Auteur: Nienke Kamphuis
Beroepskeuzedagboek
Pionier. Beroepskeuzedagboek vmbo.
Marja Canisius, Harry Meerts, Peter de Visser. Profiel-ASL, 2011. ISBN 978 94 605 9003 0
Het ‘Beroepskeuzedagboek’ is een methode voor loopbaanoriëntatie en –begeleiding. Voor de verschillende leerjaren van het vmbo, havo en vwo zijn afzonderlijke uitgaven beschikbaar, zoals ‘Pionier’ en ‘Loopbaanverkenner’ (zie verderop). In de uitgave ‘Spoorzoeker’ staat een eerste kennismaking van vmbo-tl, havo- en vwo-leerlingen met Loopbaanontwikkeling en -begeleiding (LOB) centraal. De ‘Profielkiezer’ helpt havo en vwo-leerlingen een profielkeuze te maken. De ‘Studieloopbaanplanner’ tenslotte is gericht op leerlingen in de bovenbouw van havo en vwo. Het begeleidt de studievoortgang en er wordt een individueel LOB-traject gestart. Uitgezonderd ‘Pionier’ en ‘Spoorzoeker’ bouwt de leerling een digitaal portfolio op. Uitkomsten van vragenlijsten die online worden ingevuld, worden in het portfolio opgenomen. LOB wordt in het ‘Beroepskeuzedagboek’ afgesloten met een loopbaanplan.
De methode is gebaseerd op meerdere uitgangspunten. Zo is kunnen communiceren over loopbaanideeën in het ‘Beroepskeuzedagboek’ een sleutelbegrip. Dit behelst: het onder woorden brengen van de eigen keuzesituatie, in staat zijn tot overleg met medeleerlingen, mentor of ouders, het kunnen benoemen van loopbaandilemma’s of knelpunten en helder aangeven wanneer advies of ondersteuning wenselijk is. In alle onderdelen van de reeks komt het totale functioneren van een leerling aan bod; het blijft niet beperkt tot het schoolse functioneren. De verwerking van die ervaringen vormt de basis van zelfwaarneming, eveneens een belangrijk uitgangspunt in de reeks, want zelfwaarneming ligt vervolgens aan de basis van de toekomstplannen. Met als basis het zelfonderzoek werkt een leerling gestructureerd toe naar het onderzoeken, onderbouwen en beargumenteren van zijn sector-, afdelings-, vakken- en studiekeuze.
Het is moeilijk een gehele methode in een tekst toe te lichten. De onderdelen ‘Pionier’ en ‘Loopbaanverkenner’ zijn gericht op LOB bij vmbo-leerlingen. Deze twee worden hieronder kort toegelicht.
De ‘Pionier’ bereidt leerlingen van vmbo-2 voor op het kiezen voor sector, leerweg en/of afdeling aan het einde van het tweede leerjaar. Door korte teksten, levensechte voorbeelden, veel opdrachten en een duidelijke lay-out is het geschikt voor alle leerlingen van het vmbo en speciaal onderwijs. Centrale thema’s zijn: zelfconceptverheldering (met zelfbeoordelingen van interesses, capaciteiten, vaardigheden, persoonlijke eigenschappen), introductie in de beroepenwereld, kennismaking met de afdelingen en keuze van de afdeling/leerroute na het tweede leerjaar. Het werkblad met samenvattingen van de centrale thema’s, biedt de mentor een overzicht en geeft inzicht in de voortgang. De ‘Pionier’ is web based en geeft de leerling de mogelijkheid een online interessevragenlijst in te vullen. De uitslag biedt houvast voor de sector- en afdelingskeuze.
De ‘Loopbaanverkenner’ is geschikt voor leerlingen uit alle leerwegen van het derde leerjaar vmbo. Deze uitgave bouwt voort op de ‘Pionier’ en de ‘Spoorzoeker’ en bereidt voor op de studiekeuze na het vmbo en het samenstellen van het vakkenpakket. De leerling krijgt een toegangscode tot een online programma en kan in opdracht van de mentor of decaan zelfstandig opdrachten uitvoeren. De leerling bouwt in het derde en vierde leerjaar een online portfolio op waarin zijn belangrijkste wensen, voorkeuren en keuzen staan. De loopbaanwensen en ideeën van de leerling zijn het vertrekpunt. Het verkennen van deze wensen en ideeën vindt plaats door de zogenaamde loopbaanankers. Ze worden gekoppeld aan herkenbare en concrete aspecten van werk, zoals werkzaamheden, werkomgeving en materialen. Uitgangspunt is dat voor de vmbo-leerling de beroepenwereld veel eerder deel uitmaakt van de realiteit dan voor een havo- en vwo-leerling. Met het resultaat van zijn zelfbeoordeling stelt de leerling een ‘Loopbaan-ID’ en een ‘School-ID’ op. Vervolgens verkent hij de beroepenwereld verder met het ‘Interessekompas’. De leerstof in de reeks ‘Beroepskeuzedagboek’ is themagericht en kent een vaststaand model:
Thema introductie. Het doel is de leerling bekend • te maken met het onderwerp; dit geschiedt met verhalen uit de praktijk en/of met behulp van interactieve media.
Thema verwerking algemeen. De leerling doet een algemene oefening uit het leerlingenboek. Zo leert hij te werken met het thema zonder tot een persoonlijke vertaling te komen.
Thema verwerking persoonlijk. Nu vertaalt de leerling het thema persoonlijk. Deze opdracht is altijd individueel en hoeft niet op school te gebeuren.
Thema evaluatie persoonlijk. In deze fase komt de leerling tot een conclusie, samenvatting of een persoonlijke stellingname. Die brengt hij over op zijn werkblad of in zijn digitaal portfolio. De informatie bevat de bouwstenen waarop de leerling zijn keuze baseert en onderbouwt.
Elk Beroepskeuzedagboek bevat een praktische handleiding voor de begeleider met uitgewerkte lesbrieven en werkvormen. Daarnaast is er een ouderbrochure waarmee ouders geïnformeerd en zo mogelijk ook geactiveerd kunnen worden.
