Hieronder kunt u inloggen op uw account bij ProfessioneelBegeleiden.nl en uw favoriete uitgaven/artikelen (gratis) downloaden!
> Heeft u nog geen account?
Klik hier om u gratis te registreren!
INHOUD EXAMENS 2004-0 januari 2004 Is het een zes of een zeven? Bert Meuffels De computer als corrector Ton Heuvelmans Uit de praktijk - Kruis het meest juiste antwoordalternatief aan Annie H.H.M. Kempers-Warmerdam Behoort het nakijken tot het verleden? Richard De Mulder en Kees van Noortwijk Gastcolumn - Fouten en het beoordelen van fouten J.G. Stappers Wat is… betrouwbaarheid? H.J.M. van Berkel, Examineren met de computer in het voortgezet onderwijs - In gesprek met Henk Kreeft Ton Luijten Een kwestie van faalangst? Jan Ruigrok Column - Levensecht Ton Luijten Hoe verantwoord meten we? Arne Evers Literatuur Verenigingsnieuws REDACTIONEEL Ton Luijten en Henk van Berkel De redactie van EXAMENS is er trots op dat het eerste nummer voor u ligt. De redactie beoogt met het tijdschrift de praktische en theoretische kwaliteit van examens te verbeteren. Niet dat we van mening zijn dat er onzorgvuldig wordt geëxamineerd, maar het kan altijd beter. Naar ons oordeelis er een te grote kloof tussen de theoretici en de practici die zich vooral met de afname van toetsen en examens bezighouden. Het zou geen goede zaak zijn wanneer de ontwikkeling van toetsen en examens uitsluitend in handen ligt van toetsdeskundigen. Zoals het ook niet zou kloppen wanneer die ontwikkeling uitsluitend in handen ligt van inhoudsdeskundigen. De kwaliteit van een examen is bij uitstek gebaat bij een synthese van beide deskundigheden. De toetstheorie kan uitstekende oplossingen bieden voor praktische problemen. Anderzijds kan de praktijkervaring van het toetsen en examineren zeer zinvol zijn bij de uitvoerbaarheid van theoretische concepten. Het is de wisselwerking tussen theorie en praktijk die de kwaliteit van het examen bepaalt. EXAMENS zal zich van andere tijdschriften gaan onderscheiden door ernaar te streven alleen die artikelen op te nemen die de synthese tussen theorie en praktijk bevorderen. Echter, conform de opvatting dat niets zo praktisch is als een goede theorie, mag het niet zo zijn dat de praktijk niet theoretisch is gefundeerd. Het tijdschrift EXAMENS zal zich richten op practici en theoretici en we zullen hen ervan proberen te overtuigen dat ze een twee-eenheid vormen. EXAMENS is ook bedoeld als een forum voor wetenschappelijk onderzoek en onderzoek naar de stand van zaken op het gebied van examens in brede zin. Het tijdschrift zal ook discussies stimuleren en, vooral, praktische implicaties voor het Nederlandse en Vlaamse examensysteem benadrukken. Wij nodigen u van harte uit in die discussie te participeren door uw bijdrage hieraan in te zenden. De redactie zal op grond van dit uitgangspunt zorgvuldig keuzes maken bij het publiceren van artikelen. Uiteraard blijven de auteurs zelf verantwoordelijk voor de inhoud. EXAMENS besteedt aandacht aan de examenactiviteiten in de private sector en in de overheidssector. Daarbij gaat het vooral om thema’s als beleid, kwaliteit en organiseerbaarheid. In dit eerste nummer zijn met name bijdragen opgenomen die gaan over de mogelijkheden van de computer bij het ontwikkelen, afnemen en scoren van examens. Deze keuze is door de redactie gemaakt vanwege het thema van de conferentie van de Nederlandse Vereniging voor Examens (NVE). Namens de redactie, Henk van Berkel Ton Luijten
€ 6,95REDACTIONEEL In ons vakblad laten, soms afwisselend, zes vaste medewerkers hun licht schijnen over leiderschap en onderwijs. Hun bijdragen betreffen onderwerpen die nogal eens aan onze aandacht ontsnappen als gevolg van de waan van de dag, die ook in het onderwijs regelmatig heerst. In dit redactioneel daarom eens bijzondere aandacht voor deze vaste medewerkers en hun bijdragen aan dit nummer. Willem de Vos, oud rector-bestuurder in het voortgezet onderwijs, schrijft over de ‘oerkloof tussen vakmensen (volgens hem een beter woord dan professionals) en leidinggevenden en borduuurt daarbij verder op wat hij de ‘gouden vergelijking van Léon de Caluwé noemt: ‘Die klus is net als het verplaatsen van een kerkhof, u heeft weinig medewerking van binnenuit te verwachten.’ Jaap Nelissen, directeur van de Jenaplanschool Wittevrouwen in Utrecht en onze nieuwe columnist uit het primair onderwijs, roept in zijn eerste bijdrage de politiek en de samenleving op werk te maken van het steeds groter wordende tekort aan leerkrachten. Het thema mag dan dit keer wel gewijd zijn aan professionalisering van leraren, maar het heeft niet zijn hoogste prioriteit. Afwisselend schrijven Sietske Waslander en Marc Vermeulen, beiden als hoogleraar onderwijssociologie verbonden aan TIAS over kwesties van onderwijsbestuur en onderwijsbeleid. Deze keer is het de beurt aan Sietske Waslander. Zij loopt alvast vooruit op de verkiezingen van november aanstaande en het daarna te formeren kabinet. Voor de nieuwe onderwijsministers is er volgens haar werk aan de winkel. Vooral de sturing van het onderwijs vraagt aandacht. Zij geeft vijf adviezen die een begin kunnen maken aan het doorbreken van de sturingsimpasse in het onderwijs. Vanuit Vlaanderen schrijven Rudi Schollaert en Roger Standaert afwisselend over onderwijsnieuws van over de grenzen. Beiden hebben hun sporen verdient in het Vlaamse en internationale onderwijs, Rudi Schollaert als directeur nascholing en internationale betrekkingen bij de Vlaamse koepelorganisatie VSKO en Roger Standaert als hoogleraar comparatieve pedagogiek aan de Universiteit Gent en als expert betrokken bij verschillende Vlaamse internationale projecten. In dit nummer duikt Rudi Schollaert in het vraagstuk over professionaliseren in relatie tot evidence based werken. De wereld, dit is de school en de klas waarin een leraar zijn weg moet zien te vinden is uitermate complex en allesbehalve gebaat bij centraal bedachte en opgelegde aanpakken. Hij pleit dan ook voor zoveel mogelijk maatwerk voor de leraren. Het themadeel van deze DNM is gewijd aan de professionalisering van leraren. In hun redactionele inleiding plaatst de themaredactie de bijdragen in een inhoudelijke context. In december verschijnt ons jubileumnummer Vraagt onderwijs nieuw leiderschap? Met dit themanummer ronden we onze eerste tien jaargangen af. Aan het jubileumnummer verbinden we ook een congres over de (nabije) toekomst van het onderwijs en wat dit betekent voor het onderwijskundig leiderschap. Het congres kent een vergelijkbare opzet als ons vakblad, dus met aandacht voor de dagelijkse praktijk en inbreng vanuit de wetenschap, voor iedereen in het po, vo en mbo die te maken heeft met leiderschapsvraagstukken. Elders in dit nummer vindt u meer informatie over dit congres. Klaas Pit INHOUD THEMA - Leraren en hun professionalisering Ontwikkeling van vakmanschap van leraren, Professionalisering anno 2023 Pieter Leenheer, Tanja de Ruijter en Jelle Kaldewaij Professionaliseren op een veranderend speelveld, Van na- en bijscholing naar ontwikkelen van vakmanschap Pieter Leenheer Over miskend vakmanschap Inge Okkes Herwaardering van vakmanschap van leraren: gaat dat lukken? Kanttekeningen bij Het lerarentekort Anna van Strien Effectief professionaliseren doen leraren vooral in eigen tijd Amber Walraven Professionalisering en publieke professionals, Hoeveel greep hebben leraren eigenlijk op hun professionalisering? Pieter Leenheer Professionele leergemeenschappen, Starten is het probleem niet, verduurzamen wel Pieter Leenheer En hoe gaat het in de praktijk? In gesprek met een zestal schoolleiders Tanja de Ruijter en Puk Witte Wat is de meerwaarde van onderzoek voor levenslang leren van leraren? Niets is zo praktisch als de resultaten van pedagogisch grondslagenonderzoek Fred Janssen EN VERDER Schoolleiders: reflecteer en communiceer over leiderschap. That’s the spirit! Samenwerkend innoveren in po, vo, mbo; de rol van schoolleiders Angela de Jong Het Profielwerkstuk vraagt om doorlopende leerlijn en gemeenschappelijke taal, Hoeveel fietsers rijden er door rood? Inge Okkes Rubrieken Strip – Pieter Leenheer Column – Willem de Vos Column – Jaap Nelissen Bestuur Beleid Beschouwing – Sietske Waslander Onderwijs over de grenzen – Roger Standaert Boeken
€ 6,95REDACTIONEEL In dit nummer van DNM is het thema gewijd aan toetsen en beoordelen. In hun redactionele inleiding plaatsen de redacteuren de bijdragen in een inhoudelijke context. Ik ga aan de hand van het thema nader in op de manier waarop we in ons vakblad voor leiderschap en onderwijs de thema’s steeds uitwerken. In de eerste plaats gaat het altijd om bijdragen vanuit of van belang voor de dagelijkse leiderschapspraktijk in het onderwijs, met aandacht voor onderzoek (in dit geval bijvoorbeeld naar overgangsbeslissingen in het voortgezet onderwijs) en wordt het thema geplaatst in een historische context (zie de bijdrage van Pieter Leenheer). In de tweede plaats is er in de thema’s, waar mogelijk, aandacht voor de verschillende partijen die samen verantwoordelijk zijn voor het thema en dan hebben we het vaak niet alleen over de schoolleider, maar ook over de teamleider, leerkracht of leraar. Leiderschap gaat immers (veel) verder dan het dagelijks werk van de leidinggevende alleen. In de derde plaats, tenslotte, wordt in de diverse rubrieken duidelijk stelling genomen: door Willem de Vos als rector-bestuurder, Marc Vermeulen of Sietske Waslander vanuit wetenschap, bestuur en beleid en Rudi Schollaert of Rogier Standaert vanuit internationaal perspectief. Op deze manier bieden we de lezer een veelzijdige kijk op een thema aan waar we in het onderwijs vandaag de dag mee te maken hebben in de hoop dat het bijdraagt aan het gesprek hierover in de school en, nog mooier, leidt tot nieuwe, nog betere praktijken. Op deze wijze hebben we in de afgelopen tien jaar in DNM bijna 40 thema’s behandeld: 38 om precies te zijn. Dit (jubileum)jaar verschijnen nog de volgende twee thema’s: professionalisering in het septembernummer en de toekomst van het onderwijs in het extra dikke decembernummer, dat als jubileumuitgave verschijnt. Over dat jubileumnummer gesproken: daaraan verbinden we ook een congres over de (nabije) toekomst van het onderwijs en wat dit betekent voor het onderwijskundig leiderschap. Het congres wordt op een vergelijkbare manier opgezet als hiervoor beschreven voor de thema’s van DNM, dus met aandacht voor de dagelijkse praktijk en inbreng van wetenschap, voor iedereen in het po, vo en mbo die te maken heeft met leiderschapsvraagstukken en met veel ruimte voor uitwisseling (lezingen, workshops en ontmoetingen). Reserveren is nu al mogelijk! SAVE THE DATE Op 7 december a.s. vindt het ter gelegenheid van het tienjarig jubileum van DNM het congres De toekomst van het onderwijs plaats. Boeiende sprekers, workshops die je niet wilt missen en ontmoetingen met collega’s over waar leiderschap in het onderwijs de komende jaren voor staat. Vroege aanmelders betalen niet € 195, maar € 165. Aanmelden kan via eric@kloosterhof.nl Nog niet geabonneerd? U kunt kiezen voor een digitaal abonnement (slechts € 25 per jaar) of de papieren versie (€ 79 per jaar). U kunt ook kiezen voor een IP-abonnement. DNM biedt dan toegang op basis van een IP-range aan. Ideaal voor bijvoorbeeld onderwijsinstellingen of organisaties waar meerdere personen regelmatig gebruik (willen) maken van DNM. Met een abonnement op basis van IP krijgen alle werkplekken niet alleen toegang tot de nieuwste uitgave maar ook tot het archief van DNM. Is uw interesse gewekt? Neem contact op met Eric Vullers via eric@kloosterhof.nl of 0475-597151 Klaas Pit INHOUD THEMA - Toetsen en beoordelen Een herbezinning op de plek van toetsing in het onderwijs Dominique Sluijsmans, Puk Witte en Pieter Leenheer Toetsing en beoordeling in de doordeweekse schoolpraktijk, Een korte geschiedenis van dagelijkse toetspraktijken tussen 1801 en 2023 Pieter Leenheer Iedere leerling op de juiste plek? Een onderzoek naar overgangsbeslissingen in het vo Janneke Sleenhof Hoe kan toetsing meer recht doen aan alle leerlingen? Martin Ringenaldus Van visie naar toetsing: de rol van de schoolleider René Kneyber en Elizabeth Langeveld Doelgericht en bedachtzaam werken aan leerlinggerichte toetsing Dominique Sluijsmans Verantwoorden diplomabeslissing mbo, Een zoektocht naar kwaliteit en verbinding met het onderwijs Paula Willemse en Irma van der Neut Eerlijk beoordelen van resultaat én proces, In gesprek met docenten van Huizermaat Puk Witte EN VERDER Wat maakt een PLG succesvol en wat niet? De ontwikkeling van zeven Professionele Leergemeenschappen Marjan Vermeulen Zo simpel is het allemaal niet, Over sturing in het onderwijs Marlies Honingh, Floor Basten en Hartger Wassink 44 jaar stimuleren van leren en kansengelijkheid Jeroen Onstenk en Puk Witte Rubrieken Strip Column – Willem de Vos Bestuur Beleid Beschouwing Onderwijs over de grenzen Boeken
€ 6,95REDACTIONEEL De Nieuwe Meso gaat dit jaar de tiende jaargang in. Een jubileumjaar waarin we langzamerhand toewerken naar een jubileumuitgave over leiderschap en onderwijs. De afgelopen jaren hebben we talloze artikelen en themanummers aan dit thema gewijd. Denk aan de prachtige thema-uitgaven over Thijs Homan, Gert Biesta en het Rijnlands denken, maar ook aan de vele bijdragen vanuit de dagelijkse praktijk van het po, vo en mbo, geschreven door bestuurders, schoolleiders en docenten, of over die dagelijkse praktijk door wetenschappers en onderzoekers. Te veel om op te noemen en allemaal terug te vinden of te downloaden op onze website www.denieuwemeso.nl. Tien jaar is een mooie periode om op terug te kijken: welke al dan niet dominante ontwikkelingen hebben we gezien in deze periode als het gaat om leiderschap en onderwijs, hoe invloedrijk was het gedachtegoed uiteindelijk van denkers, die op bepaalde momenten in die periode volop in de schijnwerpers hebben gestaan en voor welke uitdagingen hebben we in het onderwijs oplossingen moeten zien te vinden? Dit zijn zo maar enkele vragen die je aan de orde kunt stellen als je terugkijkt. Maar nog belangrijker is hoe het de komende jaren in het onderwijs zal gaan. Welke gedachten leven hierover bij leidinggevenden, wetenschappers en onderzoekers, bij de overheid en belangenorganisaties? Komt er eindelijk rust in de tent, of moet het hele hedendaagse onderwijs op de schop? Om maar twee uitersten te geven, die je wekelijks tegenkomt in de ingezonden brieven van mensen die zeggen het te weten. Enige tijd geleden (nog voor corona de boel in de war schopte) hoorde ik een bestuurder zeggen, dat het zo langzamerhand voor hem de vraag is of je nog wel kunt spreken over de toekomst van het onderwijs, omdat je het dan al heel snel hebt over het huidige onderwijssysteem. Hij vroeg zich af of je niet moest spreken over de toekomst van het leren. Hoe willen we, of moeten we, in de nabije toekomst het leren organiseren en wat is daarvoor dan nodig? Aan dezelfde tafel zat een bestuurder die vond dat we er nu eerst maar eens voor moesten zorgen om onze huidige zaakjes op orde te krijgen in de scholen voor we gaan roeptoeteren over de toekomst van het leren… En zo heeft iedereen zijn of haar eigen opvattingen. Net als in de afgelopen jaren, hopen we in de komende nummers en de jubileumuitgave lijn aan te brengen in dit denken over de nabije toekomst van ons onderwijs, of moet ik zeggen van het leren. Wilt u dit niet missen zorg er dan voor dat u zich abonneert. U kunt kiezen voor een digitaal abonnement (slechts € 25 per jaar) of de papieren versie (€ 79 per jaar). U kunt ook kiezen voor een IP-abonnement. DNM biedt dan toegang op basis van een IP-range aan. Ideaal voor bijvoorbeeld onderwijsinstellingen of organisaties waar meerdere personen regelmatig gebruik (willen) maken van DNM. Met een abonnement op basis van IP krijgen alle werkplekken niet alleen toegang tot de nieuwste uitgave maar ook tot het archief van DNM. Is uw interesse gewekt? Neem contact op met Eric Vullers via eric@kloosterhof.nl of 0475-597151. Klaas Pit INHOUD THEMA - MBO De weg naar een toekomstbestendig mbo; Inleiding op het themakatern Laura Kirchner, Jeroen Onstenk en Anneke Westerhuis De kwalificatiefunctie en de omkering van de macrodoelmatigheid in het mbo; Zoveel mensen, zoveel kwalificaties? Marc van der Meer, Max Hoefeijzers en Onno-Hans Noteboom Kansengelijkheid en het mbo: tussen kwalificeren en selecteren Jeroen Onstenk en Anneke Westerhuis Mbo: tussen hoop en vrees Bas ter Weel Naar een eigen kwaliteitsmodel in het mbo Henny Morshuis en Mare Riemersma-Diephuis De groei van practoraten in het mbo; Werken aan kwaliteit door onderzoek Marc van der Meer, Jorick Scheerens en Ronald Stevens EN VERDER Rotterdamse leraren po en vo reflecteren op hun advies- en plaatsingspraktijk; Van onbewust ongelijk naar bewust gelijk Puk Witte De gevolgen van de coronapandemie op de leergroei van leerlingen in het basisonderwijs; Basisvaardigheden na 2,5 jaar coronapandemie Lynn van Vugt en Sanne van Wetten Over uitdagingen en knellende praktijken; Op weg naar een werkende besturingsfilosofie Dea Mooij Rubrieken Strip Column – Willem de Vos Bestuur Beleid Beschouwing Onderwijs over de grenzen Boeken
€ 6,95REDACTIONEEL De aankondiging van het congres Voorkom gendergerelateerd geweld: be the change, gehouden op 9 november jl., meldde dat 25% van de plegers van seksueel grensoverschrijdend gedrag tussen de 17 en 21 jaar is en nog eens 25% tussen de 22 en 30 jaar. Het hebben van traditionele, conservatieve opvattingen over mannelijkheid en vrouwelijkheid speelt daarin een cruciale rol. Hierdoor voelen jongeren zich te vaak onveilig op straat, durven zij niet uit de kast te komen, zijn zij slachtoffer van het online verspreiden van intieme foto’s of zitten zij vast in onveilige relaties. Dit vraagstuk van sociale veiligheid heeft inmiddels ook in het onderwijs aandacht gekregen, zowel in het primair en voortgezet onderwijs als in het mbo. Volgens de een te veel aandacht en volgens de ander te weinig. Het zal ook eens niet zo zijn. De bijdragen in het themadeel van deze DNM tonen duidelijk aan dat het niet gauw te veel is als het gaat om aandacht voor dit vraagstuk. Belangrijker echter is hoe je met dit vraagstuk omgaat in de school, want zeggen dat je er oog voor hebt is één, maar er ook daadwerkelijk op een passende manier aandacht aan geven is nog wel wat anders. In vijf bijdragen wordt ingegaan op wat je als school kunt doen - en vooral ook niet moet doen - om een veilig leer- en leefklimaat te scheppen. Zijn we niet aan het overdrijven, vragen enkele vaste medewerkers in hun bijdragen zich af. Ik moet eerlijk bekennen dat ik mij dat zo nu en dan ook afvroeg toen we als redactie het thema sociale veiligheid nader gingen uitwerken. Ik heb in 2006 de dagelijkse onderwijspraktijk in de school verlaten en kon me met enige regelmaat niet aan de indruk onttrekken, dat de school de laatste tien tot vijftien jaar het ene na het andere (maatschappelijke) vraagstuk opgelegd kreeg, zo ook sociale veiligheid. Van alles en nog wat moest worden vastgelegd en verantwoord in dossiers, de ene na de andere procedure werd op schrift gesteld en in de school ontstond een batterij aan functies en taken, naast de al bestaande: schoolleiders, afdelingsleiders, leerjaarcoördinatoren, mentoren, leraren, interne begeleiders, decanen, zorgcoördinatoren enz. Ik zal ongetwijfeld nog wel enkele functies en taken vergeten zijn. Elke functie en taak zijn eigen terrein en verantwoordelijkheid en daardoor voor ieder ander een excuus of alibi om in veel gevallen niets te doen: ‘daarvoor hebben we immers …’. En zo kan ik als Waldorf en Statler vanaf mijn Muppetbalkon nog wel even doorgaan met het verwoorden van een beeld dat niet klopt. Scholen werken ongelooflijk hard om voor hun leerlingen een veilig schoolklimaat te scheppen, een uitdagende klus, zeker na twee jaar corona en zorgwekkend voorbeeldgedrag in het parlement en de media. Scholen verdienen dan ook alle steun om dit veilige leer- en leefklimaat te realiseren. Wij hopen met deze DNM hieraan een kleine bijdrage te leveren. Klaas Pit INHOUD THEMA - Sociale Veiligheid Sociale veiligheid in het onderwijs, Redactionele inleiding Jeroen Onstenk, Anneke Westerhuis, Tanja de Ruijter en Klaas Pit Het raderwerk van sociale veiligheid op school, Werken aan een sociaal veilig schoolklimaat en de rol daarin van de schoolleider Lynn Louwe en Nathalie Vriezelaar Sociale veiligheid is niet vanzelfsprekend, In gesprek met Joke Schuur en Amina Saydali Tanja de Ruijter en Klaas Pit Speak up! Geëngageerde participatie draagt bij aan sociale vaardigheid Carien Verhoef en Marc Vermeulen Spannend onderwijs, Nabeschouwing: veiligheid vanuit de kernfunctie van de school Hans Boutellier En verder Hoeveel ruimte is er daadwerkelijk voor nieuwe scholen? Laura Kirchner, Jeroen Onstenk en Guido Walraven Werken aan werkgeluk in het onderwijs Evelien Kersten Onderwijs in transitie, Een persoonlijke terugblik op 30 jaar onderwijsontwikkeling Hartger Wassink Rubrieken Strip Column – Willem de Vos Bestuur Beleid Beschouwing Column – Daniel Bonder Onderwijs over de grenzen Boeken
€ 6,95REDACTIONEEL Op het moment dat ik dit redactioneel schrijf, is de zomervakantie net begonnen voor Noord, Zuid en Midden, maar wanneer u deze DNM onder ogen krijgt draait het nieuwe schooljaar alweer alsof er geen vakantie is geweest. Het is eigenlijk een beetje als met het vieren van oud en nieuw aan het einde van een kalenderjaar. Het oude schooljaar wordt afgesloten en na de vakantieweken beginnen we, uitgerust en energiek, met (deels) nieuwe klassen en leerlingen, programma’s, misschien wel een nieuwe baan en met nieuwe voornemens. Maar net als bij oud en nieuw blijft ook veel hetzelfde en nemen we de vraagstukken, uitdagingen en ambities uit het oude schooljaar mee het nieuwe jaar in. Voor wat betreft de vraagstukken waar het onderwijs mee kampt, zitten er enkele taaie tussen, zoals de gevolgen van de covid-pandemie voor de leerachterstanden en motivatie van leerlingen, het lerarentekort en, in veel regio’s, de gevolgen van de demografische krimp. Stuk voor stuk uitdagingen waar de scholen verder mee aan de slag moeten en hun ambities mede op moeten afstemmen. Terwijl deze vraagstukken ook het komende jaar veel aandacht vragen van de scholen en dus van DNM, besteden wij in dit nummer aandacht aan het inspectietoezicht, een thema waarbij iedereen toch al snel denkt aan onderwijskwaliteit in de zin van leeropbrengsten. Onlangs stelde de onafhankelijke begeleidingscommissie van het Nationaal Programma Onderwijs echter: ‘Onderwijsresultaten zijn belangrijk, maar op dit moment heeft het herstellen van de pedagogische relatie, de leermotivatie en het bieden van perspectief aan leerlingen de hoogste prioriteit’. Zonder relatie geen prestatie, aldus het Platform, en daarom is het belangrijk om veel aandacht te besteden aan het herstel en het versterken van de pedagogische relatie tussen leerling en leraar: ‘Herstel van die relatie levert meer duurzame resultaten op lange termijn. Zowel voor het inhalen van leerachterstanden als voor de strijd tegen structurele kansenongelijkheid.’ Het grote belang van het herstel van die relatie komt in ons themadeel over inspectietoezicht in verschillende bijdragen ook aan de orde. Vanuit uiteenlopende perspectieven wordt ingegaan op het externe toezicht waarbij niet alleen de inspectie aan het woord komt, maar onder andere ook het interne toezicht en de bestuurders. Uiteraard komt hierbij ook het recente advies van de Onderwijsraad aan de orde. Naast het themadeel bevat deze DNM zoals gebruikelijk enkele losse artikelen. Een ervan gaat over de publieke waarden in het digitale onderwijs van de toekomst, een tweede over de rol van sleutelfiguren bij kennisdeling binnen professionele leergemeenschappen, en we eindigen met een mooi groepsgesprek over samen opleiden met medewerkers van de ASKOschool De Mijlpaal in Amsterdam en medewerkers van de HvA en de Universitaire pabo van Amsterdam. De redactie van DNM wenst u niet alleen het nodige leesplezier, maar ook een goed en boeiend nieuw schooljaar. Klaas Pit INHOUD THEMA - De Inspectie De inspectie: herijking van de bedoeling, Redactionele inleiding Sietske Hendriks, Jelle Kaldewaij, Klaas Pit en Tanja de Ruijter Taken van de inspectie: aan herijking toe? Jelle Kaldewaij Inzicht in toezicht, Hoe ziet het inspectietoezicht eruit en hoe is dat historisch gegroeid? Jelma Hoekstra en Wouter Wieldraaijer Strategisch omgaan met onderwijstoezicht, Bestuursstijl van schoolbestuurders medebepalend voor impact onderwijsinspectie Karin Westerbeek Onderwijskwaliteit is niet vanzelfsprekend, In gesprek met Debby Dacier Klaas Pit De inspectie en het waartoe Hartger Wassink EN VERDER Digitalisering is mooi, maar niet tot elke prijs, Publieke waarden en het digitale onderwijs van de toekomst Bart Karstens Zenders, interactievelingen en superdelers, Een tweeluik Sleutelfiguren voor kennisdeling over onderwijsontwikkeling met professionele leergemeenschappen Elske van den Boom-Muilenburg, Cindy Poortman, Kim Schildkamp ‘Met zijn allen sta je om de student heen’, Samen opleiden op De Mijlpaal Pieter Leenheer en Gerritjan van Luin Rubrieken Strip Column – Willem de Vos Bestuur Beleid Beschouwing Onderwijs over de grenzen Boeken
€ 6,95REDACTIONEEL Na een moeizame middelbare schoolcarrière van acht jaar, begon ik in 1972 aan de lerarenopleiding Ubbo Emmius in Leeuwarden. De opleiding was een jaar eerder begonnen en kende nog een beperkt aantal studierichtingen. Ik ging voor geschiedenis en Nederlands. Het was verplicht om voor twee vakken te kiezen, maar dat was voor mij eerder een voordeel dan een nadeel: deze twee vakken waren de enige twee waar ik op de middelbare scholen die ik bezocht belangstelling voor op kon brengen en ik zou het erg moeilijk hebben gevonden een keuze te maken. Ik denk dat geen van mijn leraren ook maar in de verste verte zou hebben gedacht dat ik mij zou inschrijven op een lerarenopleiding, maar ik koos dan ook niet voor een opleiding tot leraar, maar voor geschiedenis en Nederlands. Geen haar op mijn hoofd die eraan dacht om later leraar te worden. Vanaf de eerste dag heb ik genoten van de opleiding. Aanvankelijk vooral van de beide vakken, maar langzamerhand ook van onderwijskunde en vakdidactiek en de daaraan verbonden stages in het voortgezet onderwijs. Vijf jaar later stond ik voor de klas en tot in de jaren ’90 heb ik elke dag met heel veel plezier lesgegeven. Het kan verkeren. DNM wijdt voor de tweede keer het themadeel aan de opleiding van leraren. De eerste keer was in 2016. Ook toen al werd gewezen op de betekenis van samen opleiden en juist die benadering staat centraal in dit themadeel, waarbij uiteenlopende aspecten van samen opleiden aan de orde komen. In de overige artikelen gaan Marius Gosschalk en Marc Coenders in op het vertellen van en luisteren naar verhalen als een manier om waarde te creëren en gaan Pieter Leenheer en Gerritjan van Luin in een tweeluik uitgebreid in op de betekenis van het onderwijs voor de democratie. Kortom, opnieuw een nummer dat met gedegen artikelen, rubrieken en boekbesprekingen stilstaat bij de actualiteit van het onderwijs in po, vo en mbo. Jammer alleen, dat nog te weinig onderwijsorganisaties ook daadwerkelijk gaan voor een abonnement op DNM, het enige onafhankelijke vakblad in Nederland over onderwijs en leiderschap. Ik wijs u dan ook graag nogmaals op de mogelijkheid u te abonneren. U kunt kiezen voor een digitaal abonnement (slechts € 25 per jaar) of de papieren versie (€ 79 per jaar). U kunt ook kiezen voor een IP-abonnement. DNM biedt dan toegang op basis van een IP-range aan. Ideaal voor bijvoorbeeld onderwijsinstellingen of organisaties waar meerdere personen regelmatig gebruik (willen) maken van DNM. Met een abonnement op basis van IP krijgen alle werkplekken niet alleen toegang tot de nieuwste uitgave maar ook tot het archief van DNM. Is uw interesse gewekt? Neem contact op met Eric Vullers via eric@kloosterhof.nl of 0475-597151 DNM verschijnt vier keer per jaar. In de volgende twee nummers is het themadeel gewijd aan repectievelijk het werk van de inspectie en de sociale veiligheid op scholen. Wij hopen u binnenkort als abonnee te mogen ontmoeten. Klaas Pit INHOUD THEMA - Opleiden van leraren Samen opleiden Redactionele inleiding Pieter Leenheer, Jeroen Onstenk, Gerritjan van Luin, Jan-Paul Beekman en Amber Walraven Op weg naar 100% Samen Opleiden & Professionaliseren in po, vo en mbo José Hermanussen Samen goede leraren opleiden in vo-opleidingsscholen Gerritjan van Luin en Jeroen Onstenk “Hier zie je vaak grote stappen in de groei van studenten” - In gesprek met opleiders van het Opleidingshuis Pieter Leenheer Meesterschap is vakmanschap, Samen opleiden in en voor het mbo Jeroen Onstenk en Ester Scholten Alleen als we samen optrekken, komen we ergens - Over leraren opleiden voor vernieuwende scholen Pieter Leenheer en Jan-Paul Beekman “Dat leer je niet op de opleiding!” - Leraren po en vo over opleiding en startersperiode Amber Walraven De ongemakkelijke weg van opleiding naar beroepsgroep - Over beroepsopleiding, beroepsbeeld, beroepsgroep en beroepssocialisatie Pieter Leenheer Achteruit begrijpen en vooruit leven Marc Vermeulen EN VERDER Een nieuw verhaal Marius Gosschalk en Marc Coenders Ons onderwijs en onze democratie, Een tweeluik Pieter Leenheer en Gerritjan van Luin Rubrieken Strip Column – Willem de Vos Bestuur Beleid Beschouwing Onderwijs over de grenzen Boeken
€ 6,95REDACTIONEEL In de week waarin dit redactioneel is geschreven heeft Ernst Kuipers, de nieuwe minister van VWS, zijn tweede persconferentie gehouden. Nederland gaat verder van het slot, ondanks het stijgende aantal besmettingen. Voor de 0- tot 18-jarigen geldt niet langer een quarantaineplicht als ze niet besmet zijn en geen klachten hebben. Deze maatregel is vooral bedoeld om hen zoveel mogelijk naar school te kunnen laten gaan en eindelijk, na twee jaar, de draad van een gewone schoolweek weer op kunnen pakken. Over de gevolgen van de coronamaatregelen voor jongeren is al veel gezegd en zal de komende tijd ongetwijfeld nog veel meer gezegd en geschreven worden. Met name de gevolgen van de schoolsluitingen zullen ongetwijfeld nader onderzocht worden. In DNM (december 2020 en december 2021) hebben we veel aandacht besteed aan het thema leiderschap in tijden van corona. Uit de bijdragen die de redactie de laatste tijd met name vanuit het onderzoeksveld binnenkrijgt, valt op dat er veel aandacht is voor het thema geluk: werkgeluk en geluk onder jongeren. Nu is dit weliswaar een thema van alle tijden, maar corona heeft er opnieuw aandacht voor gevraagd: met name voor leerlingen en studenten, maar ook voor de medewerkers in het onderwijs is aandacht voor werkgeluk een thema. In dit nummer schrijft Jacqueline Boerefijn erover en ook in de bijdrage van Piety Runhaar en haar collega’s gaat het over het bevorderen van werkgeluk. In de komende nummers volgen meer bijdragen over dit thema. Verder in dit eerste nummer van 2022 veel aandacht voor 10-14 onderwijs. Het themadeel is eraan gewijd, maar ook onze vaste medewerkers besteden hier in hun bijdragen aandacht aan. In het themadeel is ervoor gekozen om vanuit de praktijk verschillende perspectieven te belichten. Docenten uit enkele pilotscholen, de inspectie, een van de kwartiermakers en onderzoekers belichten verschillende aspecten van deze vernieuwingsbeweging in het onderwijs. Dit geeft een gevarieerd beeld van de huidige stand van zaken, maar ook van de mogelijke doorontwikkeling van 10-14 onderwijs. In de bijdragen van enkele van onze vaste medewerkers staat de vraag centraal of 10-14 onderwijs vooral gebaat is bij een stelselwijziging om de vernieuwing te borgen, of juist niet om zo de initiatieven in de praktijk volop de ruimte te geven. In het aanstaande decembernummer staat het thema Maatwerk centraal, een belangrijk onderdeel van het 10-14 onderwijs. De overige twee nummers in 2022 zijn gewijd aan de lerarenopleiding (juni) en de inspectie (september). Het belooft weer een boeiend en inspirerend DNMjaar te worden. Klaas Pit INHOUD THEMA - 10-14-onderwijs 10-14-onderwijs: volop in ontwikkeling Puk Witte, Tanja de Ruijter en Klaas Pit Het hoe, wat en waarom van 10-14-onderwijs Puk Witte Verschillende routes naar gelijke kansen 10-14-initiatieven voor selectieprocessen en tegengaan van segregatie Anne Luc van der Vegt Inspectie van het Onderwijs doet onderzoek; In gesprek met Mark Oortwijn Puk Witte en Tanja de Ruijter Van kwartiermaken naar lerend netwerk; In gesprek met Lenie van Lieverloo Puk Witte en Tanja de Ruijter Junioren leren bij Academie Tien door tot hun 18e Tanja de Ruijter en Jitske Brinkman Onderwijsroute 10-14 door de ogen van drie ervaringsdeskundigen Annelies Robben EN VERDER Meer of minder ruimte voor nieuwe en bestaande scholen in het vo? Wet meer ruimte voor nieuwe scholen Dexter Knights, Laura Kirchner en Talitha de Boer Maak werk van de inzet van onderwijsassistenten! Minder werkdruk en meer werkgeluk in het onderwijs? Piety Runhaar, Aniek Draaisma en Nienke Woldman Van gelukkige leraren leer je meer Jacqueline Boerefijn Rubrieken Strip Column – Willem de Vos Bestuur Beleid Beschouwing Onderwijs over de grenzen Column – Daniel Bonder Boeken
€ 6,95REDACTIONEEL Met deze vierde DNM van de achtste jaargang sluiten we 2021 af. Met themanummers over het leiderschap van leraren, de betekenis van onderzoek voor het onderwijs, de bestuurlijke gemeenschap en, in dit nummer, goed werk hebben we het afgelopen jaar een gevarieerd speelveld gepresenteerd in dienst van goed en mooi onderwijs. Dit speelveld is nog verder ingekleurd door boeiende artikelen buiten de thema’s om en de bijdragen in onze vaste rubrieken. Daarmee ronden we de eerste jaargang af van de nieuwe opzet van DNM, zoals we deze een jaar geleden hebben aangekondigd en toegelicht: meer variatie in de artikelen met aandacht voor wat er speelt in het po, vo en mbo. En dat in een aantrekkelijker en toegankelijker lay-out. We prijzen ons gelukkig met het aanbod van bijdragen vanuit het onderwijsveld en de wetenschap. Het is mooi om te zien hoe ook in het onderwijs steeds meer van binnenuit gewerkt wordt aan onderzoek naar actuele vraagstukken. In 2022 gaan we dan ook door op de ingeslagen weg. De thema’s die dan aandacht krijgen, zijn 10 tot 14 onderwijs (de brede onderbouw), de lerarenopleiding, de inspectie en onderwijs op maat. De voorbereidingen zijn inmiddels in volle gang. In dit nummer gaat het over goed werk. Nu kun je daarover wel een hele jaargang volschrijven, maar dat gaat vervelen, hoe boeiend dit onderwerp ook is. We hebben daarom voor dit themanummer een inhoudelijke keuze gemaakt door goed werk te benaderen vanuit het gedachtegoed van Manon Ruijters: ”Goed werk gaat over wat voor alle betrokkenen in een bepaalde context goed is, goed voelt en goed doet.” Goed werk leveren is in haar opvatting ook niet meer een zaak van de individuele leraar of schoolleider, maar een gezamenlijke, collectieve verantwoordelijkheid. In de eerste van de drie algemene bijdragen gaat Juri Hoedemaker in op de vraag hoe en door wie het reflectieve vermogen van leidinggevenden wordt versterkt. Om het antwoord te vinden heeft hij twintig bestuurders van zorgorganisaties gesproken. De uitkomsten zijn zeer de moeite waard voor het onderwijs. In het laatste nummer van DNM 2020 was het thema gewijd aan leiderschap in tijden van corona. Hoe is het nu, een jaar later? Tanja de Ruijter, Pieter Leenheer en Gerritjan van Luin kijken terug. En verder leggen Henriëtte Hoogenkamp, Kees van der Vloed en Inge Andersen mede aan de hand van een praktijkvoorbeeld uit wat de betekenis kan zijn van het Vierkwadrantenmodel voor het werken met waarden op school. De vaste rubrieken, ten slotte, kennen ook dit keer weer boeiende bijdragen. Graag bedanken wij alle auteurs voor hun bijdragen in het afgelopen jaar. Namens de redactie wens ik u fijne feestdagen en een goede start in het nieuwe jaar. Klaas Pit INHOUD THEMA - Goed werk Ten geleide Gerritjan van Luin, Pieter Leenheer, Klaas Pit en Margriet van der Sluis Houvast in het moeras, Inleiding op het themakatern Gerritjan van Luin De drie E’s in de praktijk, In gesprek over goed werk, Pieter Leenheer, Gerritjan van Luin, Klaas Pit en Margriet van der Sluis Goed werk als handvat voor collectieve professionaliteit Tom van Oeffelt Voor een goed gesprek over goed werk heb je (ook) beroepsverenigingen nodig, BVMBO: Lerarencollectief po en Lerarencollectief vo i.o. over goed werk Pieter Leenheer en Gerritjan van Luin Handreikingen bij gesprekken over goed werk, Onderzoek naar effecten schaalvergroting in het basisonderwijs Gerritjan van Luin en Manon Ruijters EN VERDER Terugkeer van de hofnar, Hoe de invalshoek van de hofnar (school)leiders kan helpen bij reflectie Juri Hoedemakers “Het is veel stokken vangen geweest”, Leiderschap in tijden van corona - vervolg Tanja de Ruiter, Pieter Leenheer en Gerritjan van Luin Werken met waarden op school Henriëtte Hoogenkamp, Kees van der Vloed en Inge Andersen Rubrieken Strip Column – Willem de Vos Bestuur Beleid Beschouwing Onderwijs over de grenzen Column – Daniel Bonder Boeken
€ 6,95In de jaren zestig verscheen het literaire tijdschrift Barbarber met o.a. K. Schippers en J. Bernlef in de redactie. Barbarber heette een Tijdschrift voor teksten te zijn. Elke tekst kwam in aanmerking om in het tijdschrift geplaatst te worden, maar met enige regelmaat werd een tekst toch afgewezen, omdat deze niet zou passen in wat de Barbarber-redactie voor ogen stond. Hoe zit dat eigenlijk bij DNM: een Vakblad over onderwijs en leiderschap? Ook al zo’n ruim geformuleerde ondertitel. Zo nu en dan ligt binnen de redactie dan ook de vraag op tafel of een bepaald artikel of een boek dat aangeboden wordt om te recenseren nu wel of niet binnen ons vakblad past. Zo kregen we, bijvoorbeeld, onlangs het boek ADHD in de klas. Praktische gids voor leraren van Anton Korteweg aangeboden. Inderdaad een hele praktische gids met allerlei handzame tips om in de klas goed om te kunnen gaan met ADHD. Maar past een dergelijke boekbespreking nu wel of niet binnen DNM? Zit de inhoud van dit boek niet te dicht op de klassenpraktijk en staat het daarmee te veraf van het leiderschapsvraagstuk? Toen ik in de jaren ’90 schoolleider werd, na jaren als docent te hebben gewerkt, schreef ik mij enkele jaren achtereen in voor leiderschapscursussen en trainingen. De een nog waardevoller dan de ander. Maar wat me als eerste opviel was dat wat in de cursussen en trainingen werd gepresenteerd als leiderschap voor schoolleiders, niet veel anders was dan wat een docent in de klas ook laat zien, of in ieder geval moet laten zien. Docent en schoolleider doen voor een belangrijk deel een beroep op dezelfde vaardigheden, zij het in een andere context. Toen ik begin deze eeuw de stap zette naar bestuurder gebeurde hetzelfde. Boeien en geboeid houden, inspireren en motiveren, samen ergens naartoe werken en weten hoe je dit samen met anderen het beste voor elkaar kunt krijgen geldt zowel voor de docent, de schoolleider als de bestuurder. In het eerste nummer van deze jaargang hebben we het thema gewijd aan het leiderschap van leraren, in dit derde nummer staat de bestuurder centraal. Of beter: onderwijsgemeenschap van de bestuurder, want ook de bestuurder kan het niet alleen. Zowel binnen als buiten zijn organisatie is hij aangewezen op samenwerking met anderen om de bestuurlijke opdracht goed uit te kunnen voeren. Net zoals de schoolleider alleen in teamverband verantwoord leiding kan geven en de leraar alleen samen met zijn collega’s beter werk kan leveren. Over beter werk gesproken: daar is het thema van het eerstvolgende nummer van DNM aan gewijd en ook daarin vragen we aandacht voor het werk vanuit een teamperspectief. Met andere woorden: een vakblad over onderwijs en leiderschap kan niet ruim genoeg geformuleerd worden zolang het leiderschapsperspectief maar helder is. Klaas Pit INHOUD THEMA Besturen als puzzel. Inleiding op het themakatern, Arie Olthof, Margriet van der Sluis, Tanja de Ruijter en Anneke Westerhuis Bestuurlijke gemeenschap in het mbo. Verslag van anderhalf jaar onderzoek bij een ROC, een AOC en een vakschool, Margriet van der Sluis en José Hermanussen Ideaalbeeld of werkelijkheid? Eenheid en uniformiteit binnen een schoolbestuur, Alinda Koerts Bestuurlijke samenwerking in de regio, Doetina van Kelle De ideale schoolgrootte bestaat niet in het onderwijs. Onderzoek naar schaalgrootte op rij, Sanne Weijers en Sjerp van der Ploeg Leidt een groot schoolbestuur tot groot succes? Onderzoek naar effecten schaalvergroting in het basisonderwijs, Leon van den Boom Besturen zonder wij. Een boekbespreking, Mark de Haas EN VERDER Ruimte voor professionaliteit. Wat scholen kunnen leren van zelfsturende teams, Desiree Berendsen Vreemde vogels in je school. Zij-instromers zijn bijzondere starters, Lia Huisman en Edith Pijpers-Streefkerk De derde leerweg in het mbo: Responsiviteit van roc’s. Resultaten uit het ECBO-TIAS Discussiepanel, Henk Ritzen Rubrieken Strip Column – Willem de Vos Bestuur Beleid Beschouwing Onderwijs over de grenzen Column – Daniel Bonder Boeken
€ 6,95