Alle artikelen - Abonneer je nu!
EXAMENS 2014-01 Volledige uitgave
INHOUD EXAMENS 2014-01 februari 2014 Het toetsen van referentieniveaus, stellen we aan alle leerlingen dezelfde eisen Saskia Wools en Anton Béguin Ieder zijn eigen toets? UDL als oplossing voor studenten met een functiebeperking Anita van Boxtel, Judith Jansen, Lex Jansen en Jackelien ter Burg Terecht of niet? 'Wie zelf schrijft...... moet wel zelf schrijven, Annemarie de Knecht-Van Eekelen Valideren van Examens, de 'argument based approach' voor valideren Brenda Zandsteeg en Marieke van der Schaaf Gastgedicht: De toetsconstructeur Uit: Lal Goerdayal(2013). Panorama van hetleven. Ervaringscertificaat versus diploma, wezenlijke verschillen tussen ervaringscertificaat en diploma, Annie Kempers-Warmerdam, Kerstin van Tiggelen en Fred de Bruin Software voor wiskundeonderwijs, Uit de praktijk, Marc Habbema Gezien en gelezen Literatuur/ Agenda Verenigingsnieuws Geslaagd? Dit jaar was ik in januari een paar weken in Zuid-Afrika en kon ik een nationale ‘happening’ meemaken, de bekendmaking van de eindexamenresultaten. In Zuid-Afrika worden de nationale eindexamens, de ‘Matriek’, afgenomen aan het eind van klas 12. De examenperiode is in november, want het schooljaar loopt van eind januari tot december. Op 7 januari 2014 kwam de minister van onderwijs op de tv met de resultaten van de Matriek 2013. Vol enthousiasme vertelde zij dat in vergelijking met 2012 het landelijk percentage geslaagden met 4,3% was gestegen van 73,9% naar 78,2%. Wat betekenen zulke cijfers? Mijn eerste reactie was ‘dan zullen de examens wel makkelijker zijn geweest dan vorig jaar’. Is dat een terechte reactie? Voor zover ik weet doen ze in Zuid-Afrika nog niet aan equivaleren of iets dergelijks, dus het is inderdaad de vraag of de examens van jaar tot jaar dezelfde moeilijkheidsgraad hebben. Maar goed, ik kan me vergissen, zo goed ingevoerd in het Zuid-Afrikaanse onderwijssysteem ben ik nu ook weer niet. Dus ik vroeg het aan een goede kennis, zij is hoofd van een basisschool. Haar antwoord was: ”Het is een verkiezingsjaar, dus ze willen graag mooie resultaten laten zien”. Nog een paar cijfers. In 2008 hadden zich 533.561 kandidaten ingeschreven voor de Matriek van wie 62,5% is geslaagd. In 2012 waren er 511.152 kandidaten, in 2013 waren het er 562.112. Dramatisch zijn de slaagpercentages voor wiskunde: in 2012 54%, in 2013 wel meer, maar nog slechts 59,1%. Er zijn grote regionale verschillen. De Westkaap (de provincie waarin Kaapstad ligt) telt een slaagpercentage in 2013 van 85,1%, de naburig provincie Oostkaap slechts 64,9%. Het ongeloof over de sterk verbeterde cijfers is groot. Een veel gehoorde verklaring is dat scholen de leerlingen die mogen deelnemen aan de Matriek al in klas 10 selecteren. Op sommige scholen stroomt de helft van de leerlingen in klas 10 uit en verlaat dus het onderwijs zonder diploma. De mening overheerst dat het civiel effect van de Matriek laag is. Interessant zijn de reacties in een van de kranten, Die Burger, een Afrikaanstalige krant, vooral gelezen door blanken. Hoewel Afrikaans lijkt op Nederlands, is het echt een andere taal, maar de citaten hieronder hebben volgens mij geen vertaling nodig. Zorg is er over het niveau dat onvoldoende is om door te stromen naar universiteit of arbeidsmarkt: ‘Dit voorspel ’n werk mag wat in baie opsigte nie die mas gaan opkom nie’. Leerlingen doen naast de Matriek andere examens om zekerder te zijn van de waarde van hun diploma: ‘Dit is waarom al meer mense buitenlandse eksamens skyf - Hoofsaaklik Brits en Amerikaans’. Universiteiten selecteren niet op Matriek resultaten maar op de cijfers van klas 11. Een cynicus schrijft over het staafdiagram met cijfers in de krant: ‘Goeie nuus wel, oor n paar jaar sal die tipe statestiek nie saak maak nie, want niemand sal dit kan verstaan nie’. Het is niet eenvoudig om een betrouwbaar examensysteem te creëren. In Nederland lukt het, laten we er zuinig op zijn. Mw. dr. A. de Knecht-van Eekelen is hoofdredacteur van EXAMENS. E-mail: a.van.eekelen@gmail.com
€ 6,95Congresspecial Examens 2013
Voor u ligt een extra nummer van Examens, tijdschrift voor de toetspraktijk. Een speciaal nummer ter gelegenheid van het afscheid van de oprichter van dit blad, Henk van Berkel. Na ruim tien jaar het tijdschrift vol passie te hebben geleid, is Henk afgelopen maand met pensioen gegaan en heeft hij zijn redactionele activiteiten overgedragen. In zijn rol als hoofdredacteur en als redacteur van verschillende boeken over toetsing had Henk altijd de docent voor ogen, zodat artikelen optimaal bijdroegen aan de kwaliteit van het onderwijs. Het is daarom ook passend dat dit extra nummer uitkomt vlak voor het NVE-congres dat als thema kwaliteit van examinering heeft. Dat het systeem van toetsing in het onderwijs van hoge kwaliteit moet zijn, wordt door iedereen die in het onderwijs werkzaam is, aangenomen. Hoe dat dan gerealiseerd moet worden is een andere vraag. Het realiseren van kwaliteit van toetsing is moeilijk. Toetsing betreft veel aspecten. Duidelijk is dat als een toets niet meet wat die zou moeten meten er geen sprake is van toetskwaliteit. Het meten van competenties moet met andere instrumenten dan het meten van kennis. Maar welke instrumenten kan je inzetten om toetskwaliteit te realiseren? In hoeverre is er sprake van toetskwaliteit als de toetsing niet bijdraagt aan het leren van leerlingen en studenten? Afhankelijk van de functie van de toets kan dat een rol spelen. Toetskwaliteit wordt ook bepaald door de afnamecondities. Werken de computers bij een digitale toets, zijn de surveillanten geinstrueerd over wat zij wel en niet mogen en moeten zeggen? De basis voor toetskwaliteit van een opleiding wordt vastgelegd in het toetsbeleid. De visie op toetsen is van betekenis voor de verdere uitwerking ervan in het onderwijs. Mijn idee is dat deze visie nog niet bij alle opleidingen even helder aanwezig is. De artikelen in dit nummer kunnen als input gebruikt worden om de visie van uw opleiding verder vorm te geven. Dit nummer bevat bijdragen van auteurs die al eerder geschreven hebben voor EXAMENS en van auteurs die een bijdrage geleverd hebben aan het nieuwste boek van Henk van Berkel c.s. over toetsen in het hoger onderwijs. De bijdragen zijn kort en bondig en geven een goed beeld van de verschillende onderwerpen die de afgelopen tien jaar de revue van het tijdschrift gepasseerd zijn en die op verschillende manier een stukje van toetskwaliteit in beeld brengen.De redactieleden Harry Molkenboer en Alex van de Kerkhof hebben beiden een column voor dit nummer geschreven. Harry geeft aan dat toetsing niet zo zwart-wit is als we vaak door allerlei regeltjes willen doen geloven en Alex maakt duidelijk dat we het onze leerlingen en studenten soms wel heel erg moeilijk maken door de formulering van onze toetsvragen. Op de NVE pagina wordt het NVE register voor examenfunctionarissen aangekondigd. Tot slot in dit nummer drie introducties op de keynotes van het NVE-congres. De redactie dankt Henk van Berkel voor zijn geweldige idee om dit tijdschrift op te richten. Bij een vereniging die staat voor kwaliteit hoort een tijdschrift dat bij deze ambitie aansluit. We hopen de weg die Henk met het tijdschrift is ingeslagen op een goede manier te vervolgen.
€ 6,95EXAMENS 2013-04 Volledige uitgave
INHOUD EXAMENS 2013-04 december 2013 Jurering binnen het damesturnen, objectieve creteria leidraad voor subjectieve waarneming, Aukje de Jong en Jackelien ter Burg De uitvoering van de tweede correctie, nakijken en nog eens nakijken, Hans Kuhlemeier en Ed Kremers Terecht of niet? 'Geleend goed gedijt niet', Annemarie de Knecht-Van Eekelen Het mondeling examen bij de staatsexamens voortgezet onderwijs, over de waardigheid van schoolexamens en mondelinge staatsexamens, Wim Kleijne Gastcolumn: Wie niet sterk is moet intelligent zijn, Marten Roorda De kwaliteit van de staatsexamens voortgezet onderwijs, sterke en zwakke aspecten van de staatsexamens, Piet Sanders Examencommissies in het hoger onderwijs, Uit de praktijk, Elissaveta Radulova en Henk van Berkel Examens in bedrijf, De Associatie Jackelien ter Burg en Annemarie de Knecht-Van Eekelen Gezien en gelezen Literatuur/ Agenda Verenigingsnieuws Even voorstellen Het overnemen van het hoofdredacteurschap van Henk van Berkel brengt ook met zich mee dat ik het Redactioneel mag schrijven. Maar hoe doe je dat eigenlijk? Het op papier zetten van de juiste woorden voelt wel een beetje aan als examen doen. Het aantal beoordelaars is alleen veel groter dan bij een ander examen. Eerst een kleine beoordelingscommissie van acht redactieleden en daarna nog een hele grote beoordelingscommissie van al onze lezers. Nu de criteria checken.... Het aantal woorden staat vast, maar de andere criteria? Aangezien die niet op papier staan, kijk ik terug naar hoe de ‘examens’ van Henk van Berkel en Annemarie de Knecht-van Eekelen eruit zagen. Persoonlijke verhalen, anekdotes, actualiteiten, ... allerlei variaties zijn de Redactioneel-revue gepasseerd. Ik besluit het maar op mijn eigen wijze te doen en hoop dat ik van u als lezer ontwikkelingsgerichte feedback mag ontvangen. Ik ben dan uiteraard benieuwd naar de criteria die u daarbij gebruikt. Ik zal mij eerst even voorstellen. Mijn toetskundige opleiding ben ik gestart in Twente. Bij de vakgroep Onderwijskundige Meetmethoden en Data-analyse ben ik afgestudeerd op verschillen in perceptie van volwassenen op meerkeuzevragen en open vragen. Daarna kon ik direct aan de slag als toetsdeskundige bij de Open Universiteit. De Open Universiteit karakteriseert zichzelf door online afstandsonderwijs wat uiteraard ook in de toetsing tot uiting komt; door digitaal toetsen kunnen studenten voor een groot aantal vakken tentamen afleggen op een tijdstip dat hen goed uitkomt. Ik ben examinator van een mastercursus Kwaliteit van toetsen en beoordelen in onderwijs en opleiding en begeleid scriptiestudenten en promovendi bij hun onderzoek naar verschillende toetsthema’s. Vanaf 2000 ben ik tevens lector Eigentijds toetsen en beoordelen bij Fontys lerarenopleiding in Tilburg. Als lector lever je een bijdrage aan de professionalisering van docenten door middel van praktijkonderzoek. Actuele thema’s die in mijn kenniskring onderzocht worden zijn formatief toetsen, het geven van schriftelijke feedback en het werken met rubrics. Kortom, mijn hele week is gevuld met een breed scala aan toetsgerelateerde activiteiten, waarbij het verhogen van kwaliteit centraal staat. Kwaliteit van toetsing is cruciaal. Op basis van toetsing worden beslissingen genomen over leerlingen en studenten die voor hen grote consequenties kunnen hebben. De kwaliteit van die beslissingen is niet alleen afhankelijk van de afzonderlijke toetsen, maar van de gehele set van toetsen die leerlingen en studenten moeten afleggen, de context waarbinnen toetsen gemaakt worden en de toetsbekwaamheid van docenten. Met het tijdschrift EXAMENS willen we aan de ontwikkeling van deze toetsbekwaamheid een bijdrage leveren. Ik wens u weer veel leesplezier! Mw. dr. D. Joosten-ten Brinke is hoofdredacteur van EXAMENS, lector Eigentijds toetsen en beoordelen bij Fontys lerarenopleiding Tilburg en universitair docent bij de Open Universiteit. E-mail: desiree.joostentenbrinke@ ou.nl; d.tenbrinke@fontys.nl.
€ 6,95EXAMENS 2013-03 Volledige uitgave
INHOUD EXAMENS 2013-3 augustus 2013 Afscheid van hoofdredacteur Henk van Berkel, redactie van EXAMENS Correctie van examenwerk. Eerste, tweede, derde en vierde correctie:wat is het verschil?, Hans Kuhlemeier Beoordelen van de kwaliteit van toetsing, Carlijn van Hees Terecht of niet? Baas boven baas - heeft de eximinator een baas? Henk van Berkel Gastcolumn: Goud in handen, Marten Roorda Een kwaliteitsborgingssysteem van toetsing. Van beleid naar praktijk, Jetske Strijbos De geïntegreerde bachelortoets. Het toetsen van kernconcepten, Lieven de Moor Uit de praktijk. Het Hondenexamen, Henk van Berkel 'Beelden zeggen meer dan woorden'. De meerwaarde van videoprestatieankers in exemenbeoordelingen, Inge Lathouwers, Hanneke Knoop-van Nuland en Erik Roelofs Examens in bedrijf. SSVV - eigenaar van het VCA-certificatiesysteem, Ad de Jongh en Harry Molkenboer Gezien en gelezen, Jorik Arts Verenigingsnieuws Redactioneel Henk van Berkel Afscheid Twaalf jaar geleden, snel na de start in 1999 van de Nederlandse Vereniging voor Examens, de NVE, ontstond bij mij het idee dat ieder zichzelf respecterende vereniging een eigen blad moet hebben. Na overleg met Wim van der Linden, de toenmalige voorzitter van de NVE, die mijn idee steunde, nam ik de eerste stappen richting redactie. Samen met Annie Kempers, lid van het bestuur van de NVE, brainstormde ik over mogelijke redactieleden en potentiële uitgevers en vooral over de formule van het tijdschrift. Het moest een tijdschrift worden op het grensvlak van theorie en praktijk. Niet te veel theorie, want dan haken veel lezers af. Maar ook niet te veel praktische tips, want het moet duidelijk zijn dat tips ergens op gestoeld moeten zijn. De (eerste) uitgever werd Lemma en de namen van de redactieleden van het eerste uur, vindt u vermeld in de eerste nummers. De naam van het tijdschrift werd EXAMENS. Zo’n naam staat als een huis. Mijn eerste medehoofdredacteur werd Ton Luijten, destijds werkzaam op Cito. Is het u overigens opgevallen dat EXAMENS bij mijn wetenhet enige tijdschrift is met twee hoofdredacteuren? Ton in de redactie was handig omdat Cito de vergaderplaats in Arnhem werd en we daar niets hoefden te betalen. Want een tijdschrift is geen goudmijn, voor de uitgever niet en ook niet voor de redactieleden die hun werk zonder enige betaling verrichten. Ton was ook degene die de eerste nummers van het tijdschrift wist te vullen door zijn netwerk aan te spreken. Er namen redactieleden afscheid en er kwamen nieuwe redactieleden bij. En de kopij kwam binnen. In de loop der jaren kwamen er rubrieken in het tijdschrift: Uit de praktijk, Gastcolumns, Terecht of Niet, en de interviews met kopstukken uit de examenwereld. Dat maakte het tijdschrift afwisselend. Er kwam een nieuwe medehoofdredacteur, Annemarie de Knecht en er zijn nog redacteuren van het eerste uur, Annie Kempers en Harry Molkenboer. Het leiden van een tijdschrift is teamwerk. Niemand is de baas en alle redacteuren zijn eigenwijs, zo hoort dat. Dat levert boeiende redactievergaderingen op. Steeds in een uitstekende sfeer. Met de komst van een nieuwe en enthousiaste uitgever, Kloosterhof, ontwikkelde het tijdschrift zich tot wat het nu is: een aantrekkelijk vormgegeven blad, met afwisselende artikelen en vele rubrieken. De reden voor deze terugblik is een emotionele. Vanwege het bereiken van de pensioengerechtigde leeftijd, neem ik afscheid van EXAMENS. Dat doe ik met een goed gevoel. Het tijdschrift staat, de redactie functioneert uitstekend, de verhouding met de uitgever en de vereniging is goed en, het allerbelangrijkst, de inhoud van het tijdschrift heeft kwaliteit. Ik dank alle lezers voor hun waardering. Ik wens mijn opvolger, Desirée Joosten-ten Brinke, heel veel succes en vooral plezier. De heer dr. H.J.M. van Berkel was hoofdredacteur van EXAMENS en werkzaam aan de Universiteit Maastricht. E-mail. h.vanberkel@maastrichtuniversity.nl.
€ 6,95EXAMENS 2013-02 Volledige uitgave
INHOUD EXAMENS 2013-2 mei 2013 Het ZelCommodel, grip op competentieniveaus. De samenhang tussen zelfstandigheid en complexiteit, Petra Bulthuis De annotaties van eerste correctoren. Nakijken van het werk van CSE-kandidaten, Eva Buijsman en Hans Kuhlemeier Toetsing en toetsgestuurd leren. Het verlagen van uitval of werkdruk door digitaal toetsen, Desirée Jossten-ten Brinke Terecht of niet? Het tentamen Jaarrekening lezen, Annemarie de Knecht-van Eekelen Gastcolumn: Rangorde of wanorde, Marten Roorda Uit de praktijk: Actieve telefoons bij examens, Annie Kempers-Warmerdam Het nakijken van open vragen. Oplossingen voor verbetering van het nakijken, Henk van Berkel Examens in bedrijf: IBKI en Examenservice - selfservice voor examenproces, Desirée Joosten-ten Brinke en Annemarie de Knecht - van Eekelen Gezien en gelezen, Ad de Jong Literatuur & Agenda Verenigingsnieuws Redactioneel Henk van Berkel De eindtoets basisonderwijs Er was recentelijk weer veel te doen om de eindtoets basisonderwijs, de Cito-toets. Het is de toets die scholen op het eind van het basisonderwijs kunnen gebruiken om het niveau van de leerlingen te bepalen. Uit de toets komt een score die in praktijk mede wordt gebruikt voor het schooladvies. Scholen zijn niet verplicht om de Citotoets af te nemen. Er zijn ook andere toetsen in omloop, maar de meest bekende is toch wel de Cito-toets. Bij het kiezen van de vervolgopleiding speelt de Cito-toets een grote rol, maar is niet doorslaggevend. Ook het schooladvies en de wens van de ouders worden bij de keuze betrokken. Nu legt de minister een verplichte eindtoets op aan alle scholen en is het plan om scores openbaar maken. Er is daarover een brief naar de Tweede Kamer gestuurd.1 Daarop volgden heftige protesten van schooldirecties. Zij vreesden, niet ten onrechte, dat er op basis van scores al snel rankings gaan ontstaan waaruit allerlei conclusies zouden kunnen worden getrokken als: ‘school A is de beste school in de gemeente’, of ‘school A is beter dan school C’. Of, nog erger, ‘school D bakt er helemaal niets van’. (Zie ook de column in dit nummer van Marten Roorda over het misbruiken van rangordeningen.) De vrees van de schooldirecties is gegrond. We leven in een tijd waarin op basis van quasi objectieve cijfers waarderingen worden uitgesproken. De gemiddelde score per school op een eindtoets wordt gezien als een bepalende indicator voor de kwaliteit van de school. Dat is niet zo. De kwaliteit van een school wordt eerder bepaald door wat de school toevoegt aan de competenties van een kind dan door wat het kind heeft bereikt. Wanneer het scholen lukt om leerlingen met een duidelijke leerachterstand zodanig te scholen dat zij gemiddeld gaan presteren, is dat maatschappelijk gezien een goede prestatie ook al zal die niet tot uiting komen in een hoge gemiddelde Citoscore. Met andere woorden, het gaat om de toegevoegde waarde. Wanneer scholen om wat voor reden dan ook minder presterende leerlingen aantrekken en het lukt de scholen hen de noodzakelijke basiskennis aan te leren, is dat een goede prestatie, gewoon omdat het de taak van scholen is leerlingen iets bij te brengen. Dus een outputmeting alleen is geen goede indicatie voor de kwaliteit. De weerzin van schooldirecteuren tegen lijstjes met gemiddelde prestaties op een eindtoets is volkomen terecht. We moeten naar een systeem om de prestaties van scholen te bezien vanuit een leerling-groeiperspectief. De heer dr. H.J.M. van Berkel is hoofdredacteur van EXAMENS en werkzaam aan de Universiteit Maastricht. E-mail. h.vanberkel@maastrichtuniversity.nl. 1Brief aan de Kamer van 14 maart 2013 van de staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, Sander Dekker. http://www.nrc.nl/nieuws/2013/03/21/meerderheid-voor-verplichte-eindtoets/
€ 6,95EXAMENS 2013-01 Volledige uitgave
INHOUD EXAMENS 2013-1 februari 2013 In memoriam: Wynand Wijnen (1934 - 2012) - een man van betekenis, Cees van der Vleuten en Henk van Berkel Voortgangstoetsing. Uit het werk van Wynand Wijnen, Arno Muijtjens De perceptie van hbo-studenten op de kwaliteit van toetsing. Het belang van vijftig kwaliteitskenmerken van toetsing, Karin Gerritsen-van Leeuwenkamp en Desirée Joosten-ten Brinke Terecht of niet? Hoe hard is hard, Henk van Berkel Gastcolumn: Nivelleren is geen feest, Marten Roorda Uit de praktijk: Europees Computer Rijbewijs, Roy Osinga De logica van mondelinge toetsing. Afscheidssymposium voor Wim Kleijne, Jackelien ter Burg en Annie Kempers-Warmerdam Examens in bedrijf: Examenadviesburo BV - dienstbaarheid aan diverse branches, Ad de Jongh en Alex van de Kerkhof Gezien en gelezen, Desirée de Joosten-ten Brinke Literatuur & Agenda Verenigingsnieuws REDACTIONEEL Annemarie de Knecht-van Eekelen Tien jaar Voor u ligt nummer 1 van de tiende jaargang van het tijdschrift EXAMENS. Het eerste nummer in een jubileumjaar. Een moment om stil te staan bij verleden, heden en toekomst van het tijdschrift. Maar laat ik niet te veel de domineestoon aanslaan. De redactie is zeer verheugd over het bereiken van deze mijlpaal. We zijn er met elkaar toch maar mooi in geslaagd om vier nummers per jaar uit te brengen vol interessante artikelen, prikkelende stellingen en gedegen overzichten over toetsen, beoordelen en examineren. Dat dit is gelukt, is in de eerste plaats te danken aan de auteurs. Zeker de laatste jaren heeft het tijdschrift geen gebrek aan kopij. Er is veel beweging op toetsgebied en daarover willen en kunnen betrokkenen elkaar graag informeren. Dan is er de redactie. Dankzij de inzet van de redactieleden en hun netwerken bestrijkt het tijdschrift een breed deel van het vakgebied. De grote variatie probeert de redactie terug te laten komen in de mengeling van artikelen. Tenslotte is er de uitgever en zijn team die er steeds weer in slagen een fraai blad bij u te laten afleveren. Dank aan allen. Zijn de doelen gehaald die de redactie zich bij de oprichting van het tijdschrift stelde? In nummer 1 van 2004 schrijven de toenmalige hoofdredacteuren Henk van Berkel en Ton Luijten (het blijft bijzonder dat dit tijdschrift twee hoofdredacteuren heeft) het volgende: ‘De redactie beoogt met het tijdschrift de praktische en theoretische kwaliteit van examens te verbeteren’. Want, zo betogen zij, er is een te grote kloof tussen de theoretici en de practici. ‘De kwaliteit van een examen is bij uitstek gebaat bij een synthese van beide deskundigheden. […] EXAMENS zal zich van andere tijdschriften gaan onderscheiden door ernaar te streven alleen die artikelen op te nemen die de synthese tussen theorie en praktijk bevorderen. […] Het tijdschrift zal ook discussies stimuleren …’. Het belang van de theorie voor de praktijk, dat staat de redactie altijd helder voor ogen bij het beoordelen van artikelen. Niet alleen is de rubriek ‘Uit de praktijk’ nog steeds springlevend, maar ook in een groot aantal van de artikelen komt de toepassing van de toetstheorie nadrukkelijk naar voren. Over discussies heeft de redactie evenmin te klagen, er zijn genoeg heikele onderwerpen, denk aan ‘selectie aan de poort’, evc of de rekentoets, en aan de uitspraken in de rubriek ‘Terecht of niet’ die Van Berkel steeds van zijn deskundig commentaar weet te voorzien. Op de verdiensten van hoofdredacteur Van Berkel, de initiatiefnemer voor dit tijdschrift, zal de redactie later dit jaar uitgebreid ingaan. In dit nummer komt hetverleden nadrukkelijk aan de orde door het overlijden van één van de kopstukken op toetsgebied, Wynand Wijnen. Een in memoriam en een artikel over voortgangstoetsing belichten zijn verdiensten voor het vakgebied. De redactie neemt afscheid van Silvester Draaijer die het afgelopen jaar de Gastcolumn heeft verzorgd. Wij danken hem voor zijn bijdragen die juist gingen over die relatie tussen theorie en praktijk die het tijdschrift zo graag ziet. In 2013 heten wij een nieuwe schrijver van de Gastcolumn welkom. Marten Roorda, CEO van Cito, neemt tot ons genoegen het stokje over. Wij zijn benieuwd wat de lezer uit het toetsbolwerk van Roorda zal vernemen. Onze verwachtingen zijn hooggespannen.De redactie van EXAMENS ziet de toekomst vol vertrouwen tegemoet. Toetsen en examineren worden eerder meer dan minder belangrijk. Er blijft ons slechts één wens: nog meer lezers. Mw. dr. A. de Knecht-van Eekelen is hoofdredacteur van EXAMENS. E-mail: a.van.eekelen@gmail.com.
€ 6,95EXAMENS 2012-04 Volledige uitgave
INHOUD EXAMENS 2012-04 november 2012 Toetsangst in beeld binnen hbo. De constructie van een test om toetsangst te meten, Margreet Engelhart-Sjouw, Lieke Walet en Gerard Straetmans De invoering van het Bindend Studieadvies. Mogelijke effecten op de studievoortgang, Karen Stegers-Jager en Janke Cohen-Schotanus Gastcolumn. Als het leven zelf, Silvester Draaier Terecht of niet? Hoeveel ellende is genoeg? Over mededogen versus juridisch gelijk. Henk van Berkel Examineren van gastouders met behulp van het cspe-model. Examens helpende zorg eb welzijn in een authentieke sitiuatie, Ad de Jongh en Jose de Raad-Dullens Uit de praktijk. Cijfers geven in Nederland de USA en het Verenigd Koninkrijk, Annemarie de Knecht-van Eekelen Rekentoetsen VO wel degelijk valide, Jan Kastelein Examenwerk - onderwijs en bedrijfsleven samen sterk, Annie Kempers-Warmerdam en Annemarie de Knecht-van Eekelen Gezien en gelezen Verenigingsnieuws REDACTIONEEL Annemarie de Knecht-van Eekelen Serieus omgaan met EVC. Mensen doen gedurende hun hele leven ervaringen op, bijvoorbeeld op de werkplek, door levenservaring, door zelfstudie, via hobby’s en/of onderbroken studies. EVC richt zich op alle individuen die de wens hebben het niveau van hun verworven competenties te laten erkennen teneinde de vraag beantwoord te zien op welk niveau zij beroepsmatig kunnen functioneren. Een EVC procedure stelt het niveau van het beroepsmatig functioneren vast. Daarmee kunnen individuen een adequaat instroomniveau kiezen in het beroepenveld of in het onderwijsveld. Dat is een nobel streven dat alle aandacht verdient. Al in 1994 verscheen het rapport ‘Kwaliteit erkennen’ van een commissie onder leiding van Wynand Wijnen. Het rapport bevatte de bevindingen over de mogelijkheden om in Nederland te komen tot een stelsel waarin niet formeel behaalde kwalificaties van individuen worden erkend. De commissie kwam tot de conclusie dat een dergelijk stelsel in Nederland wenselijk en haalbaar is. Inmiddels zijn we al bijna twee decennia verder en het zou voor de hand liggen dat we kunnen constateren dat het EVC zich een standvastige plaats heeft verworven in het Nederlandse onderwijssysteem. Helaas is dit niet het geval. Kennelijk schort er wat aan de acceptatie. Op papier is die acceptatie er zeker. Nog in juni van dit jaar hebben de staatssecretaris van OCW en de voorzitters van de FNV en VNO een convenant ondertekend waarmee ze beloven zich in te zetten voor de verdere verspreiding van EVC als arbeidsmarktinstrument ter ondersteuning van een Leven Lang Leren. Er werden door partijen heel mooie intenties uitgesproken. Maar het is wrang om te constateren dat nog in dezelfde maand de Inspectie met een rapport kwam met als conclusie dat de ervaringscertificaten die uitgereikt zijn in het mbo en hbo in de meeste gevallen ernstig tekort schieten. Het certificaat biedt examencommissies onvoldoende informatie om verantwoorde beslissingen te nemen over vrijstelling, diplomering of maatwerk. Dat is jammer. EVC is een krachtig middel om competenties die niet via de geëigende wegen zijn verworven, om te zetten in formele kwalificaties. Het draait in de maatschappij immers om diploma’s, certificaten, bullen en dergelijke die een stempel bevatten van erkende onderwijs- en exameninstellingen. Instellingen kunnen pas de ervaringen van kandidaten omzetten in officiële certificaten wanneer ze erop kunnen vertrouwen dat de certificeringcertificaten voldoende objectieve informatie bevatten op basis waarvan ze kunnen overgaan tot het verzilveren ervan. Maar de goede wil is ook belangrijk. Instellingen moeten de informeel verworven competenties zien als gelijkwaardig aan die welke in formele leerlijnen zijn verworven. Als alle partijen die instelling daadwerkelijk hebben, zal het wel goed komen met EVC. De heer dr. H.J.M. van Berkel is hoofdredacteur van EXAMENS en werkzaam aan de Universiteit Maastricht. E-mail. h.vanberkel@maastrichtuniversity.nl.
€ 6,95EXAMENS 2012-03 Volledige uitgave
INHOUD EXAMENS 2012-03 augustus 2012 De formatieve functie van toetsen. Voorbeelden van effectieve en minder effectieve vormen van feedback, Caroline Timmers en Fabienne van der Kleij Zorg om rekenen in de Zorg. Adaptieve test verpleegkundig rekenen, Tecla Lampe, Gerard Straetmans en Theo Eggen Gastcolumn. Spring toch niet in de sloot! Silvester Draaijer Terecht of niet? Begeleiden en beoordelen, gaat het samen? Henk van Berkel Training van docenten in toetsconstructie. Leidt training tot betere toetsing, Bart Schoenmakers en Chris van Klaveren Uit de praktijk. Uit de praktijk van EXAMENS, Annemarie de Knecht-van Eekelen De rekentoetsen-3F zijn niet valide. Dat wordt nog wat, met die rekentoetsen! Ben Wilbrink, Joost Hulshof en Henk Pfaltzgraff Prove2Move - Kwaliteit en samenwerking, Annemarie de Knecht-van Eekelen en Ad de Jongh Gezien en gelezen Verenigingsnieuws Redactioneel van Annemarie de Knecht van Eekelen Het kind van de rekening. ‘Aantal gezakten op vmbo mogelijk verdubbeld dit jaar’, dat lees ik op 14 juni in de trein in de Metro. Volgens dit bericht vol rampspoed, het woord ‘bloedbad’ wordt zelfs gebruikt, zullen de strengere exameneisen hun tol gaan eisen. En toen, bijna een maand later, op 11 juli ’s ochtends in het journaal van half negen via de radio, het -verlossende bericht: het slagingspercentage was slechts met 1,8% gedaald, dat viel erg mee. Het daarop volgende journaal van 9 uur vond die tekst toch wat al te positief en bracht het nieuws als ‘bijna 2% meer gezakten’, toch niet zo best. Het is maar hoe je het bekijkt. Ik was er al enigszins op voorbereid. Van een middelbare school in mijn omgeving had ik gehoord dat 100% van de vmbo-t leerlingen was geslaagd en dat de resultaten op havo en vwo ook niet sterk afweken van voorgaande jaren. Geluiden uit Cito over de normering gaven dezelfde teneur aan. Wat doen ze op die scholen, vraag je je af. Strenger selecteren bij de overgang naar de examenklas, dat is een strategie. De school lijkt daar bij gebaat, want kan mooie slagingspercentages laten zien, maar de leerling? Over het nut van zittenblijven kan ik een apart artikel schrijven, nu dus even niet. De strengere zak/slaagregeling voor de centrale eindexamens heeft als doel de kwaliteit van het voortgezet onderwijs en de aansluiting op het vervolgonderwijs te verbeteren. Dat er problemen zijn met kwaliteit en aansluiting kan niet ontkend worden. Lees in dit nummer het artikel van Tecla Lampe et al. Over de rekenvaardigheid van verpleegkundigen. Men is ontevreden over de kwaliteit van het onderwijs. Wie is ‘men’ eigenlijk? Zijn het al die mensen die sowieso vinden dat vroeger alles beter was? Die mensen die met weemoed terugdenken aan een grijs verleden vóór de Mammoetwet, toen je nog drie vreemde talen leerde, waarin je weliswaar geen woord kon uitbrengen, maar toch … Toen een leraar nog status had, toen er een kleine elite toegang had tot hoger onderwijs, ja, zo kan ik nog wel even doorgaan. Wat is de meetlat voor kwaliteit? Toch niet het kunnen opdreunen van de tafels van 1 tot 10, al is het wel makkelijk om die te kennen. Kwaliteit wordt gemeten in internationale vergelijkende onderzoeken als TIMSS en PISA, daar komt Nederland steeds goed in naar voren. En er is sinds 1987 de Nederlandse Periodieke Peiling van het Onderwijsniveau (PPON) met onderzoek op de basisschool naar Nederlandse taal, Rekenen-Wiskunde, Wereldoriëntatie, Engels, Muziekonderwijs, Verkeerson-der wijs, Beeldende vorming en Bewegingsonderwijs. In een overzicht van 20 jaar PPON schrijft de projectleider: ‘Er is weinig of geen ontwikkeling over de laatste twintig jaar, niet in positief en niet in negatief opzicht voor het kennis- en vaardigheidniveau van de leerlingen. […] De enige systematische uitzondering op dit algemene beeld vinden we bij het domein rekenen/wiskunde1 ’.Rekenen, dat probleem is opgepakt door de politiek. Kwaliteit van onderwijs wordt gekoppeld aan rekenvaardigheid. Er komen centrale rekentoetsen die voor alle middelbare schoolleerlingen een verplicht examenonderdeel worden. Voor de details: lees het artikel van Ben Wilbrink et al. Ik vind het onbegrijpelijk dat een leerling aan het eind van zijn of haar middelbare schoolloopbaan kan worden afgerekend op het rekenonderwijs van de basisschool. Die leerling wordt het kind van de rekening. Mw. dr. A. de Knecht-van Eekelen is hoofdredacteur van EXAMENS. E-mail: a.van.eekelen@gmail.com. 1Schoot, F. van der (2008)O. nderwijs op peil? Een samenvattend overzicht van 20 jaar PP.O ANrnhem: Cito, p. 30.
€ 6,95EXAMENS 2012-2 Volledige uitgave
INHOUD EXAMENS 2012-02 mei 2012 Werken met datateams op scholen, Geen onderbuikgevoelens, maar data Kim Schildkamp Naar een centrale itembank. Voorbeelden uit opleidingen in de financiële sector, Olaf McDaniel Gastcolumn. Ruilen? Silvester Draaijer Terecht of niet? Eens coulant, altijd coulant, Henk van Berkel Een psychometrische analyse van een itembank geschikt voor een computergestuurde adaptieve toets? Jorien Doets Uit de praktijk Nulmetingen Taal en Rekenen in het mbo, Nes van Hulzen Slecht gelezen of slecht geleerd? - 2. Situatieschetsen en informatieopbouw in vmbo-examens, Jacqueline Evers-Vermeul & Jentine Land Het College voor Examens - Examineren is oogsten, Alex van de Kerkhof en Annie Kempers-Warmerdam Informatie: De inspectie en examenleveranciers voor het mbo Gezien en gelezen: Het platform digitaal toetsen, Desirée Joosten-ten Brinke Literatuur/Agenda Wie zijn wij Verenigingsnieuws Selecteren aan de poort. We ontkomen er niet aan dat iedere nieuwe bewindvoerder op het onderwijsministerie beleidswijzigingen gaat voorstellen. Daar is op zichzelf niets op tegen. Wanneer de politieke kleur van de regering verandert, volgen er beleidwijzigingen. Zo ook door de huidige bewindsman, staatssecretaris Zijlstra. Hij komt met plannen voor een meer decentrale selectie voor die universitaire opleidingen waar het aantal studieplaatsen kleiner is dan het aantal gegadigden. Tot op heden was het beleid: centrale gewogen loting. Dat beleid is tot stand gekomen na een lange discussie in de jaren zeventig van de vorige eeuw. Het was een typisch Nederlands compromis tussen enerzijds gelijke kansen voor iedereen en anderzijds een beloning voor leerlingen die op het vwo hoge cijfers haalden. Het systeem heeft een kleine veertig jaar standgehouden. Niet dat iedereen er gelukkig mee was, maar er was niets beters te bedenken, zoals een commissie onder voorzitterschap van professor Drenth rond de eeuwwisseling concludeerde. Een nieuw argument voor een sterker accent op selecteren is van recente datum. Dit is het argument ‘studierendement’. De rendementen in het hoger onderwijs worden te laag geacht en met behulp van een zorgvuldig selectiemechanisme zou het mogelijk moeten zijn die rendementen te verbeteren. Hoe graag we het ook zouden willen, een hoger rendement met behulp van beter selecteren is niet te realiseren. Studieresultaten in het verleden behaald, zijn geen garantie voor toekomstig succes. Daar heb ik in 2004 in dit tijdschrift ook al eens op gewezen. De Leidse universiteit heeft de effecten van selectie aan de poort in praktijk laten onderzoeken, met als resultaat dat het experiment is stopgezet. De kosten zijn hoog en de opbrengsten gering. Natuurlijk moeten studenten gemotiveerd zijn om een universitaire studie met succes te kunnen volgen. Men wil motivatie gaan meten via toelatingsgesprekken die opleidingen met de aanmelders gaan houden. Daar zitten wel wat addertjes onder het gras. Niet alleen is motivatie te ‘faken’, maar aanmelders zullen zich ook terdege voorbereiden op een dergelijk gesprek. Naast uiteraard de inhoud van het gesprek, blijkt uit onderzoek dat beoordelaars zich laten (ver)leiden door doorgaans irrelevante zaken als kleding, kapsel, gebit, wellevendheid, en dergelijke. Toelatingsgesprekken worden op die manier toneelstukjes waarin de spelers hun rollen spelen. Het Nederlandse voortgezet onderwijs is een van de meest selectieve in de westerse wereld. De groep vwo-gediplomeerden is daarvan de top. Verdere selectie in die groep leidt tot buitensporig veel selectiefouten. Dat wil zeggen, veel verkeerde studenten worden binnengelaten en veel geschikten blijven buiten de poort staan. Dat kan toch niet de bedoeling zijn. De rendementen kunnen inderdaad omhoog, maar de energie die selectie aan de poort kost, kan beter worden gestoken in vernieuwingen van onderwijsprogramma’s en examenmethodieken. Daar is grote winst te behalen. De heer dr. H.J.M. van Berkel is hoofdredacteur van EXAMENS en werkzaam aan de Universiteit Maastricht. E-mail. h.vanberkel@maastrichtuniversity.nl.
€ 6,95EXAMENS 2012-01 Volledige uitgave
INHOUD EXAMENS 2012-01 februari 2012 Wie let op de kwaliteit van peer assessment? Martijn Leenknecht en Harm Tillema Verhoging van de waarde van mbodiploma’s. Ton Remeeus en Maria Wessels Verhoging van de waarde van mbo-diploma’s. Sectorale afspraken tussen scholen en beroepenveld zijn nodig.Ton Remeeus en Maria Wessels Terecht of niet? Kortdurende euforie - Over het achteraf wijzigen van de examenuitslag Henk van Berkel Gastcolumn: Politieman veroordeeld voor diefstal, Silvester Draaijer Het random construeren van toetsen uit een itembank. Hoe is gelijkwaardigheid van toetsen te garanderen, Bernard Veldkamp Uit de praktijk: Beveiligingen in diploma’s – het ontwerp, Rinus Maas Slecht gelezen of slecht geleerd?. Woordkeuze en Persoonlijk taalgebruik in vmbo-examens, Jacqueline Evers-Vermeul & Jentine Land Over het objectiveren van personeelsbeoordeling. Beoordelen van docenten is nog geen gemeengoed, Els Verheggen en William van den Dries Kopstukken uit de examenwereld: Henk van Berkel – van theorie naar praktijk, Annemarie de Knecht-van Eekelen en Annie Kempers-Warmerdam Gezien en gelezen Verenigingsnieuws Cijfers Tot mijn favoriete lectuur behoren de jaaroverzichten met cijfers. Cijfers lijken een objectieve weergave van de werkelijkheid te geven, maar ze roepen vaak meer vragen op dan ze beantwoorden. Een voorbeeld: in het Jaarboek onderwijs in cijfers 2011, een uitgave van het centraal Bureau voor de Statistiek, lees ik onder het kopje ‘Uitzonderlijk sterke groei van het aantal geslaagden in het mbo’ als eerste regels: “In 2009/’10 slaagden in het voortgezet onderwijs 168 duizend kandidaten voor het eindexamen. Dat is bijna 2 procent minder dan een jaar eerder”. Hoezo ‘uitzonderlijk sterke groei’? Het is het verkeerde kopje zou ik zeggen, want bij verder lezen blijkt dat de groei van het aantal geslaagden in het mbo inderdaad 22% is, maar dat blijkt het gevolg van al die mensen die het diploma helpende zorg en welzijn op mbo-niveau 2 moeten halen, omdat ze anders geen gastouder mogen zijn. En dan gaan de rekenaars verder door deze groep niet mee te tellen of wel mee te tellen, het hangt er maar vanaf wat ze willen betogen. Voor de volledigheid meld ik dat de rapporteurs schrijven dat het aantal afgestudeerden voor een hbo-bacheloropleiding in 2009/’10 licht toenam tot ruim 62 duizend en dat in het wo ruim 30 duizend studenten hun doctoraal of master behaalden en dat is 5 procent meer dan in het jaar ervoor. Dit Jaarboek geeft nog meer interessante informatie. Wat te denken van de verklaring voor het lagere slagingspercentage van havisten en vwo’ers dat voor beide groepen 4% lager was dan in het jaar daarvoor? De rapporteurs veronderstellen: “Wellicht was de keuze voor havo of vwo de afgelopen paar jaar voor enkelen te hoog gegrepen en had een aantal vwo’ers meer succes op de havo gehad en was een aantal havisten beter af geweest op het vmbo”. Tja, ik kan nog wel wat verklaringen bedenken die evenmin uit de cijfers zijn af te leiden als deze ‘wellicht’-verklaring van de statistici. Doe eerst maar eens onderzoek. De cijfers over het aantal geslaagden voor havo en vwo per profiel geven de cbs’ers geen aanleiding tot speculaties, maar die cijfers zijn wel intrigerend. Op de havo is bij de meisjes in vier jaar tijd het aandeel van het profiel cultuur en maatschappij gehalveerd. De verklaring hiervoor ligt bij de invoering van de vernieuwde tweede fase in het schooljaar 2007/’08, waardoor wiskunde en economie in dit profiel geen verplichte vakken meer zijn. Maar in vervolgopleidingen zijn wiskunde en/of economie wel vereist. Een slimme meid die op haar toekomst is voorbereid, zal dan een ander profiel kiezen. De behoefte om zo’n breed mogelijke keuze te hebben na havo of vwo blijkt ook uit het toenemend aantal kandidaten op zowel havo als vwo dat een diploma voor meerdere profielen behaalt. De voorstanders van twee profielen, noem ze maar weer gewoon A en B of a en ß, vinden hier wel munitie. Ik kan u het lezen van dit Jaarboek ten zeerste aanbevelen. Het is weer eens wat anders dan al die verhalen over fraude en corruptie bij examens. Toch nog één berichtje dat hoop geeft voor de toekomst: een man die valse diploma’s verkocht, heeft zestien maanden gevangenisstraf gekregen. En dan, zult u vragen? Daarna ‘zal hij begeleiding krijgen van het Leger de Heils’. 1 Als dat geen hoop geeft! Mw. dr. A. de Knecht-van Eekelen is hoofdredacteur van EXAMENS. E-mail: a.van.eekelen@gmail.com. 1Bericht van het Hoger Onderwijs Persbureau, Profielen (Hogeschool Rotterdam), dec. 2012, p.7.
€ 6,95
