Alle artikelen - Abonneer je nu!
Connectie (september 2025)
Wandelen om te verbinden Als L&D-professionals willen we niets liever dan dat leren beklijft. Je hebt een inspirerende sessie georganiseerd, met de nieuwste werkvormen, sterke visuals, misschien zelfs een vleugje humor. En toch… een week later blijkt dat veel deelnemers weinig hebben onthouden. Hoe kan dat? De neurowetenschap biedt een krachtig inzicht: onthouden is in essentie een proces van verbinden. Letterlijk. Ons brein onthoudt door neuronen die met elkaar in contact komen. Hoe vaker ze ‘vuren’, hoe sterker de verbinding wordt. Herhaling maakt het verschil. Maar niet alleen cognitieve herhaling is van belang – sociale en fysieke connectie versterken het leerproces aanzienlijk. Onderzoek van Baddeley en Godden uit de jaren 70 toont zelfs aan dat onze leeromgeving invloed heeft op het geheugen. Proefpersonen die onder water een reeks woorden leerden, konden die beter reproduceren als ze zich ook onder water bevonden. De implicatie voor L&D is glashelder: leren werkt beter als het zo dicht mogelijk bij de werkomgeving gebeurt. Werkplekleren, buddysystemen en reflectie in de praktijk zijn geen luxe, maar breinvriendelijke must-haves. Maar er is ook een keerzijde… In een wereld waar ‘altijd verbonden zijn’ de norm is, raken we overprikkeld. Notificaties, telefoons, vergaderverzoeken, berichtenstromen – allemaal claimen ze onze aandacht. In plaats van diepe verbinding ontstaat juist fragmentatie. Volgens onderzoek van Motivaction (2020) vindt maar liefst 38% van de jongeren bellen spannend, en verkiest 89% tekstberichten boven een echt gesprek. Verbinding wordt oppervlakkig; cognitieve diepgang verdwijnt. We bevinden ons dus in een paradox. Aan de ene kant hebben we verbinding nodig om te leren; aan de andere kant zorgt constante verbinding voor afleiding en oppervlakkigheid. Hoe lossen we dit op? Mijn antwoord: wandelen zonder telefoon, met een collega. Een eenvoudig ritueel met maximale impact. Kies een buddy uit je team, laat de telefoon achter en ga naar buiten. Bespreek wat je hebt geleerd, waar je tegenaan loopt, of welke ideeën je wilt toetsen. Deze vorm van reflectief lopen verbindt op meerdere niveaus. Op sociaal vlak heb je écht contact, zonder scherm ertussen. Fysiek activeer je je lijf, wat neuroplasticiteit bevordert. En in relatie tot de omgeving helpt de context je herinnering, zoals Baddeley al liet zien – zelfs als je later letterlijk terugwandelt naar die plek. Als L&D-adviseur kun je dit actief faciliteren. Integreer ‘wandelsessies’ in ontwikkelprogramma’s. Laat deelnemers inzichten met elkaar delen buiten het klaslokaal. En bovenal: durf disconnectie te normaliseren als onderdeel van leren. In een tijd waarin technologie vaak de hoofdrol opeist, is verbinding zonder scherm revolutionair simpel. Leren is geen lineair proces, maar een sociaal, zintuiglijk en soms verstillend avontuur. trek dus je jas aan, neem je collega mee en verbind je – met jezelf, de ander en het moment. Daar begint leren dat beklijft. Ria van Dinteren is hoofdredacteur van TvOO hoofdredacteur@tvoo.nl INHOUD Praktijk Verbind en geef door, Inleiding, Sibrenne Wagenaar Speuren naar een professionele standaard, Waarom goede standaarden groeien in de praktijk, Stèphan Petersen & Sjak Meerveld Mentorschap zonder grenzen, Hoe verbinding over organisaties jonge talenten laat groeien en ervaren professionals inspireert, Rebecca Heye & Leon Busschops De kracht van verbinding, Samen leren en ontwikkelen in de mentale gezondheidszorg, Marieke Post Connectie maken als introverte trainer, Column, Ronald Huttinga Van iPad tot inspiratie, Hoe je een community digitale fitheid tot leven brengt, Joitske Hulsebosch Theorie Van sprinkhaanvisie naar breinfeestjes, In gesprek met Theo Compernolle, Ronald Huttinga Logica van de lappendeken, Verbindingswerk rond vraagstukken die van iedereen en van niemand zijn, Sibrenne Wagenaar Nieuwe kijk op samenwerken, Skillful collaboration, Nick Regan & Jackelien van Dijk Tegenstellingen productief maken, Paradoxaal leiderschap, Jackelien van Dijk Inspriatie Waarom angst een slechte raadgever is in het AI-debat, Barend Last Zichtbaar zijn, leren en verbinden, LinkedIn als leerplek, Marjolein Bongers AI als collega: wat HR nu moet doen, Column, Jean-Luc Laval Voor eeuwig verbonden, De vele facetten van onze relatie met technologie, Jackelien van Dijk Verbondenheid is de stuwende kracht achter leren, Portret, Merel Booneke Ketelaars
€ 6,95Design (mei 2025)
De verpakking hoort ook bij de inhoud Als ik iets geleerd heb over de werking van ons brein, dan is het wel dat het lui is en het liefste werkt op de automatische piloot. Daarom beslissen we eerst op gevoel en eerdere ervaring (automatisch denken, systeem 1) – van de inhoud van ons boodschappenmandje tot een leerinterventie – om vervolgens pas bij te schakelen als dat onvoldoende informatie oplevert (gecontroleerd denken, systeem 2; Kahneman, 2011). Dan maken we lijstjes, gaan we bewust voor- en nadelen in kaart brengen en overleggen met anderen om tot een juiste beslissing te komen. Je zou denken dat we in de huidige turbulente tijd systeem 2 voortdurend aanspreken. Maar dat is niet het geval, eenvoudigweg omdat dat te veel energie kost. Ons brein maakt slechts 2% van ons lichaamsgewicht uit, maar verbruikt 25% van onze energie. Daarom is de spaarstand onze favoriete modus. Wat heeft dat nu met design te maken? Eigenlijk alles. In 2007 schreef ik al een artikel over waarom de verpakking van leren even belangrijk is als de inhoud. En de reden is de luiheid van ons brein. Het liefste gaan we nieuwe dingen aan in de spaarstand en dat lukt als de inhoud van wat we moeten leren makkelijk toegankelijk is. Dat betekent dat we aandacht besteden aan waar het leren plaatsvindt, een hotel, de werkplek of een LMS - als het maar helder is voor de lerende. Tijd vrijmaken op de werkplek om te leren wordt dan ineens heel logisch. Een andere designfactor is het taalgebruik: gebruik dezelfde woorden in de voorbereiding, de PowerPoint, de leeromgeving en de eventuele boeken die je gebruikt. Als we daar een zoekplaatje van maken omdat de woorden hetzelfde betekenen in onze trainersbreinen, is het voor een leerder bijna onmogelijk om snel te schakelen. Het ‘practise what you preach’ komt ook ineens in een ander daglicht te staan, want uitleggen dat ze deze slides niet hoeven te gebruiken is alleen maar verwarrend. Aandacht voor een speelse herhaling werkt ook heel goed en afwisseling in werkvormen is bijna vanzelfsprekend. Maar de grootste factor in het design is en blijft toch het creëren van een veilig klimaat om te leren. Als je eerst een knoppencursus moet doen vanwege de ingewikkeldheid van een systeem of je wordt direct een rollenspel ingeduwd – enkele voorbeelden die veel stress oproepen – leer je niet optimaal. Wat dan wel? Zorg voor een goede kennismaking, wees zelf toegankelijk , heb oog voor iedereen (diversiteit) en gebruik je een LMS, let dan extra op gebruiksvriendelijkheid van het design. En bewaar dit themanummer, je weet nooit wanneer het van pas komt! Ria van Dinteren is hoofdredacteur van TvOO hoofdredacteur@tvoo.nl INHOUD Praktijk Inleiding: Ontwerp met impact, Leerervaringen die raken, Nynke de Jong, Mariël Rondeel, Jasmijn Mioch, Puck Onnekes & Mees Wolterbeek In gesprek met Jeanne Bakker, Design van leiderschapsprogramma’s die wel werken, Robert Dollevoet Werkplekleren stimuleren? Ontwerp krachtige leerervaringen met AI, Sibrenne Wagenaar Relationeel ontwerpen, Samen leren en ontwikkelen, Mariël Rondeel & Nynke de Jong Een ontwerp met Meyer’s acht dimensies, Interculturele communicatie als spel, Shamal Binnendijk In gesprek met Bianca Schrijvers en Erik Deen over de snelkookpanaanpak, Innovatief ontwerptraject voor praktijkgericht leren, Jasmijn Mioch Theorie L &D Do Good Day, Van vraag naar resultaat in een middag, Puck Onnekes & Nynke de Jong Naar een culturele H RD-benadering, Voorbij het westerse denken, Rob Poell, Valerie Anderson & Roziah Mohd Rasdi Het exitgesprek als aanjager voor organisatieontwikkeling, Maud Brandsen & Wouter Smit Hoe innovatieve meetmethoden de impact van leerprogramma’s versterken, De strategische impact van leiderschapsontwikkeling, Diederick Stoel, Linda Kleijer & Camiel Gielkens Inspiratie De kracht van een goed huwelijk tussen L&D en grafische vormgevingr, Didactische vormgeving, Sven Kalis Column, De toekomst van HR: AI Human Resources? Jean-Luc Laval Mijn reis naar strategisch learning leadership, Van ordernemer naar ondernemer, Marlieke Ketelaars HRD-tool, Maak van elke sessie een impactvolle ervaring met interactieve werkvormen, Eddy Bruin & Jasmijn Mioch Portretten Geeske te Gussinklo Anke van Eck Marie-Louise ter Horst Sharon van der Ham & Laura Lagaaij
€ 6,95Leiderschap (februari 2025)
Twijfelmoed Mijn eerste baan als leidinggevende herinner ik me nog goed; ik was 23. En al geloofde ik zelf nog niet zo in mijn leiderschapskwaliteiten, mijn directeur deed dat wel. En zo begon ik aan een reis die tot heden duurt. Leider zijn, wat is dat? Toen ik 23 was, dacht ik dat ik de regels bepaalde. Via samen de regels bepalen geloof ik inmiddels wel in talent erkennen, aanmoedigen en ruimte geven. Ruimte voor mensen om zelf te schitteren. Leidinggeven vraagt wat van jou als individu. In mijn n=1 ervaring betekent dat aandacht geven, jezelf kennen – wat zijn jouw aannames? – en vrijheid geven aan teams om te leren en te ontwikkelen. Daarnaast is leidinggeven in de ene context geheel anders dan in de andere context. Soms heb je veel vakkennis nodig om leiding te geven aan een team specialisten. Maar ook de cultuur kan een rol spelen. Zo heeft macht in Aziatische culturen een andere betekenis dan bij ons. Wij ervaren ‘macht’ nogal eens als een beladen woord, ondanks het feit dat het er wel is. Psychologische veiligheid kan af- of aanwezig zijn. Mensen kunnen meer of minder aandacht van je vragen of nodig hebben. Tot slot zijn er de trends, de wereld en de veranderingen om je heen die bepalen hoe je een leidinggevende rol invult. En of die trend nu ChatGPT of duurzaamheid heet, ook deze wereld bepaalt onze rol als leidinggevende. Een belangrijk woord voor de hedendaagse leidinggevende is wellicht ‘twijfelmoed’; in de Volkskrant genoemd door Merel van Vroonhoven (2024) en door het instituut voor de Nederlandse taal uitgeroepen tot woord van de week (Waszink, 2024). Twijfelmoed staat voor de moed om in deze tijden van zwart-witdenken de lokroep van absolute zekerheid te weerstaan en jezelf te dwingen tot eerst luisteren, te wikken en te wegen, en er nog een nachtje over te slapen. De betekenis voor leidinggevenden is helder: het vraagt moed om te twijfelen. Om niet vast te houden aan ingesleten overtuigingen, maar in de breedte te kijken in plaats van door een rietje. In deze veranderende tijden, waarin polarisatie voortdurend lijkt op te spelen, voelen we ons wellicht gedwongen om stelling te nemen. Ook in organisaties. We luisteren minder en betrekken de stellingen van het eigen gelijk. De werkelijke impact van een leidinggevende kan liggen in het tonen van moed om de opgetrokken stellingen te slechten en te bespreken. Kortom, er wordt nogal wat van je gevraagd als leidinggevende. Het thema ‘leiderschap’ is boeiend en belangrijk, want we hebben leiders nodig die ons door trends heen loodsen en het open gesprek faciliteren. Dit nummer zou daarbij wel eens kunnen helpen. Ria van Dinteren is hoofdredacteur van TvOO hoofdredacteur@tvoo.nl INHOUD Praktijk Trends in leiderschap, Corline van Reenen Succesvol leiderschap, Hoe emoties je de weg wijzen, Monique Schuurmans Rol en bijdrage van de executive (team)coach, Eenzaam aan de top? Prof. dr. Yvonne Burger In gesprek met Pieter van den Hoogenband, Het team boven alles, Robert Dollevoet Praktijkverhaal Amsterdamse School, Leiderschapsontwikkeling in het werk bij de gemeente Amsterdam, Dennis Pol In gesprek met Roek Lips, We zijn nog niet van het oeverloos vergaderen af! Mees Wolterbeek & Ria van Dinteren Over duurzaam leiderschap en nalatenschap, The dark side of the moon, Jakob van Wielink & Leo Wilhelm Column, Leiderschap maakt het verschil! Sergio Pandey Theorie Kopstukken, Twaalf bouwstenen voor effectieve vaardigheidstrainingen, Peter Baggen & Karin de Galan In gesprek met Janka Stoker en Harry Garretsen, Goede leiders in onzekere tijden, Robert Dollevoet Inspiratie Leren van jongere medewerkers, Naomi Himmelreich & Evert Pruis In gesprek met Jeanne Bakker, Leiderschapsontwikkeling: zonde van je tijd? Robert Dollevoet De rol van leidinggevenden bij leren en ontwikkelen, Wie in onze organisatie is verantwoordelijk voor leren? Pieter Somberg Column, Een nieuwe tijd voor leren en ontwikkelen, Jean-Luc Laval Live Action Learning, Hoe kan je leren van je verbeelding? Anne van Barlingen & Gijs van Bilsen Leiderschapsontwikkeling voor topambtenaren, De lange lijnen bewaken in een ‘alles-moet-nu-cultuur’, Stefan Kortrijk, Peter Steenkamer & Pieter de Wit
€ 6,95Routine (november 2024)
Pas op voor routinefouten! Routine heeft iets fijns. Je weet waar je aan toe bent, het kost allemaal wat minder moeite en eerlijk gezegd: daar houdt ons brein ook van, lekker een beetje sudderen. Na een lome zomer met hier en daar wat sporten, boekje lezen, sloffen naar de winkel, koken en zo nu en dan nog wat sociaal contact, ben ik weer vervallen in mijn herfstroutine die bestaat uit hard werken, veel verschillende projecten, veel meer mensen om me heen en plooien om nog af en toe wat te kunnen sporten. Dan kan ik wel eens terugverlangen naar die zomerse vredigheid, maar is dat nu eigenlijk wel goed voor je? Tot op een zekere hoogte wel natuurlijk, want voortdurend ‘aanstaan’ doet ons brein en lijf geen goed. We ervaren negatieve stress en krijgen nek- en schouderklachten. Dus een beetje routine is goed maar te veel? Amy Edmondson (2023) beschrijft hoe een bekende routine ten grondslag lag aan het Air Floridavlucht 90-ongeluk op 13 januari 1982. Het was koud en de gezagvoerder en eerste officier checkten of alles in orde was om de vlucht te starten. De twee kenden elkaar goed en waren gewend om samen in het Caribisch gebied te vliegen. Op routine werkten ze hun lijstje af. Eerste officier: “Pitotbuis warmte.” Gezagvoerder: “Aan.” Eerste officier: “Anti-ijs.” Gezagvoerder: “Uit.” Eerste officier: “Hulpaandrijving.” Gezagvoerder: “Aan.” Eerste officier: “Starthendels.” Gezagvoerder: “Aan.” Ze zagen de vrieskou in Washington over het hoofd, wat leidde tot de dood van 79 mensen. Routine kan er dus ook voor zorgen dat we fouten maken, niet zo goed meer opletten en ook niet meer leren van wat er om ons heen gebeurt. Willen we in een organisatie een verandering doorvoeren, dan is het doorbreken van de routines de meest taaie opgave. Want hoe doe je dat als alle breinen in de organisatie in zomerstand staan? En vooral niet van plan zijn om de herfst tegemoet te treden? In dat geval is het beste advies: voorkomen is beter dan achteraf ingrijpen. Zorg ervoor dat er voldoende uitdaging blijft in het werk: nieuwe taken, nieuwe collega’s, een ander team – het kan allemaal helpen om met een frisse blik te blijven kijken. Verander met behulp van de zomerstand, dus in kleine stapjes. Leg uit wat de gevolgen kunnen zijn van te veel routine, namelijk fouten maken en een brein dat vastloopt. Er zijn natuurlijk nog meer manieren om te zorgen dat je zelf niet in de valkuil van routine stapt. Door regelmatig eens wat anders te doen en de zomer- en herfststand af te wisselen. Ik ga me vast voorbereiden op de winterstand als deze drukte weer voorbij is. Ria van Dinteren is hoofdredacteur van TvOO hoofdredacteur@tvoo.nl INHOUD Praktijk Routines: waarom eigenlijk? Joyce Marijnissen en Sibrenne Wagenaar Hoe de routine van Scrum de leercultuur versterkt, Verbinding en routine, Jo Gelok In gesprek met Orly Polak, Over routines, veiligheid en verbinding, Joyce Marijnissen Het mere-exposure effect, Durf jij ‘haantje de voorste’ te zijn in het publiek, Remko van der Drift In gesprek met Ingrid Steenhuis, Ik ga het gewoon doen! Sibrenne Wagenaar Handvatten om medewerkers te binden, boeien en activeren, Ontwerp je eigen Hero-Hub-Hygieneleercampagne, Marleen Volman, Franke Kuijpers & Ivo Terpstra Column, Het temmen van mijn Routine-Rik, Jeanne Bakker Theorie Kopstukken, Routines in organisaties, Niets wezenlijks ligt vast en niets ligt wezenlijk vast, Hans Vermaak & Leike van Oss Positief werkgedrag stimuleren, Vier factoren die het verschil maken, Jacco Schuur & dr. Jason Gawke De kracht van routines in het dagelijks leven, Katelijn Nijsmans Versla de vier monsters die innovatie in je team blokkeren, Marnix Bras Inspiratie Portret, Geen dag- en nachtritme Leren op routine en herhalingen, Helma van den Berg Portret, Leren van sportroutines, Sibrenne Wagenaar Tilburg L&D-monitor 2023, Loont het om lid te zijn van een netwerkorganisatie? Jolanda Botke & Rob Poell De impact van een half jaar fitness tracking, Is het de investering waard? Ilona Boomsma
€ 6,95Evenwicht (september 2024)
Het brein in balans Het was een aantal jaar geleden, maar ik herinner met het nog goed. Al was het maar omdat ik er sindsdien vaker van hoorde. Ik stond op uit mijn stoel en moest direct weer naar de leuning grijpen, omdat de hele wereld om mij heen draaide. Een bezoekje aan de dokter bracht al snel de diagnose ‘draaiduizeligheid’. Het is een conditie van het evenwichtsorgaan in het middenoor. De gel die vanuit ons oor signalen naar de hersenen geeft over waar we zijn en hoe we ons evenwicht moeten bewaren, geeft door het ontstaan van korreltjes niet meer de juiste informatie door waardoor we ‘uit balans’ raken. Balans en evenwicht hebben veel te maken met de hersenen en met ons vakgebied, want hoeveel L&D’ers verzorgen geen vitaliteitsprogramma’s, werkgeluksessies en verzuimpreventie? Als we kijken hoe we naast de fysieke balans in de hersenen ons mentaal evenwicht kunnen bewaren, dan speelt onze prefrontale cortex een belangrijke rol. De prefrontale cortex is het deel van de hersenen dat verantwoordelijk is voor hogere cognitieve functies zoals besluitvorming, planning, sociale interactie, emotieregulering en het behouden van een stabiele stemming: evenwicht dus! Ook neurotransmitters als dopamine, serotonine en noradrenaline beïnvloeden onze stemming, slaap, eetlust, aandacht en stress. Een juiste balans tussen deze stofjes is dus essentieel voor balans. We kunnen onze hersenen op verschillende manieren helpen om balans te bewaken, denk aan fysieke oefeningen en regelmatige lichaamsbeweging. En dan vooral beweging die veel van ons evenwichtsorgaan en coördinatie vraagt, zoals yoga en tai chi. Mindfulness en meditatie helpen ons om onze aandacht beter te richten en om onze emoties beter te reguleren. Daarnaast bevorderen ze ook de aanmaak van positieve neurotransmitters. Structuur en routine zorgen voor een dagelijkse routine bij het houden van een mentale balans. Daarbij is vooral voldoende slaap en rust belangrijk. Sociaal contact en positieve sociale interacties dragen bij aan het vinden van mentale balans en dragen bij aan het gevoel van welzijn en emotionele stabiliteit. Dus ook afspreken met vrienden hoort helemaal bij het zoeken naar evenwicht. En hoe gaat het nu met de draaiduizelingen zul je je misschien afvragen? En heb je dan alle dingen gedaan die je beschreven hebt? Nee dus, maar ik sta wel vaker op één been om een betere coördinatie en evenwicht te krijgen. Dus als je me op één been ziet staan, weet dan dat ik mijn oefening in mentaal en fysiek evenwicht aan het doen ben. Ria van Dinteren is hoofdredacteur van TvOO hoofdredacteur@tvoo.nl INHOUD Praktijk Van Amy Edmondson tot escaperooms, Evenwicht vinden, Jackelien van Dijk, Jasmijn Mioch & Jan-Arnoud Ruiter In gesprek met Amy Edmondson, Voorkom missers en omarm intelligente fouten, Ria van Dinteren In gesprek met Bram Bakker, Evenwicht komt niet vanzelf, Jackelien van Dijk In gesprek met Timo Hans, Waarom stress goed voor je is als je goed voor jezelf zorgt, Jasmijn Mioch A T D 2024, Vijf keer evenwichtig leven met bestsellerauteur Daniel Pink, Ria van Dinteren Om in evenwicht te blijven is constante beweging nodig, Nicole Loeffen Column, Houd op met die werk-privébalans! Jeanne Bakker Theorie Kopstukken, Werken vanuit je talent is de nieuwe yoga, Luk Dewulf Halve teams trainen met beter resultaat: Te hoog gegrepen? Riekie Weijman & Britt Brackenie Groeimodel voor lerende en innovatieve organisaties, Linda Koopmans, Lilian Woudstra, Wijnand Verschuur & Karin Vinke Inspiratie Casus over een leven lang leren, Samen lezen, samen leren, Kristin Dekkers Generaties met elkaar in gesprek, Gen Z in balans, Jan-Arnoud Ruiter, Sam Kuppens en Mees Wolterbeek Congresverslag, Waarom het ATD-congres mooi balanceert tussen leren en opladen, Evert Pruis
€ 6,95AI (mei 2024)
En dan ook nog even een voorwoord schrijven… AI zou mij vandaag heel goed kunnen helpen, maar ik doe het niet! Juist in dit themanummer over AI mijmer ik ook graag over hoe de wereld eruitzag zonder ChatGPT, waardoor je weliswaar niet leuker, beter en sneller aan het werk was. Maar het was wel de tijd dat je je enorm kon onderscheiden als je toevallig heel leuk, snel en beter was. Inmiddels kan iedereen een leuk plaatje maken – wel met drie benen in plaats van twee – en een brainstorm met ChatGPT levert al snel richting en ideeën op, zodat jouw presentatie sneller dan ooit in elkaar gezet kan worden. De voordelen zijn onmiskenbaar aanwezig. En de mensen die dit nummer mogelijk hebben gemaakt zijn allemaal toppers, die precies weten wat je wel en niet kan doen. Hoe AI de L&D’er gaat helpen en hoe je de juiste vragen stelt zodat je ook echt het antwoord krijgt waarnaar je op zoek bent. Maar toch, een aantal jaren geleden werd ik gevraagd om als ‘breinexpert’ iets te vertellen over het internet en het brein. AI was er al wel maar ChatGPT nog niet, dus het werd tijd om de tegenstellingen eens op te zoeken. En die waren er vooral als het ging om jonge breinen. Inmiddels zijn de scholen ook mobielvrij en dat heeft alles te maken met de hersenontwikkeling van kinderen. Een mobiel, maar ook ChatGPT, geeft instant antwoorden waardoor ons brein een prettig gevoel ervaart. Sterker nog, dit is zo plezierig dat we de mobiel steeds pakken als we ons vervelen of we snel een antwoord willen hebben. Nadelig voor jonge breinen, omdat je juist van verveling creatief wordt en het ook de bedoeling is dat je samen gaat werken om ook de toekomstige complexe vraagstukken op te kunnen lossen. Manfred Spitzer spreekt zelfs van ‘digitale dementie’. Het tegengeluid is er ook, en dat gaat over de eindeloze mogelijkheden die we hebben als we AI zien als ons uitgebreide geheugen waardoor er juist meer ruimte is voor creativiteit en contact. Denk aan de mens versus de schaakcomputer, waarin de combinatie mens-computer enorme creativiteit opriep bij de spelers. Als L&D’er kunnen we sneller en effectiever werken. Geen dagen analyseren van Excel, maar AI gebruiken waar het goed in is. L&D en AI samen zodat er een mooie combinatie ontstaat. Ik vermoed dat we aan het begin staan van een ontwikkeling die ‘werk’ en ‘leren’ voorgoed gaat veranderen. En de twijfel blijft: Toch nog even door ChatGPT halen? Ben ik wat vergeten? Kloppen mijn zinnen wel? Ook ik ben gegrepen door het AI-virus, want ik wil het wel snappen en het genoegen is groot als ik een groep studenten heb die ik kan uitleggen hoe het werkt. Waarschijnlijk is mijn voorsprong tijdgebonden want er komen vast slimmere programma’s waarbij je ook nog prompts kan laten maken zonder dat je een goede vraag stelt. Maar die zijn er nu nog niet. Gelukkig tref je voldoende voorbeelden in dit nummer waardoor jij zomaar een stapje verder komt in de wonderlijke wereld van AI. Ria van Dinteren is hoofdredacteur van TvOO hoofdredacteur@tvoo.nl INHOUD Praktijk Prompt de toekomst in, Sibrenne Wagenaar & Niek de Groot Een venster naar de toekomst van HR en L&D, Silicon Valley, Remy Gieling Portret: Geraldine Voost, Mijn werk is nu al flink veranderd door AI Beter, leuker en sneller evalueren met gen AI, Ilona Boomsma Je eigen kennis, maar dan slimmer, Jean-Luc Laval L&D-versterkers met ChatGPT, Jos Arets Portret: Stella Collins, AI en neurowetenschap, Ria van Dinteren Een nieuw era van persoonlijk en adaptief leren, Rogier Gerritsma Theorie Column, Is AI een uit de hand gelopen pen? Jeanne Bakker In gesprek met Steven Dorrestijn, Een ethische blik op AI, Sibrenne Wagenaar Portret: Loes Thuis, In gesprek met én over AI Wat zegt onderzoek over AI? Barend Last Generative AI in L&D, Myra Roldan Portret: Peter Faulhaber, ChatNS en de bucket Inspiratie HRD-TOOL, Hoe voelen effectieve gesprekken? Mireille Beumer Internationale L&D-koplopers in AI, Ger Driesen In gesprek met Mieke De Ketelaere, AI: Balanceren op de grens van vooruitgang en gevaar, Niek de Groot Column, Weggegooid geld, Rens van der Vorst Van persona tot evaluatie, Ontwerpen met AI en ChatGPT, Joitske Hulsebosch & Sibrenne Wagenaar Wat is wijsheid? Remco Lieon & Ilona Boomsma Portret: Don Blaauw, Er is niets zo leuk als een hallucinerende AI, Sibrenne Wagenaar
€ 6,95Beweging (februari 2024)
In beweging komen Wellicht is het je ontgaan, maar de nieuwe reclames van Kia auto’s gaan over beweging: “Movement that inspires”. Tijdens de voorbereidingen van deze uitgave bleek telkens weer dat het hierover gaat als we het hebben over beweging. We raken geïnspireerd door acties en vernieuwing. Als we sollicitanten vragen waar ze willen werken dan is dat bij een bedrijf dat innoveert. Stilstand is achteruitgang in deze tijd. Als het gaat over leren dan herken ik dat: je moet in beweging zijn om de volgende beweging weer in te kunnen zetten. Met Isolde Kolkhuis Tanke schreef ik een artikel over ontwikkeling en in beweging komen, waarin we ontwikkelen en verstarren koppelen aan de kennis over het menselijk brein. Het idee achter ‘onze’ beweging was het gegeven dat we vastlopen als we te laat in beweging komen. Onze conclusies deel ik graag nog een keer. Inmiddels heeft iedereen wel door dat een learning management system de toekomst vormt van leren in het bedrijf; de mensen die plannen met behulp van papier en pen of een Excelsheet ten spijt. Aan sommige zaken ontkom je niet, denk aan blended leren, duurzaamheid en de energietransitie. We moeten instappen en doorontwikkelen, maar op welk moment moet je dan in beweging komen? In ons artikel beschrijven we de tragedie van degenen die te laat instappen, die door blijven werken met oude systemen en daarmee hun eigen breinpatronen verwaarlozen. Doordat deze te late instappers waardering blijven krijgen voor hun werk, raken zij verstrikt in een patroon van verstarring. Laat ik maar doen wat ik altijd deed, dat voelt safe! De vroege instappers beginnen aan alles wat nieuw is. Deze vroege instappers hebben natuurlijk al volop met ChatGPT geëxperimenteerd en zijn daar met vallen en opstaan verder in gekomen. Er is iets bijzonders aan de hand met degenen die vroeg in beweging komen. Zij worden namelijk gecomplimenteerd met het feit dat ze bewegen en weer begonnen zijn met iets nieuws. Bovendien kunnen ze in vrijheid blunderen, want niemand weet nog precies hoe het moet. Zij kennen een opwaartse leercurve, blijven in beweging en staan ook weer open voor het nieuwe uitdagingen. In beweging zijn en komen is het doel van deze vroege instappers en daar worden zij om gewaardeerd. Dat werkt leren in de hand, want vroege instappers willen experimenteren. We hebben dus in elk bedrijf vroege instappers nodig; mensen die in beweging willen komen. De ervaring leert ons wel dat sommige bewegingen niet doorzetten, maar als we vroeg beginnen dan kunnen we er ook weer tijdig mee stoppen. En mocht je je afvragen of wij onze artikelen door ChatGPT laten schrijven, dan is het antwoord vooralsnog ‘nee’, maar we experimenteren er wel mee. Doen jullie mee? Ria van Dinteren is hoofdredacteur van TvOO hoofdredacteur@tvoo.nl INHOUD Praktijk I like to move it move it, Joyce Marijnissen, Jan-Arnoud Ruiter & Jurgen Visser Intelligent bewegen, In gesprek met Fabio D’Agata, Jackelien van Dijk & Jan-Arnoud Ruiter Beweging creëren met AI, In gesprek met digital shaper Jaap Kohlmann van Enexis, Ria van Dinteren Trainers in beweging, Speeddate wandelsessie, Evelien Stedelaar Interorganisationeel leiderschap voor een wereld in beweging, Leiderschapsontwikkeling voor de 21e eeuw, Peter Bos, Kazimier Helfenrath & Mariëlle Stevens Trainers in beweging, Ballen in beweging, Remco van der Raad Hoe AI als universele opleider de L&D-sector gaat veranderen, Jeroen Krouwels ’s Heeren Loo beweegt mee met talent, Ramon de Groot Theorie Word je er ook zo moe van? Dan ben je toe aan een update! Hoe updates van de jongsten werkenergie opwekken bij alle generaties, Aart Bontekoning & Eva de Korte Even bellen met professor dr. Erik Scherder, Joyce Marijnissen & Jan-Arnoud Ruiter Trainers in beweging, Lichaamsbeweging verandert je humeur, Frank Serraarens Opgesloten zitten in een baan, Hoe creëer je beweging? Merel Feenstra-Verschure Kopstukken, Coachen met impact, Vijf kritieke succesfactoren voor zelfsturend leren, Marijke Lingsma & Aty Boers Inspiratie Vierstemmig veranderen is wederkerigheid wekken, Marjoleine Jansen & Ewald Theunisse HRD-TOOL, Zes bewegingen in ons vak nader bekeken, Joyce Marijnissen & Ria van Dinteren Column, Hoe ik in beweging kwam, Jeanne Bakker Trainers in beweging, Verbinding is: je tegenstander inschakelen in plaats van uitschakelen, Vincent de Lusenet
€ 6,95Identiteit (november 2023)
Identiteit Wie ben je als je niet werkt? Dat heb ik me de afgelopen maanden wel eens afgevraagd. Noodgedwongen zat ik op de bank en kon ik even niet werken. Doemscenario’s van geraniums en andere schrikbeelden over pensioen kwamen regelmatig aan mij voorbij. De vraag ‘wie ben ik als ik niet werk?’ bleek ineens heel relevant. Want met wie heb je dan contact en wat doe je dan de hele dag? Dat ik niet de enige ben die daar mee zit, bleek al gauw toen ik aan anderen ging vragen hoe dat eigenlijk voor hen zat. In mijn omgeving ken ik veel gedreven professionals die het liefste doorwerken tot ver na hun pensioen. Maar ook mensen die al vroegtijdig met pensioen zijn gegaan maken deel uit van mijn kennissenkring. Dus ik heb me een tijdje bij hen gevoegd om eens te kijken of dat wat voor mij was; veel koffie gedronken dus en langzaamaan de dag doorgekomen. Mijn conclusie is dat het vast voor veel mensen fijn is om niet te werken en rust te pakken om hobby’s en andere zaken voorrang te geven, maar ik houd vooral van werken. Nu heb ik natuurlijk ook het leukste werk van de hele wereld en dat geldt lang niet voor iedereen. En zoals onze breinen dan werken heb ik natuurlijk gekeken naar argumenten die mijn stelling ‘ik werk liever’ onderbouwen. Er zijn inhoudelijke leer- en ontwikkelargumenten om vooral bezig te blijven met werk of een uitgebreide hobby en dat heeft te maken met onze cognitieve reserve. Het is een term die Eric Scherder gebruikt om aan te geven dat we onze hersenen in beweging moeten houden om achteruitgang van onze hersenen – het is overigens onvermijdelijk dat ze achteruitgaan – te vertragen. Achter de geraniums en niet meer leren/veranderen is dus voor de opbouw van deze cognitieve reserve geen goed plan. Een nieuwe studie, nieuw werk of een instrument leren bespelen houdt onze hersenen jong en flexibel. Waar we ook nog bij stil kunnen staan is natuurlijk het begrip ‘identiteit’ zelf. Want wie we zijn wordt toch ook mede bepaald door onze omgeving en dus ook ons werk. Zo is er bij sommige beroepen een echte vergroeiing tussen wie jij bent en wat je doet. Dat zie je onder andere veel in de zorg terug. En bij andere beroepen wil je juist in privétijd en tijdens werk iets anders uitstralen. Identiteit is wat dat betreft fluïde en ook afhankelijk van waar en met wie je bent. Een van de geïnterviewden in dit nummer gaf aan dat het helpt als je werk goed past bij je identiteit omdat het werk dan als vanzelf gaat. En ik ben gelukkig weer een beetje mezelf, weg van de koffieafspraken en terug in het werk om mijn cognitieve reserve op te bouwen. En mijn identiteit vaart daar wel bij. Ria van Dinteren is hoofdredacteur van TvOO hoofdredacteur@tvoo.nl INHOUD Praktijk Deel je verhaal, Jasmijn Mioch & Sergio Panday Ik kom uit de wereld, Yvonne Zoethout & Albert de Leeuw Identiteit Bouwsteen #4 van de Rockstars Methode, Raymond de Looze Identiteit is een illusie, Lenette Schuijt Identiteit van organisaties, Jaap Boonstra Column Generatie-Z: de generatie van Zelfsturing, Marinka Kuijpers Een bril die diversiteitstrainingen transformeert VR-training als gamechanger voor de inclusieve werkvloer, Sergio Panday & Jasmijn Mioch Column Omarm je identiteit, Mireille Ollivieira Theorie Kopstukken, Tussentaal, Uitdrukking geven aan wat zich tussen mensen afspeelt, Marijke Spanjersberg Hoe ontwikkelidentiteit kan bijdragen aan L&D-praktijken, Eindeloos nieuwsgierig, Manon Ruijters & Gerritjan van Luin Inspiratie De nood en noodzaak van creatief denken in organisaties, Ode aan onze creativiteit, Elleke van Gelder Leercarrousel om leermotivatie te versterken, Karin de Jong Column Een dynamische dans, Jeanne Bakker Organisatiemodellen op basis van essentiële principes, Slim organiseren, Miriam Maan & Sjoerd Hogenbirk
€ 6,95Slim (september 2023)
Vraag het aan de slimme AI Als je ergens nog niet het fijne van weet of je bent op zoek naar een breder kader of je weet niet precies wat je invalshoek moet gaan zijn, dan kun je dat vragen aan een slimme Artificial Intelligence (AI): de ChatGPT. Op de vraag wat slimheid nu eigenlijk is krijg je het volgende antwoord: “Slimheid is meestal gerelateerd aan intellectuele vaardigheden en het vermogen om problemen op te lossen of beslissingen te nemen op basis van logische overwegingen. Het is een praktische vaardigheid die wordt gebruikt om te overleven en te slagen in het dagelijks leven. Slimheid wordt meestal geassocieerd met snelle reacties, verstandige beslissingen en het vermogen om complexe problemen op te lossen.” Wouw, dat is best een geweldige definitie. En ook best slim en snel gevonden eigenlijk. Toch relateer ik slimheid ook nog met iets anders, namelijk met je leerstand of je op groei gerichte mindset, je vermogen om de moed niet op te geven en door te zetten als het lastig is. Deze (oude) theorie van Carol Dweck is inmiddels bijna gemeengoed geworden in het L&D-landschap. Zij onderscheidt twee manieren van denken over leren: de fixed mindset en de growth mindset. Waarbij de fixed mindset staat voor mensen die bang zijn om risico’s te nemen en dus alles bij het oude laten. Mensen met een growth mindset daarentegen genieten van uitdagingen en leren, en proberen al in een vroeg stadium iets nieuws uit. In de tijd van veranderingen, AI, ChatGPT en robotisering met daarnaast krapte op de arbeidsmarkt, is het dus slim om mensen met een op groei gerichte mindset om je heen te hebben, want met hen heb je al een slag gewonnen. Toch is het niet alleen een individuele zaak. Als jouw organisatie er niet voor zorgt dat je kan leren – lees: af en toe een fout mag maken – dan leer je je al snel aan te passen en stopt de groei. Als we het aan de ChatGPT vragen dan levert dat al snel tien tips op, waaronder positieve waardering, leerdoelen, op de hoogte blijven van de laatste ontwikkelingen, samenwerking stimuleren en investeren in een leercultuur. Op nummer acht staat investeren in technologie. Persoonlijk denk ik dat investeren in technologie best hoger geplaatst mag worden, maar misschien wil de ChatGPT zichzelf niet op de borst kloppen? We leven in een periode waarin slimme hulpmiddelen voorhanden zijn. Ik gun iedere L&D’er speelruimte om ermee te experimenteren. Dat zou ik best SLIM vinden. Ria van Dinteren is hoofdredacteur van TvOO hoofdredacteur@tvoo.nl INHOUD Praktijk Is dat wijs(neus)? Slim, slimmer, slimst! William de Kaste De invloed van ChatGPT op leren, opleiden en onderwijs, Wilfred Rubens Van ‘Please, shut up’ naar ‘Smart up, please’, Innoveren in gestolde organisaties, Maarten van Gils & Steffi Menten Beleving verandert, In gesprek met Danny Han over de implicaties van opkomende technologieën, William de Kaste & Sibrenne Wagenaar Gamend naar de top, Hoe gamen je vaardigheden kan versterken en je professionele leven kan beïnvloeden, Chris Slotboom & Steven Dekker Theorie Slim professionaliseren en organiseren, Learning & Development, Nick van Dam & Hester van Breda-Verduijn Ze moeten nog veel leren, maar kan dat altijd wel? Jongere medewerkers, Isolde Kolkhuis Tanke Zin of onzin? Persoonlijkheidstesten, Danny Mullenders Inspiratie Impact van leertrajecten versterken door te onderzoeken wat werkt, Praktijkverhaal Amsterdamse School, Hester Hubbeling & Marjolein van Vossen Top 20 Slimme Tools: Werk slimmer, niet harder, Jasmijn Mioch Ecosysteem voor leren en performance support, Slimme verbindingen van bouwstenen voor meer effectiviteit en duurzaamheid, Ger Driesen Bedankt voor de oplossing, maar wat is het probleem? L&D-analysemodel, William de Kaste & Paul Jacobs Waarom 'nee' zeggen tegen een tender de enige slimme keuze is, Column, Jeanne Bakker
€ 6,95Punt (mei 2023)
Als we maar niets verliezen… Ons brein is veel gevoeliger voor het idee dat we wat verliezen, dan dat we ons kunnen voorstellen wat het betekent om iets te winnen/krijgen. De meest bekende experimenten zijn die van Amos Tversky en Daniel Kahneman, waarin zij aantonen dat het verlies van 100 euro ons meer doet dan dat we plezier beleven aan het winnen van 100 euro (loss aversion; Tversky & Kahneman, 1992). We nemen ook grotere risico’s om geen verlies te lijden. In 2005 heeft Kahneman zijn studie nog eens overgedaan en uitgevonden dat we alles doen om de dopaminerush van belonen te ervaren. Ook als dat betekent dat we meer kunnen gaan verliezen (Novemsky & Kahneman, 2005). In 2017 was ik in Amerika bij een congres en ontmoette ik Maria Konnikova, een neurowetenschapper die onderzoek doet naar verlies. Zij vindt het prettig om haar onderzoek daadwerkelijk zelf te beleven en mee te doen. Destijds onderzocht zij hoe pokerspelers omgaan met verlies. Immers daar zijn de risico’s groot, is de context een beroepsmatige en is er naast veel te winnen ook veel te verliezen. Simpel gezegd, het zou zomaar kunnen dat spelers geneigd zijn om grote risico’s te nemen met als gevolg grote verliezen. Net als in de Kahnemans studie zouden zij op zoek kunnen blijven naar die hoge dopaminerush. En zo ging Maria pokeren om te ervaren wat er gebeurt in haar brein als ze poker speelt. Ook sprak ze andere pokerspelers over hun ervaringen. Hoe gingen zij om met verlies? Haar collega-spelers benoemden momenten waarop ze overmand werden door emoties: momenten die volgen op verlies of winst. Neem op deze momenten geen beslissingen, adviseerden zij haar, dat zijn momenten waarop je even niets doet. Mocht je de oude flipperkasten uit de jaren 80 nog kennen, dan herken je het begrip ‘TILT’ als de kast tijdens het flipperen zo hard werd geschud dat hij stil viel. De pokerspelers noemen het moment na winst of verlies een ‘TILT-moment’. Zij wachten en doen niets, totdat ze weer helder kunnen denken en hun strategie kunnen vervolgen (Konnikova, 2020). Kunnen we iets leren van de TILT-momenten van deze pokerspelers als we kijken naar de moeite die we hebben om ergens een PUNT achter te zetten? Misschien wel. Ik moet in dat kader denken aan de vergadercultuur in Nederland versus die in Amerika die ik ervaarde bij de ATD, de beroepsvereniging van HRD-professionals. In Nederland vinden we het belangrijk om tijdens vergaderingen onze eigen mening te laten horen, met veel discussies en soms hoog oplopende emoties tot gevolg. In Amerika doen ze dat anders. Daar wordt een thema ingebracht, iedereen wordt gehoord en vervolgens word je bedankt voor je input. Bij de volgende vergadering hoor je dan welk besluit er is genomen, soms onderbouwd met meegewogen argumenten. Dit uit elkaar trekken van het verzamelen van argumenten en besluiten zorgt ervoor dat de emoties minder hoog oplopen, iedereen gehoord wordt en niemand bang hoeft te zijn om verlies te lijden. En wat is er van Maria Konnikova geworden? Naast onderzoeken en publiceren, speelt ze tegenwoordig ook op professioneel niveau poker. Ria van Dinteren is hoofdredacteur van TvOO hoofdredacteur@tvoo.nl INHOUD Praktijk Anders zet je toch gewoon een punt? Sibrenne Wagenaar Een komma is inspirerender dan een punt, Peter Perceval Waarom werken we toch zo hard? En wat kunnen we doen om dat te stoppen? In gesprek met Thijs Launspach, Sofie Willox & Sibrenne Wagenaar Het dode paard moet je feestelijk begraven! In gesprek met Marije van den Berg, Ria van Dinteren Dikke vette punt achter kroketevaluatie, Data – dashboard – doen, Ilona Boomsma, Guus van Deelen & Carmen Smeenk Ontleren om iets nieuws te leren. Waar of niet waar? Sofie Willox We zijn toe aan een grote onderhoudsbeurt, In gesprek met Martijn Aslander, Sibrenne Wagenaar Theorie Zelf op onderzoek uit, Steeds meer mensen krijgen de smaak te pakken, Suzanne Verdonschot De kunst van vertragen, In gesprek met Arend Ardon, Sibrenne Wagenaar De bedoelingvan stoppen is doorgaan, Op zoek naar stoprituelen, Wilfred Verweij Ik laat me gek maken, De Voldoende Filosofie als alternatief, Chris Rooijakkers Inspiratie Transitie binnen de brandweer, Leiderschapsidentiteit als katalysator voor cultuurverandering, Lies Paelinck PAIN: Professionaliseringstraject voor fysiotherapeuten, Duurzame gedragsverandering op de werkvloer, Nienke Boere, Han van Dijk & Ilya Zitter, met dank aan Stefan Elbers Rituelen helpen bij stoppen en verandering, Column, Danielle Braun
€ 6,95
