep (december 2018)
INHOUD "De leraar en zijn beroep" Een andere kijk op de governance van passend onderwijs, Miriam van der Vaart en Sietske Hendriks Responsief leiderschap voor teamleiders, Freerk Wortelboer en Tom van Oeffelt Samen bouwen aan positief onderwijs, Saskia Tjepkema, Eefje Teewissen en Annechien van Buurt Praktijkgericht onderzoek in 2023, Lex Sanou en Peter Lorist Bestuur Beleid Beschouwing Hoe zit het met uw... Boeken Focus op... Introductie - De leraar en zijn beroep, Renée van Schoonhoven, Pieter Leenheer en Gerritjan van Luin 1. Leraar en overheidsbeleid 1.1 Hoe krijgt de leraar het roer weer in handen? Ronald Buitelaar 1.2 Rationele leraar, irrationeel beleid? Renée van Schoonhoven 2. Beroepsidentiteit en beroepsbeelden 2.1 Ontwikkel je! Okay, doe dan maar niet Ton van Haperen 2.2 Onderwijs en Vernieuwing: twee overzijden die elkaar schijnen te vermijden, Jan Verweij 2.3 Een start maar ook niet meer dan dat, Pieter Leenheer 2.4 Zou het er nog van komen, zo’n beroepsvereniging van leraren? Gerritjan van Luin en Pieter Leenheer 2.5 Waar ben je van als leraar? Gerritjan van Luin 3 Beroepsorganisatie 3.1 De ondergang van de OC: de beste oplossing? Of een gevalletje van creatieve destructie? Pieter Leenheer 3.2 Het Lerarenregister: een ondoordacht plan on hold, Pieter Leenheer en Gerritjan van Luin 4. Epiloog. Rust en nog eens rust, Pieter Leenheer, Renée van Schoonhoven en Gerritjan van Luin Redactioneel Met het verschijnen van dit nummer van De Nieuwe Meso is een klein feestje gepast: dit nummer maakt namelijk de eerste vijf jaargangen compleet. In maart 2014 verscheen het eerste nummer met een special over het vernieuwde vmbo. Die special maakte destijds meteen duidelijk waar De Nieuwe Meso voor staat: de lezer tijdig en veelzijdig informeren over nieuwe ontwikkelingen in het primair en voortgezet onderwijs en het middelbaar beroepsonderwijs. In de afgelopen vijf jaren zijn er in het magazine-deel meer dan tachtig artikelen geschreven door experts en vooral mensen uit de dagelijkse onderwijspraktijk over de meest uiteenlopende onderwerpen. Verder hebben de vaste rubrieken langzamerhand een herkenbare plaats gekregen in het magazine: de boekbesprekingen, de columns van Hans van Dijck, en van Edith Hooge resp. Sietske Waslander en de buitenlandrubriek. En uiteraard de strip van ons redactielid Pieter Leenheer. Begonnen als Vakblad voor schoolleiders en -bestuurders heeft De Nieuwe Meso zich in deze eerste vijf jaren ontwikkeld tot Vakblad over onderwijs en leiderschap: ontwikkelingen rond en in het onderwijs vragen immers om leiderschap op alle niveaus en niet alleen op het niveau van schoolleiders en bestuurders. De grote variatie aan onderwerpen die de afgelopen vijf jaren in het focusdeel van De Nieuwe Meso een plaats hebben gekregen, laat ook zien dat onderwijs een zaak is van alle betrokkenen: naast nieuwe ontwikkelingen in vmbo, mbo en po zijn er in het focusdeel specials gewijd aan spraakmakende denkers als Thijs Homan en Gert Biesta, aan praktijkgericht onderzoek, het vakmanschap van de leraar, gepersonaliseerd onderwijs, regionale samenwerking, governance, de betekenis van advies. Toen in 2013 duidelijk werd dat Kluwer ging stoppen met de uitgave van Meso magazine en Meso focus, was dat voor de redactie aanleiding om na te denken over een nieuw tijdschrift en zo verscheen in maart 2014 het eerste nummer van De Nieuwe Meso, uitgegeven door Kloosterhof. Inmiddels zijn er dus vijf jaargangen verschenen in zowel mooi uitgegeven hardcopy ’s als in een kleurrijke digitale versies, steeds vooraf gegaan door een digitale nieuwsbrief met de laatste weetjes. En daar zijn we als redactie best trots op. Dat is echter nog niet hetzelfde als ook tevreden zijn. Het is elke keer weer hard werken om voldoende goede artikelen binnen te krijgen. Ook de interactie met het onderwijs kan wat ons betreft nog veel beter, vooral ook omdat we de ambitie hebben om van De Nieuwe Meso een levendig en interactief platform te maken waar nieuwe ontwikkelingen in het onderwijs volop aandacht krijgen. Als ons dat de komende vijf jaar gaat lukken, zijn we pas echt tevreden. We rekenen daarbij uiteraard op uw medewerking; zie onze oproep elders in dit nummer.
€ 6,95Advies in het onderwijs (september 2018)
INHOUD "Advies in het onderwijs" Gespreid leiderschap vraagt moed en zelfvertrouwen van schoolleiders, Arnoud Evers, Isabelle Diepstraten, Karel Krijs en Jan Fasen Van conflicten kun je leren, Loes Lauteslager Om te pieken moet je doorgroeien, Hans van Dijck Bestuur Beleid Beschouwing Hoe zit het met uw... Boeken Buitenland Focus op... Introductie Onderwijs en advies, Klaas Pit, Pieter Leenheer, Gerritjan van Luin en Anneke Westerhuis Beknopte geschiedenis van nascholing en onderwijsadvisering, Pieter Leenheer, Gerritjan van Luin Column: de adviseur als buitenboordmotor, Carlo Hover Goed opdrachtgeverschap, goed adviseurschap 3.1 Introductie 3.2 Het perspectief van de adviseur, Gerritjan van Luin, Pieter Leenheer en Klaas Pit 3.3 Het perspectief van de bestuurder & schoolleider, Klaas Pit en Anneke Westerhuis De praktijk van adviseren De imperfecte adviseur, Klaas Pit De zoektocht naar een betere samenwerking tussen jong en oud, Pieter Duits, Jane Fain, Tammy Lie en Yoeri Sijl De adviesmarkt in beweging, Klaas Pit Nabeschouwing – Het einde van de goeroe, Pieter Leenheer, Klaas Pit, Gerritjan van Luin en Anneke Westerhuis Redactioneel “Je gaat pas zien als je het doorhebt”. Die uitspraak van Cruijff vormde de titel van het boek van Pieter Winsemius over de wijsheden van Cruijff en de lessen daaruit over leiderschap. Het had ook het motto kunnen zijn van het Focusdeel van dit nummer van De Nieuwe Meso, dat gaat over organisatieadvies in het onderwijs. Want waar begin je aan, als je zo’n breed terrein in beeld wilt brengen? Aan de kant van opdrachtgevers gaat het niet alleen om advies over typische organisatievraagstukken op het niveau van besturen en scholen, maar ook over adviesvragen die betrekking hebben op het primaire proces. En aan de kant van de opdrachtnemers zie je door de bomen het bos al helemaal niet meer. Ja, enkele oude bomen uit de verzorgingsstructuur van weleer zijn omgevallen, maar tegelijkertijd ontstond er ruimte aan een veelvoud aan nieuwe bureaus. Het aanleggen van een vademecum van adviesbureaus die actief zijn in het onderwijs lijkt een onbegonnen klus. Omdat het krijgen van een totaalbeeld lastig, zo niet onmogelijk is, heeft de kernredactie gekozen voor een kwalitatieve benadering, door vooral het oor te luister te leggen bij opdrachtnemers - adviseurs - en opdrachtgevers - bestuurders en schoolleiders. Op basis van de analyses van die gesprekken die de kern vormen van dit Focusdeel, is de kernredactie erin geslaagd de ontwikkelingen te duiden. Niet dat dat leidt tot keiharde conclusies, maar als he het Focusdeel doorleest, ontstaat er wel een beeld dat herkenbaar is. Inderdaad: “je gaat het pas zien als je het doorhebt”, het Focusdeel helpt je als je zicht wil krijgen op de ontwikkelingen binnen het organisatieadvies in het onderwijs, zowel aan de kant van de opdrachtgevers als aan de kant van de opdrachtnemers. Er blijken constanten te zijn, maar er zijn ook wel degelijk - meer of minder emergente - veranderingen. Dat er dingen zijn, die niet veranderen, valt ook af te lezen aan de artikelen in het Magazinedeel. Onderwerpen als conflicthantering in het onderwijs bijvoorbeeld (artikel van Lauteslager) of over de doorgaande groei van docenten (artikel van Van Dijck) zijn bepaald niet nieuw, maar omdat het constante onderwerpen zijn, kan het helemaal geen kwaad er weer eens aandacht aan te besteden. Gespreid leiderschap is nog een relatief nieuw onderwerp (artikel van Evers c.s.). Met name bestuurders en schoolleiders lopen er warm voor, maar tegelijkertijd lijken ze de ontwikkeling ervan zelf in de weg te staan. Maar toch, stel dat de ontwikkeling van gespreid leiderschap doorzet, wat zou dat kunnen betekenen voor organisatieadvies in het onderwijs…
€ 6,95Onderzoekscultuur in school en de rol van de schoolleider (juni 2018)
INHOUD "Onderzoekscultuur in school en de rol van de schoolleider" Verwaarloosd verleden, Pieter Leenheer Op zoek naar evidentie, Roger Standaert Het starten van een werkplaats onderwijsonderzoek, Pieter Leenheer en Gea Spaans De koepelstichting in het onderwijs, Jochem Streefkerk en Frans Hoogendijk Bestuur Beleid Beschouwing Hoe zit het met uw Onderzoek Boeken Buitenland Focus op... Introductie: Onderzoekscultuur in school en de rol van de schoolleider, Anje Ros, Linda van den Bergh en Ria Timmermans Onderzoekscultuur in school, Anje Ros, Linda van den Bergh en Ria Timmermans Werken aan de onderzoekscultuur, Anje Ros, Linda van den Bergh en Ria Timmermans Feedbackfunctie en dialoogfunctie in de werkgroepen, Anje Ros, Linda van den Bergh en Ria Timmermans Onderzoekende houding van leraren, Anje Ros, Linda van den Bergh en Ria Timmermans Gebruik van literatuur, Anje Ros, Linda van den Bergh en Ria Timmermans De rol van besturen bij het bevorderen van een onderzoekscultuur, Anje Ros, Linda van den Bergh en Ria Timmermans Redactioneel In onderwijskringen lopen de gemoederen gemakkelijk hoog op. Voor- of tegenstanders van een bepaalde methode of (een) vernieuwing staan al gauw tegenover elkaar: dit kan niets worden of het kan nooit werken. Tot een goede dialoog komt het zelden: daarvoor zijn de verwijten die over en weer gaan te heftig. Vooral op de sociale media gaat het er weinig genuanceerd aan toe: andersdenkenden worden verketterd, de eigen mening wordt als zaligmakend gezien. De geschiedenis van het onderwijs, waarover Pieter Leenheer in dit nummer beschouwt naar aanleiding het recente boek van Piet de Rooy daarover, staat vol van onderwijscontroverses. Een zo’n controverse ontstond destijds rond het onderzoek dat werd gedaan naar de kenmerken van de effectieve school. Toen duidelijk werd dat scholen met vergelijkbare populaties kunnen verschillen in leerlingresultaten, zetten onderzoekers de zoektocht in naar factoren waarmee die verschillen konden worden verklaard. Die zogenaamde effectieve-scholenbeweging nam een grote vlucht, in bepaalde wetenschappelijke kringen werd de gevolgde onderzoeksmethodiek die op natuurwetenschappelijke leest was geschoeid, heilig verklaard. Tegelijkertijd was er een groeiende groep onderwijsmensen die er niets van moest hebben: de nadruk op meetbaarheid en effectiviteit zou ten koste gaan van vernieuwing en ook niet passen bij de pedagogische setting van scholen. De ironie wil dat er behoorlijk wat valt af te dingen op de uitkomsten van de effectieve-scholenbeweging, zoals Roger Standaert in zijn artikel Op zoek naar evidentie in dit nummer van DNM laat zien. Aanleiding voor dat artikel is het boek Educational effectiveness and ineffectiveness van Jaap Scheerens (2016), toch jarenlang een internationaal boegbeeld van de effectieve-scholenbeweging. Na lezing ervan concludeert Standaert dat er geen vaste recepten zijn, in weerwil van wat de effectieve-scholenonderzoekers destijds beweerden: wat wel of niet werkt hangt in hoge mate af van de specifieke context. Die conclusie betekent niet dat er geen onderzoek nodig is, maar dat er onderzoek in specifieke contexten nodig is, bij voorkeur door wetenschappers en leraren samen. De werkplaatsen onderwijsonderzoek, waarover Gea Spaans en Pieter Leenheer in dit nummer berichten, zijn in dit verband een veelbelovend initiatief van het Nationaal Regieorgaan Onderwijsonderzoek (NRO) en de PO-Raad. Mede dankzij diezelfde NRO vond in de afgelopen jaren Kennisbenutting in Onderzoekende Scholen plaats, een project gericht op het ontwikkelen van een onderzoekscultuur in scholen. Ook in dit project werd het in de eigen schoolcontext doen van onderzoek c.q. van onderzoeksmatig werken ondersteund. In het focusdeel krijgen Anje Ros, Linda van de Berg en Ria Timmersmans volop de gelegenheid om dit mooie project uitvoerig te belichten. Ze gaan niet alleen in op de opbrengsten, maar bieden ook praktijkvoorbeelden en voorbeelden van instrumenten die in dat project zijn ontwikkeld. Daarmee biedt het focusdeel voldoende handvatten om in de eigen context te onderzoeken wat werkt en op die manier weg te blijven van weinig vruchtbare controverses.
€ 6,95Governance (maart 2018)
INHOUD "Governance" Onderwijs om het onderwijs, Jan Bransen Voor gedegen verhalen heeft de krant niet altijd tijd: Beknopte geschiedenis van de onderwijsjournalistiek, Pieter Leenheer Verbinden en uitdagen: Secure Base Leiderschap in het onderwijs, Marnix Reijmerink en Jakob van Wielink Eenvormig of veelvormig? De toekomst van vakmanschap in Nederland, Anneke Westerhuis en Hester Smulders Teacher leaders strijden voor zichtbaarheid: De ervaring van de rol van teacher leader, Marjolijn Peltenburg, Jos Castelijns, Jeannette Geldens en Wenckje Jongstra Bestuur Beleid Beschouwing Hoe zit het met uw Onderzoek Boeken Buitenland FOCUS OP... Introductie: Toezicht houden in het onderwijs, Gerritjan van Luin, Pieter Leenheer, Hartger Wassink en Willem Elsendoorn De theorie: - Perspectieven op intern toezicht: Op zoek naar houvast, Hartger Wassink - Het publieke belang van onderwijs: Is er een knop om aan te draaien? Renée van Schoonhoven - Boekrecensies, Gerritjan van Luin De praktijk: - Bestuurders over toezicht(houders): Met blote voeten op een kiezelpad, Gerritjan van Luin, Pieter Leenheer en Willem Elsendoorn - Toezichthouders over toezicht in het onderwijs: Toezicht als Januskop, Gerritjan van Luin, Pieter Leenheer en Willem Elsendoorn - Column: Toezicht, Jeanette Noordij Toezicht op toezicht: Het onderwijs verandert en het externe toezicht verandert mee: In gesprek met strategisch inspecteur Vic van den Broek d’Obrenan, Willem Elsenboom en Pieter Leenheer Een blik van buitenaf: - Toezicht in het middenveld: De rvt in onderwijs, zorg en volkshuisvesting, Gerdien Bikker-Trouwborst, Arno Geurtsen, Jajo Hellinga, Esther Spetter en Goos Minderman - Liever meer eenvoud en meer echte autonomie: Het relatieve belang van bestuursorganen, Roger Standaert Epiloog, Hartger Wassink, Gerritjan van Luin, Pieter Leenheer en Willem Elsendoorn Redactioneel Bij het opmaken van dit nummer bleek dat er te veel kopij was. Daardoor sneuvelde onder meer de bespreking die Gerritjan van Luin maakte van Aan het werk met Hannah Arendt. Professionals in onderwijs, zorg en sociaal werk. Ervan uitgaande dat dit boek, dat is samengesteld door Joep Berding, nog wel een tijdje relevant blijft, is het op zich geen probleem dat de bespreking doorschuift naar het volgende nummer. Maar jammer is het wel, omdat Van Luin een onderdeel van het gedachtegoed van Arendt aanhaalt, wat prachtig aansluit bij het artikel van Jan Bransen, waarmee we deze editie van DNM openen. Het gaat om het onderscheid dat Arendt maakt tussen de drie domeinen van het menselijk leven: arbeiden (biologisch voortbestaan), werken (het maken van dingen) en handelen (de ontmoeting en het gesprek). De stelling is dat onder invloed van markt en bureaucratie publieke professies zoals die van leraar, meer ‘werken’ dan ‘handelen’ zijn geworden. De nadruk op ‘werken’ c.q. op het realiseren van meetbare resultaten heeft geleid tot verschraling: alleen wat kan worden gemeten – toetsresultaten, slagingspercentages, rendement – lijkt nog te worden gewaardeerd. Die tendens stuit nogal wat mensen in en rond het onderwijs tegen de borst, getuige veelgehoorde uitlatingen in de trant van “onderwijs draait om meer dan alleen meetbare, cognitieve prestaties”. Het wijdverbreide gevoel dat het in het onderwijs niet alleen om ‘werken’ gaat, maar ook om ‘handelen’ en dat dat ‘handelen’ onder invloed van de hang naar resultaatgerichtheid onder druk staat, kan een verklaring vormen voor de populariteit van het werk van Gert Biesta. Naast het doeldomein kwalificatie – een relatief ‘hard’ domein waar gemakkelijk kan worden gemeten – onderscheidt hij de veel ‘softere’ domeinen socialisatie en subjectivering of persoonsvorming. Met de introductie van die drie domeinen geeft Biesta een begrippenkader aan al die mensen die vinden dat onderwijs meer is dan leerlingen meetbare kwalificaties bijbrengen, maar dat het bijvoorbeeld ook bijdraagt aan de persoonsvorming van leerlingen. Dat laatste is zonder meer waar, maar ook niet zonder risico. Want van vinden dat onderwijs bijdraagt aan persoonsvorming van leerlingen, naar vinden dat onderwijs moet bijdragen aan persoonsvorming is maar een kleine stap. Voor je het weet worden er ook meetbare doelen voor persoonsvorming vastgelegd, en is ook dat deel van het onderwijs ‘werken’ geworden, in plaats van ‘handelen’. Gelukkig is er dan Jan Bransen, die in het openingsartikel een lans breekt voor onderwijs om het onderwijs zelf. Een stevig artikel, maar ook zo’n verademing!
€ 6,95Onderwijsleiderschap van de toekomst (december 2017)
INHOUD "Onderwijsleiderschap van de toekomst" Bildung, binding en rendement, Joke Hermes en Michiel Zonneveld Sturing in complexe onderwijssystemen, Henno Theisens, Edith Hooge en Sietske Waslander Zelfevaluatie door scholen, Dick van der Wateren Onderwijskwaliteit versterken met audits, José Hermanussen en Patricia Brouwer Bestuur Beleid Beschouwing Hoe zit het met uw Onderzoek Buitenland Boeken Focus op... Introductie: veranderend leiderschap in het onderwijs? Klaas Pit en Arie Olthof Ontwerpprincipes voor gespreide leiderschapspraktijken in de school, Stefan van Langevelde en Frank Hulsbos Reiken naar de maan. Over de toekomst van onderwijsleiderschap, Wim Galjee en Ingrid Verheggen Leidinggeven aan innovatie: een praktijkbeschrijving, Wim Galjee en Ingrid Verheggen Schoolleider, kom tevoorschijn! Over de toekomst van het onderwijs en leiderschap, Femmy Wolthuis Onderwijskundig leiderschap. De continue bijdrage aan schoolontwikkeling, Schelte Beltman Redactioneel Enigszins verstopt in het focusdeel over het onderwijsleiderschap van de toekomst, wijzen twee jonge schoolleiders in het portret van hen op de rol van hitteschild die schoolleiders noodgedwongen moeten vervullen: “Voor uiteenlopende maatschappelijke vraagstukken wordt er naar het onderwijs gekeken en zijn er bijvoorbeeld subsidies beschikbaar. Als je als school daarin maar meegaat, leidt dat tot een enorme werkdruk. Je zult als school kleur moeten bekennen. Niet meewaaien met alle trends, want dan word je gek. Welke feesten vieren we allemaal? Doen we ook het Offer- en het lichtjesfeest? Bij welke projecten die langskomen, haken we aan? Als schoolleider moet je zorgen voor een heldere schoolkoers, op basis waarvan je keuzes kunt maken: wat laat je wel in de school toe en wat niet?” Eerder in het magazinedeel laten Theisens, Hooge en Waslander overtuigend zien hoe de overheid door haar wijze van sturing zelf bijdraagt aan werkdruk in het onderwijs. De onderzoekers doen ook een drietal suggesties om de sturingsoverload te verminderen: terughoudendheid in sturing, versterking van het bestuur en meer routine op het schakelpunt tussen ministerie en instellingen vermindert de belasting en geeft ruimte voor beter onderwijs. Of de nieuwe bewindslieden terughoudend zullen zijn in hun sturing, zullen we moeten afwachten. De enorme opsomming aan beleidsvoornemens in de onderwijsparagraaf van het regeerakkoord, stemt tot pessimisme op dit punt. Wat ook niet echt helpt, zijn de over elkaar heen buitelende lerarenorganisaties, die zich een voor een willen profileren als de echte vertegenwoordiger van de belangen van leraren. Het leidt vooralsnog vooral tot ruis en gedoe, en tot weinig focus. Wat wel zou kunnen helpen in het verlagen van de druk van buiten, is als docenten en schoolleiders hun verantwoordelijkheid voor onderwijskwaliteit en kwaliteitsontwikkeling op een actieve en transparante manier ter hand nemen, zodat de buitenwacht ervan overtuigd kan raken dat de het onderwijs en de constante zorg voor de kwaliteit ervan, bij docenten en schoolleiders in goede handen is. Zowel in het primair en voortgezet onderwijs worden er op dit vlak veelbelovende initiatieven ontplooid – zie het artikel van Dick van der Wateren over zelfevaluatie door scholen, terwijl in het middelbaar beroepsonderwijs wordt ingezet op de ontwikkeling van ontwikkelingsgerichte audits – zie het artikel van Hermanussen en Brouwer.
€ 6,95Strategisch HRM (september 2017)
INHOUD "Strategisch HRM" De morele dimensie van leiderschap, Robert Mentink Burgerschapsonderwijs in het mbo, Chris Holman Op zoek naar een eigen gezicht voor het havo, Pieter Leenheer en Henny Morshuis Professioneel statuut en medezeggenschap, Reinier Mudde Bestuur Beleid Beschouwing Hoe zit het met uw... Onderzoek Boeken Focus op... Introductie: over de grenzen, Gerritjan van Luin, Floor Eizema, Lisanne van der Kruis, Pieter Leenheer en Jonah Opsteen Shrm: een mooie maar lastige opdracht, Gerritjan van Luin en Pieter Leenheer Hrm en de ontwikkeling van een nieuw onderwijsconcept – praktijkverhaal, Martijn Laman De opleidingsschool als shrm-middel – praktijkverhaal, Marijke Nijboer De invloed van teamgericht hrm op teamleeractiviteiten van docenten, Machiel Bouwmans en Piety Runhaar Het richten van hrm-beleid op schooldoelen – praktijkverhaal, Marijke Nijboer Hybride docenten bieden kansen voor de schoolorganisatie, Kees van der Velden en Marius Bilkes Personeelsbeleid: een olievlek die zich langzaam verspreidt – praktijkverhaal, Dian van Erp en Harm van Gerven Hoe ZeeProf strategische professionalisering stimuleert en faciliteert – praktijkverhaal, Martijn Laman Bewegen naar een professionele schoolorganisatie – nabeschouwing, Peter Leisink en Jonah Opsteen Redactioneel “We leven in een tijdperk waarin leiderschap op basis van command & control steeds meer plaatsmaakt voor leiderschap vanuit vertrouwen en verbinding.” Aldus Robert Mentink in het openingsartikel over moreel leiderschap. Het is een beetje een sweeping statement, maar als het gaat om de richting waarin het leiderschap zich ontwikkelt, dan zal Mentink wel gelijk hebben; bovendien is het op zijn minst een aansprekend perspectief. Waar staat het onderwijs in die beweging? Kenmerkt het leiderschap in scholen zich door vertrouwen en verbinding, of geven macht en positie nogal altijd de doorslag? Een actuele vraag, omdat in scholen voor po, vo en mbo besturen met leraren afspraken moeten maken over de wijze waarop de zeggenschap van leraren wordt georganiseerd. Deze wettelijke verplichting is een onderdeel van het wetsvoorstel over het lerarenregister, dat sinds deze zomer van kracht is. De uitleg op de site van de Onderwijscoöperatie maakt duidelijk dat het allemaal best ingewikkeld is: “Het betekent dat je als leraar van je bestuur en schoolleiding voldoende zeggenschap over de invulling van je werk moet krijgen om dit goed te kunnen doen, binnen de kaders van het onderwijskundig beleid van je school. Op school maak je afspraken over de afstemming van deze professionele ruimte van jou en je collega’s en het schoolbeleid. […] Je schoolbestuur blijft eindverantwoordelijk voor de kwaliteit van het onderwijs, voor het functioneren van de school en voor het personeelsbeleid. Met de Wet Beroep Leraar en het Lerarenregister is het schoolbestuur nu verplicht om bij het opstellen en uitvoeren van dit beleid rekening te houden met de basisprincipes van goed leraarschap die onderdeel zijn van een professionele standaard van leraren en met leraren afspraken te maken om ieders verantwoordelijkheid goed te regelen.” Hoe kom je binnen de school tot afspraken over de zeggenschap? Adviesbureaus en belangenorganisaties zullen scholen ongetwijfeld te hulp schieten. Vast nuttig, maar weinig duurzaam als de onderliggende vraag niet expliciet aan de orde komt: vertrouwen wij elkaar? Hoe kijken we als bestuur naar leraren: zien we hen als te managen productiefactoren, of als hoogwaardige professionals die de ruimte moeten krijgen? Die vraag is ook aan de orde bij de vormgeving van strategisch human resources management (shrm), een thema dat de laatste jaren volop in de belangstelling staat van schoolleiders en -bestuurders. Daar waar binnen integraal personeelsbeleid, in de jaren ’90 voorloper van shrm, leraren vooral werden gezien als te managen productiefactoren, wordt binnen shrm erkend hoe belangrijk het is dat leraren over professionele ruimte beschikken. Daarmee ligt er een mooie verbinding tussen het focusdeel, dat in zijn geheel is gewijd aan (de praktijk van) shrm en het hierboven al genoemde artikel van Mentink in het magazinedeel over moreel leiderschap en het artikel van Reinier Mudde over de verhouding tussen zeggenschap en medezeggenschap.
€ 6,95Het Nederlands onderwijs in internationaal perspectief (juni 2017)
INHOUD "Het Nederlands onderwijs in internationaal perspectief" Loopbaanoriëntatie en –begeleiding, Jitske Brinkman Datateams voor onderwijsverbetering, Marloes Buschers, Joukje Jurjens, Klaas Pit, Gert Gelderblom, Cindy Poortman, Kim Schildkamp, Saskia te Nijenhuis Effectieve kennisbenutting in scholen, Bregje de Vries, Hilde Wierda-Boer, Carlos van Kan en Janneke van der Steen Bestuur Beleid Beschouwing Hoe zit het met uw Onderzoek Boeken Focus op… Introductie: over de grenzen, Pieter Leenheer, Anneke Westerhuis en Renée van Schoonhoven Vergelijkingen, ranglijsten en mondiale onderwijshervorming, Renée van Schoonhoven, Marieke Buisman, Anneke Westerhuis, Roger Standaert Beroepsonderwijs in internationaal perspectief, Renée van Schoonhoven, Nancy Hoffman, Anneke Westerhuis & Elly de Bruijn Kijken naar de buren en vice versa, Roger Standaert, Rudi Schollaert, Pieter Leenheer Redactioneel Het magazinedeel van dit nummer van DNM opent met een bijdrage van Jitske Brinkman over loopbaanoriëntatie in het vmbo. Met de invoering van de nieuwe beroepsgerichte profielen behoort dat wettelijk gezien tot de kern van het vmbo. Bij loopbaanoriëntatie gaat het allang niet meer om de simpele vraag “wat wil je later worden en welke vervolgopleiding moet je daartoe aan doen?” Het is veel breder: het gaat over persoonsvorming, over reflectie, zelfs over verantwoordelijkheid (leren) nemen voor je eigen leven. LOB raakt daarmee aan de pedagogische opdracht van de school. Dat zal veel mensen in het vmbo aanspreken: natuurlijk doet de vakinhoud ertoe, maar je wilt toch vooral dat leerlingen beseffen dat het om hun eigen toekomst gaat en dat ze leren over die toekomst zelf regie te voeren. Leerlingen in het vmbo moeten op jonge leeftijd een keuze voor een profiel in de bovenbouw maken en een paar jaar daarna voor een vervolgopleiding in het mbo. Tegen die achtergrond is de aandacht voor LOB in het vmbo begrijpelijk. Tegelijkertijd kun je je afvragen of het vmbo daarmee niet met een onmogelijke LOB-opdracht wordt opgezadeld, want kun je leerlingen op die jonge leeftijd al aanspreken op hun verantwoordelijkheid voor hun eigen loopbaan? Die vroege verantwoordelijkheid komt voort uit de inrichting van ons bestel, waarin vmbo-leerlingen al na vier jaar van school moeten verkassen, terwijl dat voor havo- en vwo-leerlingen pas na vijf resp. zes jaar het geval is. Dat heeft iets scheefs, helemaal als je beseft dat er voor vmbo-leerlingen minder opties in het verschiet liggen dan voor havo- en vwo-leerlingen c.q. de opties die voor hen in het verschiet liggen, maatschappelijk minder gewaardeerd worden. Misschien is dit nog te billijken, als leerlingen “terecht” op basis van hun capaciteiten naar het vmbo gaan, maar ook dat is niet altijd het geval. Een deel van de vmboleerlingen had cognitief best naar de havo gekund, maar door milieu-specifieke selectiemechanismen gaan deze leerlingen toch naar het vmbo. Zo beschouwd zitten er best een paar dingen scheef in de inrichting van ons onderwijsbestel. Je gaat je dat pas goed realiseren als je dat onderwijsbestel met enige distantie bekijkt, zoals dat gebeurt in Nederlands onderwijs in internationaal perspectief, het Focusdeel van deze DNM. Eigenlijk is dit titel wat misleidend: het gaat niet om een internationaal perspectief, maar om meerdere internationale perspectieven. Hierdoor is het – weer – een inhoudsrijk Focusdeel geworden, waar je echt even voor moet gaan zitten. Daarmee lopen we wel een risico, want op weg naar de zomervakantie wordt op menig bureau de stapel “nog te lezen” alleen maar groter. In de eindeschooljaarshectiek schiet zoiets als het lezen van vakbladen erbij in; dat wordt uitgesteld tot het moment waarop het allemaal wat rustiger is. Maar tegen die tijd is men al zo onthecht dat het alsnog doornemen van de stapel opeens ook niet meer zo relevant lijkt en de achterstallige tijdschriften linea recta in de spreekwoordelijke oud-papierbak belanden. We beseffen dat dit ook het lot van dit juninummer kan zijn; hopelijk weten we dat met dit redactioneel te voorkomen.
€ 6,95Samenwerking in de regio (maart 2017)
INHOUD "Samenwerking in de regio" Leiderschapsvorming vanuit een interactieperspectief, Eric Verbiest Onderwijsonderzoek en onderzoekscultuur – deel 3, Pieter Leenheer Opleiding van mbo-leraren, Linda Medendorp, Marloes van Bussel, Ida Bontius Lean Kata bij leerlingbegeleiding, Bert van Beers en Marcel van Wijk Bestuur Beleid Beschouwing Hoe zit het met uw Onderzoek Boeken Focus op… Introductie: Samenwerking in de regio, Frans Mulder en Klaas Pit Samenwerking tussen scholen. Vanuit urgentie en met perspectief, Klaas Pit De krimp in beeld. Gebruik van data in het perspectief van regionale samenwerking, Dexter Knights en Tammy Lie Mondragón als inspiratiebron. Lessen voor vitaal onderwijs en vitale regio’s in Nederland, Hans Schuit, Rob Diephuis en Remy van Kasteren Portret Stichting Kindante (PO) - Door samenwerking meer kwaliteit Portret Eemsdeltacollege (VO) - Ondernemerschap en optimisme gaan samen in een regio onder druk Portret Scalda (MBO) - Van stip op de horizon naar concrete stappen Redactioneel De voorkant van dit nummer van De Nieuwe Meso goed bekeken? Dan zal het u vast zijn opgevallen dat de ondertitel van dit blad is gewijzigd, van “Vakblad voor schoolleiders en -bestuurders” in “Vakblad over onderwijs en leiderschap”. In ons E-magazine van februari 2017 hebben we deze wijziging al toegelicht: ontwikkelingen rond en in het onderwijs vragen om leiderschap op alle niveaus en niet alleen op het niveau van schoolleiders en bestuurders. Reden voor ons om ons niet langer exclusief te richten op schoolleiders en bestuurders, maar op een bredere doelgroep die geïnteresseerd is in ontwikkelingen in het onderwijs en daaraan wil bijdragen. Daarbij blijven we ons vanuit onze historie focussen op thema’s die spelen op het mesoniveau van het onderwijsbestel, dus tussen het microniveau “in de klas” en het macroniveau van het onderwijsbeleid. De verbreding van DNM is geïnspireerd door het rondetafelgesprek dat we ruim een jaar geleden voerden met een aantal jonge schoolleiders, die ons “verweten” hiërarchisch te denken door ons zo nadrukkelijk te richten op schoolleiders en bestuurders (zie “Van oude bolwerken naar nieuwe netwerken” in DNM 3.2, juni 2016). Die feedback hebben we een tijdje op ons laten inwerken wat uiteindelijk heeft geresulteerd in de nieuwe ondertitel. In het openingsartikel in het voorliggende nummer pleit Eric Verbiest vanuit een interactieperspectief voor gespreid leiderschap. Dat wil zeggen leiderschap dat niet is voorbehouden aan de formele leiders, maar het resultaat is van interacties tussen mensen en ook iets is dat telkens opnieuw moet worden gerealiseerd. Je zou het artikel kunnen zien als een nadere, theoretische onderbouwing van onze nieuwe ondertitel. Leiderschap dat niet exclusief is voorbehouden aan de formele leiders wil niet zeggen dat bestuurders en schoolleiders er minder toe doen. In de eerste plaats hebben juist zij een belangrijke rol in het ontwikkelen en faciliteren van het leiderschap van anderen. Daarnaast mag van hen worden verwacht dat zij hun verantwoordelijkheid nemen bij het aanvatten van complexe vraagstukken die het belang van de eigen organisatie overstijgen. De leerlingendaling is een voorbeeld van zo’n vraagstuk. Het focusdeel is hieraan gewijd en aan de regionale samenwerking die nodig is om de gevolgen van de krimp het hoofd te bieden. Samenwerking is ook de rode draad die de artikelen in het magazinedeel verbindt: samenwerking die nodig is om van de school een lerende organisatie te maken (artikel van Leenheer), samenwerking in het kader van opleiden in de school (artikel van Medendorp, van Bussel en Bontius) en samenwerking van docenten en leerlingen ten behoeve van de vergroting van de mentale weerbaarheid van leerlingen (artikel van Van Beers & Van Wijk). Het is samenwerking wat de klok slaat. Misschien hadden we samenwerking ook in de nieuwe ondertitel moeten opnemen…?
€ 6,95Gepersonaliseerd onderwijs (december 2016)
INHOUD "Gepersonaliseerd onderwijs" Interne dialogen van innovatieve schoolleiders, Danielle Verschuren Strategisch HRM in het onderwijs, Peter Leisink, Eva Knies, Karen Oostvogel en Jasper Aalbers Op zoek naar lerende organisaties, Pieter Leenheer Professionele leergemeenschappen van ervaren docenten, Rutger van Sande Bestuur Beleid Beschouwing Hoe zit het met uw…Groeimindset Onderzoek Boeken Focus op… Introductie: gepersonaliseerd onderwijs, Klaas Pit Gepersonaliseerd onderwijs. Een benadering vanuit twee perspectieven, Klaas Pit Leren van de leerlabs, Noud Cornelissen en Milan van Manen Meer maatwerk mogelijk maken in het vmbo, Geesje van Slochteren Aan de slag met onderwijsontwikkeling, Noud Cornelissen Portret 1: Het Stedelijk in Zutphen Portret 2: Ds Pierson College in Den Bosch Portret 3: Farel College in Amersfoort Portret 4: Tabor College locatie d’Ampte in Hoorn Redactioneel Onderwijs2032, ooit mede ingestoken ter meerdere eer en glorie van de staatssecretaris, is inmiddels een flinke nagel aan zijn politieke doodskist. De zogenaamde verdiepingsfase - een politiek handigheidje om de kikkers nog enigszins in de kruiwagen te houden - heeft geresulteerd in een advies van de Onderwijscoöperatie - sinds kort zonder BON - dat het proces van curriculumvernieuwing van onderop moet worden ingericht. De sectorraden mogen dan wel staan te juichen dat er breed draagvlak is voor curriculumvernieuwing, de weg die de Onderwijscoöperatie nu voorstaat, is principieel zo’n andere, dat je haast zou concluderen dat Onderwijs2032 morsdood is. Hoe heeft het zo ver kunnen komen? In de eerste plaats was de start natuurlijk bijzonder ondoordacht: wat haal je je op de hals als je met behulp van sociale media een landelijk debat wilt entameren over onderwijs? Paul Schnabel mocht vervolgens met zijn platform proberen het proces nog enigszins in goede banen te leiden. Gezien de ongunstige vertreksituatie heeft hij er nog best iets aardigs van weten te maken: het advies op hoofdlijnen had prima als vertrekpunt kunnen dienen. Maar ondertussen waren de tegenkrachten gemobiliseerd en kreeg het proces een heel andere wending. Het ging allang niet meer over de inhoud, maar over zeggenschap: wie heeft het nu eigenlijk voor het zeggen in het onderwijs? Op het moment dat de tegengeluiden ook in de Kamer doordrongen en de staatssecretaris gedwongen werd een verdiepingsfase in te lassen, kon je al zien aankomen: hij is de regie kwijt. Niettemin, bezinning op het curriculum is broodnodig. En de Onderwijscoöperatie ontkent dat ook niet. Haar terechte punt is dat Onderwijs2032 niet het zoveelste concept mag zijn dat over het veld wordt uitgerold, maar veeleer een startpunt voor de dialoog van onderop. Dat betekent dat het niet zou moeten gaan over zeggenschap, maar over leiderschap. Niet het hiërarchische leiderschap, maar gedeeld leiderschap, dat scholen helpt de lerende organisatie te worden waarin de professionele dialoog de vanzelfsprekende basis vormt. Het is een thema dat in het magazinedeel van deze DNM eens te meer ruime aandacht krijgt, met de artikelen van Daniëlle Verschuren over innovatieve schoolleiders, Rutger van der Sande over professionele leergemeenschappen en Pieter Leenheer over lerende organisaties.
€ 6,95
